Almaty atmosferalyq aýany qorǵaýda júıeli tásildi engizgen Qazaqstandaǵy alǵashqy qala bolmaq. Jańa "Aýany qorǵaý erejeleri" jobasy lastaný deńgeıin tómendetýge jáne turǵyndardyń ómir sapasyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan sharalardyń keshenin aıqyndap otyr, dep habarlaıdy Aqshamnews.kz.
Bul qujatty Almaty qalasynyń ákimdigi sarapshylarmen, qoǵam ókilderimen jáne depýtattarmen birlese ázirledi. Ol ashyq talqylaýdan ótip, endi qalalyq máslıhattyń qaraýyna usynylmaq. Joba megapolıstiń ekologıalyq saıasatynyń quqyqtyq negizi bolmaq.
Ne ózgeredi?
Joba birden birneshe baǵytty qamtıdy:
- avtokólik;
- jylý energetıkasy jáne ónerkásip nysandary;
- jeke turǵyn úıler.
Árbir kategorıa boıynsha aýany lastaýshy áserdi azaıtýǵa arnalǵan sharalar qarastyrylǵan:
avtokólikterdi ekologıalyq jikteý, tehnıkalyq jaǵdaıdy qatań baqylaý, ónerkásip nysandaryna jańa talaptar engizý, qolaısyz meteojaǵdaı kezindegi áreketter, sondaı-aq monıtorıń júıesin damytý.
Mańyzdy quraldardyń biri – tómen shyǵaryndylar aımaqtaryn (LEZ) engizý. Bul tájirıbe álemniń júzdegen qalasynda tıimdiligin dáleldegen. Mundaı aımaqtar qaladaǵy eń júktemeli aýdandarda zıandy shyǵaryndylardy azaıtýǵa kómektesedi.
Sarapshylar ne deıdi?
Almaty úshin aýa sapasy uzaq ýaqyttan beri eń ótkir ekologıalyq máseleniń biri bolyp keledi.
EcoNetwork jobasynyń negizin qalaýshy, ekolog Evgenıı Muhamedjanov eń úlken júkteme avtokólikten túsetinin aıtady:
"Almatyda shamamen 600 myń avtokólik tirkelgen, oǵan qosa kún saıyn taǵy 400 myńǵa jýyq kólik kiredi. “Eýro 0” standartyna saı keletin kólikter avtoparktiń bar bolǵany 17 %-yn qurasa da, olar shyǵaryndylardyń 84 %-yna deıin beredi. Sondyqtan avtokólikke baqylaýdy kúsheıtý – basty mindet. Tehbaıqaý erejelerin qatańdatý, ekologıalyq postardaǵy jańa talaptar nátıjesin bere bastady. Biraq bul jetkiliksiz" dedi.
Onyń pikirinshe, tómen shyǵaryndylar aımaǵyn engizý jaǵdaıdy túbegeıli ózgertýi múmkin:
"Bul joba aqyly jol júıesi sıaqty jumys isteýge tıis: barlyǵy avtomatty túrde, qaǵazbastylyq pen jemqorlyq táýekelinsiz. Aldymen pılottyq rejım bolady, keıin statısıkaǵa qaraı kirýdi tarıfıkasıalaý qolǵa alynady».
"Taza aýaly Almaty" bastamasynyń moderatory, ekolog Áset Naýryzbaev mundaı aımaqtar kólik kóp shoǵyrlanǵan jerlerde asa qajet ekenin atap ótti:
"Qysta Raıymbek dańǵylynyń mańy naǵyz ekologıalyq tuzaqqa aınalady. Munda zıandy zattar erekshe kóp jınalady. Tómen shyǵaryndylar aımaǵyn qurý – damyǵan elderdegi qalypty tájirıbe. Almatyǵa da mundaı sharalardy engizetin ýaqyt jetti" dedi ol.
Zańger Erlan Býzýrbaev álemniń 300-den astam qalasynda osyndaı aımaqtar baryn eske saldy. Onda ekologıalyq standarty tómen kólikterdiń kirýine shekteý qoıylǵan, al erejeni buzǵandar aıyppul tóleıdi nemese qoǵamdyq kólikke kóshedi. London, Parıj, Berlın tájirıbesi mundaı sharalardyń naqty nátıje beretinin kórsetti.
Almatylyqtar nemen tynystaıdy?
"Renesans" kompanıasynyń zertteýleri boıynsha Almatynyń barlyq aýdandarynda zıandy zattardyń shekti mólsherden asqany anyqtalǵan:
- Azot oksıdteri (NO, NO₂): 6,9 esege deıin (Túrksib aýdany);
- Kúkirt qosylystary (SO₂, H₂S): 2,0 esege deıin (Almaly, Jetisý aýdandary);
- Kómirtek oksıdi (CO): 4,8 esege deıin (Jetisý, Medeý aýdandary);
- Amıak (NH₃): 3,2 esege deıin (Túrksib, Naýryzbaı aýdandary);
- Usaq dıspersti shań (PM₂,₅ jáne PM₁₀): 4,7 esege deıin (qala boıynsha barlyq aýdandarda).
Aýany eń kóp lastaıtyn kózi – avtokólik.
"Renesans" kompanıasynyń dırektory Aset Tazabekov bylaı deıdi:
"Qaladaǵy eń taza ýaqyt – tańǵy bes-alty shamasy. Biraq kólik qozǵalysy bastalǵan sátten-aq kórsetkishter kúrt nasharlaıdy. Avtokólik 60 %-ǵa deıingi lastanýdy beredi, qalǵany qazandyqtar men qatty otyn qoldanatyn jeke sektor úlesine tıesili".
Onyń aıtýynsha, avtokóliktiń áseri tek aýa sapasymen shektelmeıdi, ol topyraqty jáne sý nysandaryn da lastaıdy.
Qalaǵa bereri ne?
Jańa erejelerdi qabyldaý qys mezgilinde qara tuman deńgeıin tómendetýge, aýa sapasyn jaqsartýǵa jáne densaýlyqqa tónetin qaýip-qaterdi azaıtýǵa múmkindik beredi. Ekologıalyq taza kólik, kásiporyndardy jańǵyrtý jáne keshendi baqylaý jaıly ómir súrýge jaǵdaı jasaıdy. Al qoldaý sharalary halyq pen bıznestiń zamanaýı tehnologıalarǵa birtindep kóshýin jeńildetedi.
Almaty tájirıbesi bolashaqta elimizdiń basqa qalalary úshin úlgi bola alady.