Jańa Ata zań – Jańa Qazaqstan
Búginde elimiz jańa bir saıası, tarıhı kezeńdi basynan ótkizgeli otyr. Basty oqıǵa - elimizdiń Negizgi zańy - Ata zańymyzǵa búkilhalyqtyq daýys berý arqyly ózgerister men tolyqtyrýlar engizý ıaǵnı referendým ótkizý. Memleket basshysy kezekti Joldaýynda: «Biz Ekinshi Respýlıkany birge quramyz, Jańa Qazaqstandy birge órkendetemiz! Ár azamatqa birdeı múmkindik beretin ádil ári damyǵan memeleket bolamyz», - dep atap ótken bolatyn.
Jańa Qazaqstandy qurýdyń negizgi maqsaty - qoǵamdaǵy saıası júıeni túbirimen ózgertý, halyq únine qulaq asqan ádilettilik erejeleri saltanat qurǵan ashyq qoǵamdy memleket. Bul halqymyzdyń kóptegen jyldar boıy kútken maqsat murattary men talap tilekterinen týyndap otyr. Sebebi azamattarymyz memlekettik basqarý isine, qabyldanatyn sheshimderge qatysty óz pikirlerin bildirý maqsatynda keń múmkindikterdiń berilgenin qalaıdy.
Jalpy, barlyq damyǵan demokratıalyq memleketterde referendým ótkizý, halyqtyń pikirimen sanasý - zańdy qubylys. Alaıda demokratıanyń negizgi tetikteriniń biri bolyp sanalatyn bul qubylys Qazaqstanda tolyq kólemde júzege asyrylmady. Elimizde 1995 jyly Konstıtýsıa qabyldanǵannan keıin Ata zańymyzǵa 4 ret ózgertýler men tolyqtyrýlar engizilgenimen, azamattarymyz bul úderiske tikeleı qatysa almady jáne óz ustanymdaryn bildire almady. Bul saıası úderister tek Parlament qabyrǵasynda sheshilip, halyqtyń pikiri eskerilmediǵ ıaǵnı 27 jyldan beri tutastaı bir býyn Ata zańymyzda qabyldanǵan ózgeristerge qatysqan joq.
Konstıtýsıa memlekettik qurylymdy aıqyndaıtyn, elimizdegi azamattardyń ómir súrý deńgeıiniń barlyq salalaryn retteıtin jáne barlyq deńgeıdegi zańdardyń odan ári qabyldanýyna negiz bolatyn basty qujat bolyp tabylady. Jańa Qazaqstandy quramyz desek, qoǵamymyzda jańa saıası reformalardyń júrgizilýi zańdylyq. Referendým - memlekette oryn alǵan mańyzdy máselelerdi bir jaqty emes, halyqtyń oıymen sanasyp saralanǵan sheshim tetigi. Biz - «Tórteý túgel bolsa, tóbedegi keler, altaý araz bolsa, aýyzdaǵy keter» degen, kez kelgen isti keltesiz kelisip sheshken uly halyqtyń urpaǵymyz. Tarıhymyzǵa úńilsek, el basqarǵan handarymyz qoǵamǵa qatysty irgeli isterde halyqtyń keńesimen sanasyp, buqaranyń batasymen kógergen.
Referendým ashyq túrde jarıalyq prınsıpterine negizdele otyryp, azamattardyń óz oılaryn ortaǵa salýǵa, árbir azamattyń jeke ustanymy men pikiri memleket úshin mańyzdy ekenin túsinýge jáne ózin Otanymyzdyń bir bólshegi ekenin sezinýge múmkindik beredi. Bul bılik pen halyqtyń arasynda senim men qurmetke negizdelgen jańa saıası júıe men saıası mádenıetti qalyptastyrýǵa kúsh salady.
Konstıtýsıalyq reformanyń mańyzdylyǵy qalyptasqan memlekettik modeldi keshendi túrde transformasıalaýǵa baǵyttalǵan. Aldaǵy ótkizgeli otyrǵan konstıtýsıalyq reformanyń nátıjesinde Ata zańymyzdyń úshten biri, ıaǵnı 99 baptyń 33-ine ózgerister engizilmek. Atap aıtar bolsaq, bul kóptiń kókeıinde júrgen basty máselelediń biri ú sýperprezıdenttik basqarý úlgisinen bas tartý. Sebebi memlekettegi eń joǵarǵy laýazymdaǵy tulǵanyń barlyq ókilettikterge ıe bolýy oǵan jaqyn tulǵalar men toptardyń da memlekettik deńgeıde saıası jáne qarjylyq yqpalynyń kúsheıip, laýazymdarǵa taǵaıyndaýda tamyr-tanystyq arqyly kadrlardy irikteý isiniń burmalanýyna, sybaılas jemqorlyqtyń tamyr jaıýyna ákep soqtyrady.
Sondyqtan sýperprezıdenttik basqarý formasynan myqty Parlamentke súıengen prezıdenttik respýblıkaǵa kóshetin bolamyz. Bul Parlamenttiń quzyrynyń kúsheıip, bıliktiń negizgi úsh tarmaǵy - Parlament, sot jáne atqarýshy bıliktiń tepe-teńdigi saqtalyp, memlekettiń ornyqty damýyna óz septigin tıgizbek. Ekinshiden, Prezıdent óziniń ókilettigin atqarý kezeńinde eshqandaı partıaǵa múshe bola almaıtyndyǵy. Prezıdenttiń barlyq saıası kúshter men partıalardan derbes bolýy óz kezeginde saıası monopolıanyń joıylýyna, partıalardyń arasyndaǵy ashyq saıası básekelestikti arttyrýǵa, saıası júıede ádildiktiń ornaýyna jol ashady. Mundaı shekteý tek Prezıdentke ǵana emes, sonymen qatar ákimder men orynbasarlaryna da qatysty, ıaǵnı mundaı laýazymǵa ıe tulǵalar eshbir partıaǵa nemese onyń fılıaldaryna tóraǵa bola almaıdy. Bul kóppolústi partıalyq júıeniń qalyptasýyna jol ashady. Úshinshiden, oblys pen qala ákimderin saılaý rásimi de ózgeredi. Osy ýaqytqa deıin oblystar men memlekettik mańyzy bar qalalardyń ákimderin saılaý Prezıdenttiń quzyrynda bolǵany belgili. Endigi kezekte bul laýazymdarǵa Prezıdent birneshe kandıdattardy usynady, al saılaý jergilikti depýtattardyń quzyryna ótedi, ıaǵnı endi ákimder de saılaýǵa túsetin bolady. Bul óz kezeginde isine sheber, jaýapty, jańashyl tulǵalardyń kelýine septigin tıgizeri anyq. Tórtinshiden, Memleket basshysynyń jaqyn týystaryna da qatań sheteýler qoıylady. Prezıdenttiń jaqyn týystaryna saıası laýazym ıelenýge jáne kvazımemlekettik sektorda, ulttyq kompanıalarda basshylyq qyzmet atqarýǵa tyıym salynady. Bul - barlyq azamattarǵa birdeı múmkindik beriletinine memleket basshysynyń myzǵymas kepil bolý úlgisi. Týystyq, tamyr-tanystyq, rýshyldyq eldiń ilgeri basýyna kedergi keltirip qana qoımaı, memlekettiń baılyǵy belgili bir toptyń menshigine aınalyp ketýine, sóıtip, memleketti qurdymǵa ketirýi múmkin. Besinshiden, quqyq qorǵaý salasy boıynsha Konstıtýsıalyq sottyń qurylýy. Qazaqstanda túrli quqyq normalaryn Konstıtýsıalyq keńes arqyly túsindirilip keldi. Biraq, azamattar osyndaı túsinikteme alý úshin bul organǵa tikeleı júgine almaı keldi. Kóptegen memlekette Konstıtýsıalyq sot ınstıtýty bar. Oǵan kez kelgen adam óziniń saýalyn joldaı alady. Osy arqyly azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tetikterin kúsheıtý ıaǵnı adam quqyqtary jónindegi ýákildiń mártebesin kúsheıtý kózdelgen. Altynshydan, halyqtyń el basqarý isine aralasýyn keńeıtý ıaǵnı barlyq tabıǵı resýrstar (jer, sý, qazba baılyqtar, t.b) halyqqa tıesili bolǵandyqtan, menshik quqyǵyn memleket halyq atynan júzege asyratyn bolady. Bul azamattarymyzdyń óz eli men jerine degen súıispenshilik pen jaýapkershilik sezimin arttyra túspek. Aldaǵy referendým Qazaqstannyń bolashaǵyn aıqyndaıtyn, demokratıalyq baǵytta damýymyzǵa jańasha yqpal etetin tarıhı oqıǵa retinde túsiný jáne jastarymyzǵa túsindirý asa mańyzdy. Qazaqstannyń árbir azamaty óz bolashaǵynyń kepili retinde Jańa Qazaqstan qurýda, el taǵdyryn sheshýde mańyzdy rol atqaratyn osy referendýmǵa belsendilik tanytýy óziniń azamattyq boryshy ekenin túsingeni abzal. Qasterli Otanymyzdyń tuǵyry myǵym, abyroıy bıik bolsyn!