Amerıkalyq medısına qyzmetkerleri záıtún maıy túrli aýrýlardan bolatyn ólim qaýpin tómendetinin anyqtady.
Amerkalyq ǵalymdar júrgizgen zertteý nátıjelerine sáıkes, záıtún maıyn turaqty tutyný obyrdan, júrek-qan tamyrlary aýrýlary, neırodegeneratıvti jáne respıratorlyq aýrýlardan bolatyn ólim qaýpin azaıtýǵa ákeledi. Bul ǵylymı maqala Journal of the American College of Cardiology jýrnalynda jarıalanǵan, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz tilshisi RIA Novostıge silteme jasap.
T.H.Chan atyndaǵy Garvardtaǵy qoǵamdyq densaýlyq saqtaý mektebiniń dárigeri Marta Gýash-Ferre bastaǵan amerıkalyq ǵalymdar 60 myńnan astam áıel men 32 myńǵa jýyq er adamǵa júrgizilgen kóp jyldyq baqylaý derekterin saraptaǵan. Bul zertteýler bastalǵan 1990 jyly bul toptaǵy adamdarda júrek-qan tamyrlary nemese rak aýrýy bolmaǵan.
Mundaı saraptamaǵa AQSH-ta 1970 jyldardyń ortasynan bastap júrgizilgen kóptegen faktorlarǵa toly perspektıvalyq eki zertteý - Nurses’ Health Study jáne Health Professionals Follow-up Study negiz bolǵan. Avtorlar sońǵy 28 jyl boıy toltyrylǵan saýalnamalardy alǵan. Árbir tórt jyl saıyn toltyrylǵan saýalnamada qatysýshylar ózderi tutynǵan azyq-túlikterliń ortasha mólsherin, jekeleı alǵanda, tamaq ázirleýde nemese ony tikeleı asqa qosqan maılardyń belgili bir túrlerin belgilep kórsetip júrgen.
28 jylda zertteýge qatysqandardyń 36 856-sy qaıtys bolǵan. Taldaý nátıjeleri kórsetkendeı, záıtún maıyn turaqty túrde tutynǵan (kúnine bir as qasyqtan kóbirek) adamdarda júrek-qan tamyrlary aýrýlarynan bolatyn ólim kórsetkishi záıtún maıyn múlde qoldanbaǵandarmen salystyrǵanda 19%-ǵa az bolyp shyqqan. Al obyr aýrýynan bolatyn ólim qaýpi 17, neırodegeneratıvti aýrýlardan bolatyn qaýip – 29, respıratorlyq aýrýlardan bolatyn ólim qaýpi 18%-ǵa tómen ekenin kórsetken.
Záıtún maıyn tutyný deńgeıin úsh pýnkt boıynsha eseptegen: salatty aralastyrý úshin qoldanylatyn záıtún maıy, tamaqqa nemese nanǵa qosylatyn záıtún maıy jáne tamaq ázirleý úshin qoldanylatyn záıtún maıynyń mólsheri. Tamaq ázirleýde qoldanylǵan basqa ósimdik maılarynyń tutyný mólsherin zertteýge qatysýshylardyń maıdyń túri men markasyna qaraı habarlaǵan aqparattarynyń negizinde eseptelgen. Bir qyzyǵy, ýaqyt óte kele, barlyq toptarda záıtún maıyn tutyný 1990 jyly orta eseppen kúnine 1,6 gram bolsa, 2010 jyly shamamen tórt gramǵa jetken.
Zertteý margarın, ósimdik maıy, maıonez jáne sút maıy sıaqty basqa maılardyń kúnine 10 gramyn záıtún maıymen aýystyrý túrli sebeptermen bolatyn ólim qaýpin 8-34 paıyzǵa deıin tómendetetinin kórsetken.
«Bizdiń nátıjelerimiz záıtún maıy men basqa da qanyqpaǵan ósimdik maılaryn tutynýdy arttyrý boıynsha qazirgi dıetalyq usynystardy qoldaıdy», - dedi Marta Gýash. – Bizdiń zertteýimiz naýqastardyń túsinýi men óz rasıondaryna engizýge jeńil ári naqtylanǵan usynystar qalyptasyrýǵa kómektesedi. Dárigerler pasıentterge densaýlyqtaryn jaqsartý margarın men sary maı sıaqty keıbir maılardy záıtún maıymen aýystyrýǵa keńes berýi kerek».
Avtorlar olardyń qorytyndylary baqylaý zertteýlerine negizdelgenin jáne záıtún maıyn tutyný men ólimniń tómendeýi arasyndaǵy tikeleı sebeptik baılanysty bildirmeıtinin atap ótedi. Ádette, záıtún maıyn unatatyndar tobyna óz densaýlyǵyna kóbirek kóńil bóletin, temekini az shegetin jáne jemis-jıdek pen kókónisti kóp jeıtinder kiredi.
«Záıtún maıyn kóbirek tutyný salaýatty tamaqtanýdyń jáne joǵary áleýmettik-ekonomıkalyq mártebeniń belgisi bolýy múmkin. Degenmen, osy jáne basqa da áleýmettik-ekonomıkalyq faktorlardy rettegennen keıin de bizdiń nátıjeler ózgerissiz qaldy», - dep atap kórsetedi ǵalym.