Qazaqstanda dinı ekstremızm men terorızmge qarsy kúres – memlekettik deńgeıde turaqty túrde júrgiziletin baǵyt. Bul – el qaýipsizdigine tikeleı áser etetin ózekti másele. Sońǵy jyldary bul baǵytta keshendi baǵdarlamalar júzege asýda. Al jastardy jat aǵym yqpalynan saqtaý úshin ne isteý kerek?
Osy suraq tóńireginde Almatydaǵy «Nur-Múbarak» Egıpet ıslam mádenıeti ýnıversıtetiniń magıstri, teolog Jandáýlet Súleımenovtiń pikirin nazarǵa usyndyq.
Jat aǵym kimderge baǵyttalǵan?
Mamannyń aıtýynsha, dinı radıkaldy toptardyń maqsaty – qoǵamnyń túrli ókilderin óz qatarlaryna tartý. Bul tek turmysy tómenderge nemese dinı bilimi joqtarǵa qatysty emes. Qyzyl dıplommen bitirgen, zaıyrly joǵary bilimdi jastar da arbaýǵa túsip jatady. Ásirese, 17 men 28 jas aralyǵyndaǵy azamattar jıi kezdesedi.
«Sondyqtan jat aǵymǵa kimder eredi degende naqty bir áleýmettik topty bóle almaımyz. Arbaý tetigi ártúrli: biri – jeke tragedıadan soń, endi biri – dinı saýatsyzdyqtan ketip jatady», – deıdi Jandáýlet Súleımenov.
Aqparatty súzgiden ótkizý – eń alǵashqy qorǵanys
Teolog qazirgi jastarǵa aǵyn-talaı aqparattyń áser etip jatqanyn aıtady. «Internet keńistiginde dinı sıpattaǵy vıdeolar, jazbalar kóp. Sol sebepti árbir adam aqparatty súzgiden ótkizip qabyldaı bilýi tıis. Qarap otyrsańyz, arbalyp júrgen jastardyń kóbi – din ǵylymynyń negizgi ádistemesin meńgermegen, óz betinshe izdengen jandar. Mundaı jaǵdaıda tar, birjaqty túsinik qalyptasyp, dinı senimder arasyndaǵy kelispeýshilikke ákeledi», – deıdi ol.
«Jýsan» operasıasy – kúrdeli qadam
Mamannyń aıtýynsha, elimizde dinı ekstremızm men terorızmge qarsy qabyldanǵan baǵdarlamalar júıeli júrgizilip keledi. 2013-2017 jyldary bastalǵan keshendi baǵdarlama 2018 jyldan beri jańartylǵan formatta jalǵasyn tapty. Baǵdarlama aıasynda mamandar óńirlerde aqparattyq túsindirý jumystaryn júrgizip, halyqpen kezdesýler uıymdastyrdy.
Osy baǵyttaǵy eń aýqymdy sharalardyń biri – «Jýsan» operasıasy. «Bul operasıany elimiz alǵashqylardyń biri bolyp bastady. Sırıadan oralǵan azamattarmen jumys isteýge teologtar men psıhologtar tartyldy. Meniń de óz tájirıbemde radıkal kózqarastan bas tartqan azamatshalarmen kezdesýler boldy. Olar memleketke alǵys aıtyp, jasaǵan tańdaýy úshin ókinetinderin ashyq bildirdi», – deıdi Súleımenov.
Ideologıalyq vırýspen kúres – mamandardyń mindeti
Dinı radıkalızmdi teolog «kózge kórinbeıtin ıdeologıalyq vırýs» dep sıpattaıdy. «Bakterıalyq vırýstardy zerttep, emdeý múmkindigi bar. Al dinı radıkalızmdi tek ıdeologıalyq ádistermen ǵana tejeýge bolady. Ol úshin kásibı mamandar qajet. Qazirgi tańda «Nur-Múbarak» ýnıversıtetinde osy baǵytta mamandar daıarlanyp jatyr. Tipti arnaıy ınstıtýt ta qurylyp, dinı ekstremızm máselesin ǵylymı turǵyda zertteýde», – deıdi maman.
Shetel tájirıbesi ne deıdi?
Jandáýlet Súleımenov Túrkıanyń «Mármara» ýnıversıtetinde akademıalyq utqyrlyq baǵdarlamasymen bilim alǵan. Zertteý barysynda ol túrik modeliniń ereksheligin baıqaǵan.
«Olarda dinı aǵym týraly aqparattar jabyq. Al bizde ár óńirde din máselesimen aınalysatyn arnaıy ortalyqtar jumys isteıdi. Túrkıada quqyqtyq tetik basym bolsa, Qazaqstanda eń aldymen ıdeologıalyq turǵydan aldyn alý jumystaryna basymdyq beriledi. Bul – bizdiń artyqshylyǵymyz», – deıdi ol.
Ǵalamtor men jelidegi nasıhatqa tosqaýyl kerek
Qazirgi tańda jat aǵym ıdeologıasy negizinen ınternet arqyly taraıdy. Bul – úlken qaýip. Degenmen, mamannyń aıtýynsha, elimizde belgili bir deńgeıde buǵattaý jáne baqylaý sharalary júrgizilip jatyr.
«Ǵalamtordy shekteý arqyly qaýiptiń aldyn alýǵa bolady. Biraq bul kúres toqtamaı, úzdiksiz júrip otyrýy tıis. Sonymen qatar, jastarǵa balama kontent usyný – basty nazarda bolýy kerek», – deıdi teolog.