Adam aǵzasynda mı – eń kúrdeli, eń mańyzdy organ. Onyń jumysy búkil júıke júıesin, barlyq dene múshelerin basqarady. Ǵylym men tehnologıanyń damýyna qaramastan, mı qyzmetiniń kóptegen qyr-syry áli kúnge deıin tolyq ashylǵan joq.
Mıdyń saýlyǵy – adamnyń ómir sapasynyń negizi. Osy sebep negizge alynyp, 2014 jyly Dúnıejúzilik nevrologıa federasıasy (World Federation of Neurology) 22 shildeni Dúnıejúzilik mı kúni dep belgilep, ony jyl saıyn atap ótýdi usyndy. Bir jaǵynan bul data federasıanyń 1957 jyly qurylǵan kúnimen tuspa-tus keledi. Qazir bul uıym 125 eldiń nevrolog mamandaryn biriktirip otyr.
Mı – adam aǵzasynyń basqarý ortalyǵy
Mı – ortalyq júıke júıesiniń negizgi bóligi. Ol aǵzadaǵy ottegi men energıanyń 20 paıyzyn tutynady. Mıdyń 73%-y sýdan turady, sondyqtan suıyqtyqtyń jetispeýi zeıin men este saqtaý qabiletine tikeleı áser etedi.
Zertteýlerge súıensek, adam mıy 2,5 mıllıon gıgabaıt kóleminde aqparatty saqtaı alady. Alaıda aqparatqa ońaı qol jetkizý ony este saqtaý qabiletin álsiretedi. Kerisinshe, kúrdeli jolmen alynǵan bilim uzaq ýaqyt saqtalady.
Mıdy zertteý – medısınadaǵy eń mańyzdy baǵyttardyń biri
Mı men júıke júıesine qatysty aýrýlar aýyr saldarlarǵa ákelip, adamnyń ómir sapasyn kúrt tómendetýi múmkin. Nevrologıalyq dertterden keıin múgedektikke shaldyǵý, eńbekke jaramsyz bolý, tipti ólim jaǵdaılary da jıi kezdesedi.
Sol sebepti nevrolog mamandar mıdy zertteýge, ony qorǵaýdyń joldaryn izdeýge, jańa tehnologıalardy qoldanýǵa, tájirıbe almasýǵa basa nazar aýdarady.
Adam mıy týraly tańǵalarlyq derekter
1. Adam mıy dene salmaǵynyń bar bolǵany 2%-yn ǵana quraıdy, alaıda aǵzadaǵy energıanyń 17%-yn jáne otteginiń 20%-yn tutynady.
2. Mı jasýshalary kóp energıany qajet etedi. Eger mı ottegi men qorektik zattarmen durys qamtamasyz etilmese, nevrologıalyq aýrýlar men dısfýnksıalar damýy múmkin.
3. Adam mıynyń 73%-y sýdan turatynyn aıttyq. Eger mıdaǵy suıyqtyq deńgeıi 2%-ǵa tómendese, zeıin men este saqtaý qabileti nasharlaı bastaıdy. Sýsyzdaný mı úshin qaýipti.
4. Adam mıynda 100 mıllıardqa jýyq neıron bar.
5. Mıdyń jady shamamen 1000 terabaıt aqparat saqtaı alady.
6. Neırondar arasyndaǵy baılanystardyń jalpy uzyndyǵy 1 mıllıon shaqyrymnan asady – bul Aı men Jer arasyndaǵy qashyqtyqty úsh ret júrip ótkenmen birdeı.
7. Mıdy shynyqtyrý kerek. Mı da bulshyqet sekildi: eger ony jattyqtyrmasańyz, ol álsireıdi. Eń tıimdi jattyǵý – jańa ispen aınalysý.
8. Mıdyń kólemi aqyl deńgeıine áser etpeıdi.
9. Júıke ımpúlstarynyń taralý jyldamdyǵy – saǵatyna 288 shaqyrym. Jas ulǵaıǵan saıyn bul jyldamdyq shamamen 15%-ǵa tómendeıdi.
10. Mı elektr qýatyn ózdiginen óndiredi.
11. Mı eshqashan tolyq uıyqtamaıdy. Adam uıyqtaǵan kezde mı kúndizgi tájirıbeni suryptap, mańyzdy aqparatty qysqa merzimdi jadtan uzaq merzimdi jadyǵa kóshiredi.
12. Mı aýyrsynýdy sezbeıdi.
13. Mı – adam denesindegi eń maıly organ. Mıdaǵy maıdyń kólemi – 60%
14. Kúızelis pen kórý – mıdyń jumysyna áser etedi. Uzaqqa sozylǵan kúızelis mı qurylymy men onyń fýnksıasyn ózgertedi.
15. Mı er adamdardyń daýysyn jeńil qabyldaıdy – bul da ǵylymı dáleldengen jaıt.
16. Kórý júıesi – mıdyń mańyzdy bóligi. Sondyqtan kórý qabiletin kútip, úzilis jasaý, kózge arnalǵan jattyǵý jasaý óte mańyzdy. Qajet bolǵan jaǵdaıda kórý qabiletin der kezinde teksertip, túzetý kerek.
Mıdyń saýlyǵy – búkil aǵzanyń saýlyǵy. Sol sebepti nevrologıalyq aýrýlardyń aldyn alý, ýaqytyly tekserilip otyrý, aldyn alý – óte mańyzdy.
Mıdyń saýlyǵyn saqtaý úshin ne isteý kerek?
Nevrolog dárigerlerdiń keńesteri:
• Zıandy ádetterden bas tartý (temeki, alkogól, t.b.)
• Júıeli ári sapaly uıqy men durys tamaqtaný
• Fızıkalyq belsendilik, taza aýada serýen
• Mı jattyǵýlary: sózjumbaq sheshý, logıkalyq esepter shyǵarý, oqý
• Intellektýaldy ortada bolý, paıdaly áńgime aıtý
• Kúızelisti azaıtý, relaksasıa men tynyǵýǵa kóńil bólý
Adam mıy – biz biletin eń kúrdeli júıe. Ol únemi jumys istep turýy kerek, sebebi qoldanylmaǵan mı jasýshalary óledi. Aǵza qajetsiz júıelerge energıa jumsaýǵa beıim emes.
Sondyqtan mıdy kútip, ony únemi damytyp otyrý – adamnyń ómirine, este saqtaý qabiletine jáne densaýlyǵyna tikeleı áser etedi.