QARJYLYQ SAÝATTYLYQ
Osynyń aldynda aqsha-nesıe saıasatyna qatysty qalam terbesek, búgin bazalyq stavkanyń ne ekenin qarapaıym tilmen túsindirýge tyrysamyz. Ol elimizdegi kredıt pen depozıtterdiń paıyzdyq syıaqy mólsherlemelerine tikeleı áser etedi.
Bazalyq stavkany elimizdegi monetarly bılik bolyp tabylatyn Ulttyq Banktiń aqsha-nesıe saıasaty jónindegi Komıteti bekitedi. Qazir onyń deńgeıi 16,5%, al aýytqý korıdory plús mınýs 1 pýnkt. Bul neni bildiredi? Demek, elimizdegi ekinshi deńgeıli bankter Ulttyq Bankten 17,5 paıyzben kredıt ala alady. Sonymen birge, Ulttyq Bankke 15,5 paıyzben depozıt sala alady.
Osy bazalyq stavka arqyly Ulttyq Bank ınflásıany rettep otyrady. 2020 jyly oryn alǵan pandemıadan keıin búkil álem boıynsha taýar tasylymy toqtap qaldy da, planeta masshtabynda qymbatshylyq kúrt artyp ketti. Qazaqstanda 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha ınflásıa 8,4% bolyp turǵan, al 2022 jyly ol 20,3 paıyzǵa deıin birden kóterildi. Jalpy, byltyrǵy jyldy biz úshin ınflásıalyq shok kezeńi dep aıtsaq bolady.
Klasıkalyq eknomıkalyq teorıaǵa saı, ınflásıa tym órship turǵanda ortalyq bankter bazalyq stavkany joǵary deńgeıde ustaý kerek. Bizdiń Ulttyq Bank te byltyrǵy jyldyń sońynda stavkany 14 paıyzdan birden 16,75 paıyzǵa kóterdi.
Ulttyq Bank nege bazalyq stavkany joǵary kóterdi? Onyń sebebi óte qarapaıym. Aqsha massasy taýarlar men qyzmetten kóbirek bolsa, birden qymbatshylyq bastalady. Iaǵnı aqsha tym kóp kezde ınflásıa kúsheıedi. Naryqtaǵy osy aqsha massasyn qarjygerler «ótimdilik» dep ataıdy. Al endi, eger bazalyq stavka joǵary bolsa, onda komersıalyq bank depozıtteriniń de syıaqysy joǵary qoıylady. Mysaly, qazir bazalyq stavka 16,5% kezinde, bank depozıtteri óz klıentterine qysqamerzimdi salymdarǵa orta eseppen 17,7% usynýda.
Osy kezde bank depozıtterine aqshany salý, jınaý óte tıimdi bolady. Barlyq ótimdilik osy depozıtterge (jáne oblıgasıalarǵa) aýysa bastaıdy. Sálden keıin naryqta basy bos aqsha azaıady. Sonyń nátıjesinde, taýarlar men qyzmetterdiń baǵasynyń ósýi baıaýlap, ınflásıa josparlanǵan qalypqa keledi.
Sodan keıin ınflásıa sabasyna túsip jatsa, ortalyq bankter bazalyq stavkany jaılap túsiredi. Ol kredıttiń arzandap, ekonomıkalyq belsendiliktiń qaıta jandanýy úshin qajet.
Ekonomıka – ári-beri yrǵalatyn átkenshek sıaqty. Al ony qajet kezde syrǵytyp, qajet kezde tejep turatyn kózge kórinbeıtin kúsh – aqsha- nesıe saıasaty. Óz kezeginde, bazalyq stavka osy saıasattyń negizgi quraly bolyp tabylady.