Qytaıda "prank" túsiremin degen qazaqstandyq blogerdiń basy daýǵa qaldy. Ol jelide synnyń astynda qalyp qana qoımaı, Qytaı polısıasy onyń áreketine qatysty tekseris bastaǵan. Al "prank" áreketter shyn máninde ázil me, álde quqyqbuzýshylyq pa? Qazaqstan zańnamasynda "prank" úshin qandaı jaýapkershilik qarastyrylǵan? Aqshamnews.kz tilshisi bul týraly quqyq mamany ári fembıke Áıgerim Qusaıynqyzymen suhbattasty.
Buǵan deıin ne bolǵan edi?
Qytaılyq Sohu basylymynyń málimetinshe, qazaqstandyq bloger metro ishinde aldyn ala kelisip qoıǵan tanysynyń telefonyn qaltasynan sýyryp alyp, ótip bara jatqan adamdarǵa "usynyp", keıin "ury" dep jala japqan. Sonymen qatar, kóshedegi er adamdardyń qolyna tıisip, óz áreketin "áleýmettik tájirıbe" dep sıpattaǵan.
Keıin Qytaı polısıasy blogerge qatysty tekseris bastaǵan.
"Prank" - ázil me, álde quqyqbuzýshylyq pa?
Bul suraqqa Áıgerim Qusaıynqyzy bylaı dep jaýap berdi:
"Prank jasaý áreketteri Qazaqstan zańnamasynda arnaıy "prank" dep atalmasa da, mazmunyna qaraı birneshe naqty baptarmen rettelýi múmkin. Mysaly, Qylmystyq kodekstiń 274-baby - kórineý jalǵan aqparat taratý, 293-bap - buzaqylyq, Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly kodekstiń 434-baby - usaq buzaqylyq. Eger pranktyń nátıjesinde zardap kelgen bolsa, qylmystyq jaýapkershilikke tartylýy ábden múmkin".
Quqyq mamanynyń aıtýynsha, prank jasaýshynyń áreketi qandaı saldarǵa alyp kelgenine qaraı, ol qylmystyq ne ákimshilik jaýapkershilikke tartylýy múmkin.
Prank jasaýshy óz áreketiniń "ázil" ekenin aıtyp, jaýapkershilikten qutyla ala ma?
"Joq, prank jasaýshy óziniń áreketin "ázil" dep sıpattaý arqyly zań aldyndaǵy jaýapkershilikten avtomat túrde bosatylmaıdy. Qazaqstan zańnamasy boıynsha, istiń mán-jaıyna qaraı sot naqty zardap pen qasaqana bolǵan-bolmaǵanyna qarap sheshim shyǵarady. "Men ázildedim" dep aqtalý qylmystyq quramdy joqqa shyǵarmaıdy", - deıdi maman.
Eger bireýdiń ruqsatynsyz túsirilgen prank vıdeo jelige jarıalansa, jeke ómirge qolsuǵýshylyq bolyp eseptele me?
"Iá, ruqsatsyz túsirilgen prank vıdeony áleýmettik jelige jarıalaý men taratý jeke ómirge qolsuǵýshylyq bolyp esepteledi jáne bul Qylmystyq kodeks boıynsha qylmys quramyna jatady", - deıdi Áıgerim Qusaıynqyzy.
Áıel prank jasasa ádepsiz kórinip, er adam jasasa kúlkili bolatyny ras pa?
Quqyq mamany Áıgerim Qusaıynqyzy máseleniń basqa, budan da tereń tusyna nazar aýdardy.
"Áıel jasaǵan prank jıi "qoǵamdyq moralǵa qaıshy" retinde qabyldanady. Ádette ol jelide "qoǵamdyq sot" qurbanyna aınalady. Erving Goffman jáne keıingi genderlik medıa zertteýshiler er adamdar jasaǵan prank jıi "kreatıv, batyldyq, kóshbasshylyq" sıaqty uǵymdarmen baılanystyrylsa, áıelderdiń pranki "arsyzdyq, ádepsizdik, uıatsyzdyq" dep qabyldanady.
Bul - birdeı áreketti eki túrli baǵalaý",- deıdi ol.
Áıgerim Qusaıynqyzy 2021 jylǵy Pew Research Center jáne Digital Feminist Lab zertteýlerin de keltirdi.
"2021 jylǵy Pew Research Center jáne Digital Feminist Lab zertteýleri áıel blogerler men TikTok kontent jasaýshylary jasaǵan prank vıdeolarǵa teris pikirler, syrt kelbetke til tıgizý, moraldyq aıyptaý jıirek tirkeledi. Erler jasaǵan prank vıdeolarynda "ázili myqty", "kontenti kúshti" degen pikir basym", - dep qorytyndylady ol.
Eske salaıyq, buǵan deıin Astanada turǵyn úılerdiń birindegi lıftide oıynshyq tapanshamen prank jasaǵan er adam sottalǵan edi. Sot qaýlysymener adam Ákimshilik quqyqbuzýshylyq týraly kodekstiń 434-baby 1-bóliginde kózdelgen quqyqbuzýshylyq jasaǵany úshin kináli dep tanylyp, oǵan 15 táýlik merzimge ákimshilik qamaqqa alý túrinde jaza taǵaıyndaldy.
Al budan 4 jyl buryn naýryzda Máskeýde qazaqstandyq blogerler prank jasady. Bloger Ramır Hasanov, Aıdyn Túsipov jáne Ersin Dúmshebaı taksı shaqyrǵan. Sóıtip júrgizýshi blogerlerdiń sómkesin kóliktiń artyna salyp jatqanda jigitter kólikti aıdap ketip qalǵan. Prankerler birneshe mınýttan keıin qaıtyp kelip, bul ázil ekenin túsindirgen. Biraq olardy polısıa alyp ketip, qylmystyq is qozǵaǵan. 25 qarashada blogerlerdiń áreketine qatysty sot úkimi shyqty. Úkim boıynsha prankerler 3,5 jylǵa sottalyp ketti.