Partıalyq tizimmen de, jeke ótinishpen de saılaýǵa túsý jolǵa qoıylǵany qýantady
- Byltyrǵy jyl saıası oqıǵalar men reformalarǵa toly boldy. Olardyń negizgilerine qalaı túsinikteme berer edińiz?
- Jańa quram bılik pen halyq arasynda altyn kópir ornata alady dep oılaısyz ba? El arasynda júrsiz ǵoı, halyq senimi qandaı?
- Áleýmettik jelide saılaýǵa túsetin depýtattardyń kásibıligi týraly jıi talqylanyp jatyr. Iaǵnı úmitkerler arasynda «ánshi de, bıshi de, sportshy da júr, al depýtat bilikti, eldiń ishkisyrtqy ahýalyn da tereń biletin adam bolý kerek» degenge saıady kóp pikir. Bul jóninde ne der edińiz?
- Memleket basshysy aıtyp otyrǵan Ádiletti Qazaqstandy qalaı quramyz, ondaǵy erteń saılanǵaly otyrǵan depýtattardyń róli qandaı bolmaq?
Alda bolatyn úlken saılaý dodasy da taıap qaldy. QR Parlamenti Májilisi men máslıhattarynyń depýtattaryn saılaımyz. Osy eldiń aýasyn jutyp, sýyn iship otyrǵan kez kelgen azamattyń «memleket, qoǵam ilgeri damysyn, halyqtyń álaýqaty qazirgiden de joǵary deńgeıge kóterilsin» degen tilekte ekeni sózsiz. Sondyqtan biz búgin aqyn, qoǵam qaıratkeri Dáýletbek BAITURSYNULYN osy saılaý týraly azamattyq pikirin, jalpy eldik turǵydaǵy oılaryn bilmekke suhbatqa shaqyrǵan bolatynbyz.
1 «Bul án burynǵy ánnen ózgerek» degendeı, bul jolǵy saılaý tipten bólek bolaıyn dep tur.
Aıtyp-aıtpaı, qańtar oqıǵasy dáýir bólgish sıpatymen tarıhta qalatyn boldy. Otyz jyldyń alatyn orny, beriletin baǵa bári alda bolady. Qazaqstannyń táýelsizdik dáýiri kúni erteń «Qaraly qańtarǵa deıin jáne odan keıin» bolyp saraptalady, sapqa turǵyzylady. Eshteńe de tasada qalmaıdy, ár nárse óz ornyn tabady.
Iá, byltyrǵy 2022 jyl saıası reformalarmen bastalǵan. Áýeli Memleketimizdiń Prezıdentin merziminen buryn saılap aldyq. Aldymyzdaǵy jeti jylǵa mandaty berilip, bar bılik qolyna ótip, «eki prezıdent basqarǵan» zaman artta qalyp, batyl qadamdar jasalýda. Endi mine, 2023 jylǵa qadam qoıǵan sátten bastap, saıası reformany onan ary tereńdete túsý maqsatynda Parlament Májilisi men máslıhattar depýtattaryn jańa bastan saılaýǵa sheshim qabyldandy. Osy kezge deıingi tek qana partıalyq tizimnen ótetin depýtattar endigi jerde kólemin ulǵaıtyp, mazmunyn baıytty. Saılaýǵa jeke tulǵa retinde qatysýǵa zańdy túrde ruqsat berildi. Jastar men jasamystardyń sanyna, er men áıeldiń salystyrmasyna naqtyly kórsetkishter qoıyldy. Bul jańalyq qoǵam múshelerine senimdilik ornatyp, serpilis týdyrýda.
2 Buryn tek qana partıalyq saılaýǵa den qoıylyp, jurt partıalarǵa daýys beredi de, kimniń depýtat bolatynyn bilmeıtin. Partıa óz úlesin alǵan soń tizimdi ózderi jasap shyǵady. Olar halyqtyń kútken adamy ma, álde kóldeneń kók atty ma? Kimniń soıylyn soǵatyny belgisiz bolýshy edi. Ol jaǵyna eshkim kepildik bere almaıdy. Bılik pen buqaranyń arasynda tike baılanys bolmaı qalady da, jurttyń tilegi tasada qalyp, bıliktiń ústemdigi aldyǵa ozady. Saılaýshylar ol adamdarǵa qanaǵattana ma, joq álde ishteı jaratpaı, úmitsizdikpen qaraı ma? Keıde osy jaǵy eskerýsiz qalyp, basabıleýshilik beleń alatyn. Ótken saılaý kezderinen kóńilde alańdaýdyń syzyn, jaýapsyz túıtkilderdiń bolǵanyn jasyra almaımyz. Bul joly basqasha baǵytpen órbidi. Partıalyq tizimmen de, jeke ótinishpen de saılaýǵa túsý jolǵa qoıylyp otyrǵany qýantady. Tańdaý bar, bılik pen halyqtyń arasyna kópir salynady. Buqara men bılik arasy záýlim qamal emes, qaıta beti ashyq kópir retinde «tyńdaıtyn úkimettiń» alǵy sharttary qalanýda.
Demokratıalyq el bolǵan soń pikir alýandyǵy, oı erkindigi, kózqarastyń túrlishe bolýy zańdy qubylys. Bárimiz bir Otanda, bir aspannyń astynda ómir súrip otyrǵandyqtan, bárimizdiń osy elge janymyz ashıdy. Lańkester men ekstremısterdiń, keri tóńkerisshilderdiń jóni tipten bólek. Ony qatań baqylap otyrǵan zańymyz, temir tegeýrindi quqyq qorǵaýshylarymyz bar. Quryqtaıdy, tizgindeıdi.
Al tanym, talǵam, ashyq pikir bildirý jaýlyqtan týyndamaıdy. Jany ashyǵan kezde ǵana júrekti jaryp shyǵady. Ár kúni bet-júzimizdi kórip, ózimizdiń álpetimizdi retke keltirip otyratynymyz sekildi, opozısıa degen janymyzdan tastamaıtyn aına. Ol ár memlekette bolatyn tunyq Aına. Ol aınaǵa qaraýdan ımenbeýimiz kerek. Ol aına ustarasyz ósip ketken shashsaqalymyzdy qıyp otyrýǵa, kúıe jaǵylyp, kir shalǵan betimizdi tazartyp otyrýǵa kórsetetin paıdaly quralymyz bolyp sanalady. Olar bıliktiń kreslosynda uzaq otyryp qalǵan adamnyń kórmegenin kóredi, jetpegenin jetkizedi. Olardyń úpki maqsaty eldiń taǵdyry men memlekettiń damýy bolǵandyqtan, aýzyn býyp, kózin tańýǵa qaqymyz joq. Olardy tyńdaýǵa, paıdalanýǵa tıispiz. Sol turǵydan aıtqanda, bıylǵy úmitkerler arasynda halyqshyl qara narlar bar eken, sol qýantady.
3 Parlament degen – eń bastysy zań shyǵaratyn, zańdardy qaıta qaraıtyn, zańǵa ózgeris engizetin, atqarylýyn qadaǵalaıtyn kásiptik qurylym. Sondyqtan saılanatyn úmitkerlerdiń deni zańdy biletin, zańmen jumys isteı alatyn tulǵalar bolsa, nur ústine nur bolar edi. Onan keıin baryp, zańdy bilýdiń ústine, olardyń jalpy qarym-qabileti, jınaqtaǵan tájirıbesi nazarǵa alynady. Osynyń bári qosylǵanda baryp kásibı parlamenttiń qýattylyǵy kórnektilenedi.
Bizde depýtat degen tanymal adam, ataqty tulǵa, áıgili kisi bolý kerek degen jańsaq kózqaras bar. Sonyń saldarynan shyǵar, anaý jyldary ataqty sportshy, áıgili ánshi «juldyzdar», tanymal óner sheberleri de kandıdat bolyp topqa tústi, sonyń keıbireýleri saılanyp, ótip te ketti. Parlament konsert qoıatyn sahna emes. Qoǵamdyq «shoýdyń» ortalyǵy emes. Árkim óziniń terıtorıasynda, qolynan keletin sharýamen aınalysqany jaqsy. «Eshki soısa da qasapshy soısyn» degen dana sóz bar. Ánshilik pen zańgerliktiń arasynda ne baılanys bar? Bokser men saıasatkerdiń qandaı qatysy bar?
Parlament «juldyzdardyń» otyratyn jumsaq kreslosy emes, aqyl parasat pen qundylyqtardyń maıdanǵa túsetin jeri. Ár nárse tarazyǵa tartylyp, taǵdyry sheshiletin minber. Ol jerge barǵan adam álem saıasatyn, memlekettiń ishi-syrtyn, Qazaqstannyń búgini men erteńin saraptaı alatyn sanasy sáýleli, aqyly ozyq, bolashaqty elestetý kóregendigi kósem adam bolýǵa tıis. Bloger paraqshasynda otyrsyn, artıs sahnasynda oınasyn, aqyn jyryn jazsyn. Sonda ǵana halyqqa berer paıdasy mol, kórseter ónegesi kóp bolady. Kóp adam depýtat bolýdy rahat turmysqa jetý, dárejesiniń ósýi, ataqty bolýdyń alǵy sharty sanaıdy. Negizinde depýtat bolý halyqqa qyzmet etý, bolashaqtyń irgetasyn qalaý dep túsiný kerek.
4 Ádiletti Qazaqstandy qurý úshin eń áýeli ádiletti jolmen depýtattardy saılap alýǵa tıispiz. Shyǵystyń «Uzaq joryq birinshi qadamnan bastalady» degen máteli bar, memlekettiń kemeldi zańy men týra jolyn qalyptastyrý úshin, onyń sózin sóıleıtin adamdar men qyzmetin etetin estilerdi saılap alýymyz kerek. Adam, onyń ishinde prezıdentter keledi, ketedi. Al memleket ornynda amanesen qalý kerek. Kez kelgen depýtat jeke adamǵa qyzmet etýge nıettense, Otanǵa qyzmet etýge saqadaı saı bolsyn. Mynaý saılaý, Prezıdenttiń quqyǵy men Parlamenttiń quzyrettiligin arttyrý jolyndaǵy jasap jatqan qadamdar eldigimizdiń erteńi úshin. Kezektegi saıası reformalardyń anyq kórinisi.
Qazaq «ár istiń bir qaıyry bolady» depti, mazasyz álemde otyz jyldan beri ot pen oqtan aman boldyq. Osynyń ózi úlken jaqsylyq. Aldaǵy dáýirlerde solaı beıbitshilikti saqtaı otyryp, berekege bastaıtyn joldy saralaı bilsek, «Ádiletti Qazaqstan» qurý sátti jalǵasady dep oılaımyz. Prezıdent eki dúnıeniń aldynda jaýapty. Onyń moınyna jaýapkershilik júktelgen eken, úmitti aqtaýǵa týra keledi. Ol úmit – álde bir toptyń, álde bir múddeniń qajetinen emes, memlekettiń bolashaǵy men ulttyń aldyndaǵy paryz bolýǵa tıis. Sondyqtan bul saılaýdyń salmaǵy myń batpan.
Suhbattasqan Nurjamal ÁLİSHEVA