Qazaq halqynyń ardaqty uly, dara tulǵa Dinmuhamed Qonaev uzaq jyldar Almatydaǵy Tólebaev kóshesi boıyndaǵy №119 úıde turdy. Qazir bul úı memorıaldy páter-murajaıǵa aınalǵan. Biz Almaty qalasy mýzeıler birlestigi, D.Qonaev mýzeıiniń ǵylymı qyzmetkeri Quralaı Qojahanovany áńgimege tarttyq.
«Aqıqattan attaýǵa bolmaıdy»
– Quralaı Káripjanqyzy, Qonaev mýzeıiniń qaıta jańartýdan ótkeni belgili. Qandaı jańashyldyq, jańalyq bar?
– Halqynyń qurmetine bólengen Dımash Ahmetulynyń qazir ekinshi dáýiri bastalǵandaı. Osydan birer jyl buryn, ıaǵnı 2022 jyly mýzeı tolyqtaı qaıta jańartýdan ótti. Mundaǵy jádigerdiń barlyǵy baǵa jetpes qundylyq. Sondyqtan olar sol qalpynda tur. Jóndeý jumysy júrgizilgen soń, kelýshiler legi tipti kóbeıe tústi. Mine, myna jańa reekspozısıa «Qonaev dáýiri» dep atalady. Jalpy, mýzeı ekspozısıasy D.Qonaevtyń «Aqıqattan attaýǵa bolmaıdy» dep atalatyn estelik kitabynyń negizinde jasalyp otyr. Mýzeı tolyǵymen zamanaýı talaptarǵa saı jasaqtaldy. Qazir munda aqparat alýǵa barlyq múmkindik jasalǵan. Sensorly qondyrǵylar men elektrondy júıeni qosyp, qysqasha derekti fılmmen qosa, retro kógildir ekrannan tulǵa týraly, ol kisimen etene jaqyn júrgen kómekshileri aıtqan estelikterdi úsh tilde tyńdaýǵa ári kórýge bolady. Sonymen qatar, QR-kodtar qoıylyp, dybystalǵan aýdıogıd júıesi engizildi. Mýzeıdegi mýltımedıa quraldarynyń taǵy bir ereksheligi, kógildir ekrannan D.Qonaevtyń estelikteri negizinde jasalǵan sýbtıtrli aýdarmanyń kómegimen úsh tildegi birneshe derekti fılmdi kórip, tamashalaýǵa bolady.
Sońǵy jańalyǵymyz, erekshe qajettiligi bar adamdardyń da mýzeıge kelýine jaǵdaı jasalyp otyr. Zamanaýı jedelsaty salyndy. Sondaı-aq, mýzeıge kelýshiler birinshi jáne ekinshi qabatynda ornalasqan hronologıa júıesi boıynsha D.Qonaevtyń ómirbaıanymen tanysýlaryna bolady. Máselen, D.Qonaevtyń shyǵý tegi, ata-babasy jaıly jazylǵan «Aqıqattan attaýǵa bolmaıdy» kitabynyń alǵashqy betindegi shejire qoıyldy. Birinshi qabatta D.Qonaevtyń otbasy, ata-anasy, balalyq shaǵy men stýdenttik kezi men qarapaıym ósý baspaldaqtary, qoǵam qaıratkeri retinde qalyptasý joly týraly derekter men tarıhı maǵlumattar qoıylǵan. Kemeńger tulǵa murajaıy áli de jańa derektermen tolyǵyp jatyr.
Álginde ózińiz kórgen syılyqtar men qarý-jaraqtardy kezinde Dımash Ahmetulyna shetel basshylary, memleket, qoǵam qaıratkerleri men áskerı shendi qyzmettegi basshylar syıǵa bergen. Japonıa prezıdenti Iasýhıro Nakasone, Rýmyn prezıdenti N.Chaýsheský bergen syılyqtar da osynda. Qazir ol syılyqtar mýzeıdiń ekinshi qabatynan oryn aldy. Taǵy bir jańashyldyq – D.Qonaev bes jyl Mınıstrler keńesiniń tóraǵasy qyzmetin atqarǵan kezde Úkimet úıinde paıdalanǵan jumys ústeli osynda tur. Bul jádiger kemeńgerdiń qyzmettik kezeńiniń belgisi, kóz aldyńyzǵa ony elestetetin gıpperrealıstik beınesiniń qoıylýy da kelýshilerdi beı-jaı qaldyrmasy anyq. Tipti, keıbir kisiler «osy beıneni kórý úshin arnaıy izdep keldik» deıdi.
Jádigerdiń de jany bar
– Murajaıdyń atqaryp otyrǵan mindeti týraly da birer sóz aıtsańyz...
– Alǵash ret 2012 jyldyń 12 qańtarynda Dımash Ahmetulynyń týǵan kúninde ashyldy. Árıne, halqy úshin Qonaevtyń memorıaldyq páter-mýzeıiniń ashylýy eleýli oqıǵa boldy. Memleket qaıratkeriniń turǵan úıi, tutynǵan zattary sol qalpynda halyqqa usynyldy. Sodan beri bul úı búgingi urpaqtyń ótken tarıhty elestete otyryp, taǵylym etetin ornyna aınaldy.
Saqtalǵan jádigerler Dinmuhamed Ahmetulynyń jekelegen zattary, turmystyq, tehnıkalyq quraldary, 5 myńnan astam anyqtamalyq jáne kórkem ádebıet kitaptary, avtorlardyń jekeleı qoltańbasy jazylǵan kitaptar, issaparǵa barǵanda musylman elderinen jınaǵan Quran kitaptary, túrli saladaǵy beınelik toptamalar, jıhazdar, mereıtoılaryna arnalǵan kóptegen syılyqtary, 450-den astam ottyqtar toptamasy sıaqty zattar qoıylǵan. Halqy úshin sińirgen zor eńbegi úshin úsh ret Sosıalısik Eńbek Eri degen joǵarǵy ataqqa, 8 ret Lenın, Eńbek Qyzyl Tý jáne Oktábr revolúsıasy ordenderimen, 50-ge jýyq medaldarmen marapattaldy. Marapattardyń bári osynda tur. Mýzeıimizdegi jádigerler men fotosýretter arqyly D.Qonaevtyń únemi jumys basynda, el arasynda, qurylys pen egis alqabynda júrgenin baıqaýǵa bolady. Árıne, ol zamanda el basqarý ońaıǵa túsken joq. Desek te, Qonaev mýzeıiniń jádigerleri arqyly ótken tarıhtyń qupıasy men qyr-syryn ańǵarýǵa, tereńirek bilýge bolady. Munda Dinmuhamed Qonaevtyń kóp jylǵy jemisti eńbeginiń nátıjesi saralanyp, Qazaqstanǵa qaldyrǵan murasy, onyń ishinde ekonomıkalyq, áleýmettik jáne mádenı jetistikteri basa kórsetilip otyr.
Áýlet ıeleriniń otbasynda qoldanǵan dúnıeleri de kelýshilerdi qatty qyzyqtyrady. Mýzeıdegi árbir jádigerdiń ózindik tarıhy bar. Máselen, ol kisiniń zaıyby Zýhra Sháripqyzynyń qolynan shyqqan buıymdardyń barlyǵy bar. Óz qolymen kestelep tikken jastyqshalary, tutynǵan ydys-aıaǵy, átir, opa-dalaby sol kúıi saqtaýly tur. Otbasylyq tutynǵan dúnıelerin tamashalaǵan kelýshiler tulǵanyń qarapaıymdylyǵyna tánti bolǵandaryn aıtady.
Jalpy, mýzeı degenińiz barlyq qundylyqtyń keni ǵoı. Onyń basty qyzmeti – baǵaly baılyqty, rýhanı qundylyqty saqtap qalý. Murajaı ujymynyń basty maqsaty – Qonaevtyń muralaryn jınaqtap, zertteý. Bul rette mýzeı uly tulǵanyń murasyn urpaqtan-urpaqqa dáriptep, onyń esimin nasıhattap, kelýshilerge mádenı-aǵartýshylyq qyzmet kórsetedi.
– Mýzeıdegi eń basty talap qandaı?
– Bul memorıaldy páter-úı tek D.Qonaevtyń mýzeıi ǵana emes, kórnekti memleket qaıratkeriniń ómiri men qyzmetin, Qazaqstan tarıhyn zertteý, nasıhattaý orny. Áli talaı urpaqqa qyzmet etetin mekeme. Sóz joq, árbir tarıhı jádiger el bolashaǵy – jastarymyzdyń patrıottyq sezimin oıatyp, olardyń ulttyq qundylyqtarymyzdy qurmetteýine yqpal etedi. Sondyqtan biz murajaıdaǵy árbir jádigerdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa tıispiz. Álemdik úrdiske saı, munda sýretke túsýge, jádigerge qol tıgizýge bolmaıdy. Mýzeı tynyshtyqty qalaıdy.
– Dımash Ahmetulynyń kóligi kózime túspeı turǵany...
– Ol kisiniń kóligi qazir Qonaev qalasynda tur.