2 aqpanda qazaqtyń belgili ǵalymy ári birtýar geology Qanysh Sátbaevtyń ómir jolyn baıandaıtyn «Qanysh» telehıkaıasynyń tolyqmetrajdy nusqasy kınoteatrǵa shyǵady.
Fılmniń jelisine 1926-1934 jyldarda elsiz Qarsaqpaı jerinde Qanysh Sátbaevtyń erekshe kúsh-jigerimen álemdegi eń baı taý-ken ınfraqurylymynyń qalaı ashylǵandyǵy týraly tarıhı oqıǵalar arqaý bolǵan. Avtorlary Qanysh Sátbaevtyń tek myqty geolog qana emes, sonymen qatar, ondaǵan balany ashtyqtan aman alyp qalǵan erekshe tulǵa ekenin kórsete bilgen. Fılmde HH ǵasyrdyń basynda oryn alǵan asharshylyq, qýǵyn-súrgin sıaqty qıyn kezeńniń ózinde halyq rýhynyń synbaǵanyn kórsetken. Týyndyda sol ýaqyttyń sırek derekti kınohronıkasy qoldanylyp, al naqty tarıhı tulǵalar keıipkerlerdiń prototıpine aınalǵan.
«Qanysh» fılmi birneshe halyqaralyq marapatqa ıe bolyp, shetelde de tanymaldyqqa qol jetkizdi. Atap aıtsaq, 2022 jylǵy jeltoqsan aıynda Býenos-Aıreste (Argentına) ótken «Literature in Cinema» halyqaralyq kınofestıvalinde «Úzdik fılm» júldesin alsa, bıylǵy qańtarda Úndistanda ótken «Athvikvaruni International Film Festival» halyqaralyq kınofestıvalinde úsh nomınasıa («Best asian feature film», «Best concept», «Best environment/nature feature film») boıynsha úzdik atandy.
«Biz osy fılm arqyly halqymyzdyń tarıhyndaǵy erekshe tulǵalardyń jolyn kórsetýge tyrystyq. Solarǵa qarap, óskeleń urpaq boı túzer degen úmitimiz de bar. Qanysh Sátbaev 27 jasynda bilimi men tabandylyǵynyń arqasynda sol kezdegi eń iri mys ken oryndaryn ashyp, keıin Qazaqstanda metalogenıa mektebiniń negizin qalady. Materıalǵa úńilip, ǵalymnyń ómir tarıhymen, kásibı qyzmetimen tanysyp, ol kisiniń erik-jigerine tańǵaldym. Otbasyndaǵy qaıǵyly oqıǵalarǵa qaramastan, halqyna qyzmet etip, ter tókti, ǵylymmen aınalysty. Meniń maqsatym – halqymyzdyń tarıhynda qaıratty tulǵalardyń bolǵanyn kórsetý. Sondaı-aq, jastarymyz solardan úlgi-ónege alyp, otbasy, halyq pen el ıgiligi úshin eńbek etse eken deımin» – deıdi, fılm jáne serıal rejısery Erlan Nurmuhambet.
Kınofılm «Qazaqstan» ulttyq telearnasynyń tapsyrysy boıynsha, 2021 jyly «Aray Media Group» stýdıasy túsirgen alty serıaly «Qanysh. Qazyna» telehıkasynyń negizinde jasalǵan. Telehıkaıanyń shyǵarmashylyq toby Qanysh Sátbaevtyń qyzyqqa toly ómirbaıanymen tanysyp, qolda bar materıaldan tolyqmetrajdy kórkem fılm jasaýǵa bel býǵan. Onda ǵalym tek kásibı maman ǵana emes, halqynyń qamyn oılaıtyn tereń de sezimtal tulǵa retinde kórsetiledi. Serıal men fılmdi jasaýǵa «ERG» eýrazıalyq toby» men «Qazaqmys» holdıńi qarjylyq qoldaý kórsetti.
«Qazaqstan» ulttyq arnasynyń tapsyrysy boıynsha túsirilgen «Qanysh. Qazyna» tarıhı serıaly efırde kórermenniń ystyq yqylasyna bólengen edi. Endi tolyqmetrajdy fılmge aınalyp úlken ekrandarǵa jol tartty. Ǵalym-geolog, Qazaqstan Ǵylym akademıasynyń negizin qalaýshy jáne tuńǵysh prezıdenti Qanysh Sátbaev ómiri men ǵylym joly kórermendi tolǵandyryp, izgi ıdeıalardyń týýyna, jas ǵalymdardyń shabyttanýyna áser etedi degen senimdemiz. Osy ıgi istiń bastaýynda turǵanymyzǵa qýanyshtymyz» – dep habarlady «Qazaqstan» respýblıkalyq teleradıokorporasıasy Baspasóz qyzmeti.
Bıylǵy 30 qańtarda Almaty qalasynda ótken fılmniń jabyq kórsetilimine fılmdi jasaýshylar, shyǵarmashylyq top, ǵalymnyń týǵan-týysy, qoǵam qaıratkerleri, jýrnalıser, blogerler, demeýshiler, BAQ ókilderi jáne t.b. qatysty.
«Áleýmettik jáne bilim berý jobalaryn júıeli túrde qoldaý – bizdiń korporatıvtik jaýapkershiligimizdiń negizi. Biz bilim berý bastamalaryna erekshe kóńil bólemiz. Qanysh Sátbaev syndy birtýar tulǵanyń ómirbaıany – jas qazaqstandyqtarǵa tamasha úlgi-ónege. Akademık Sátbaev geologıa ǵylymynyń eń iri ǵalymy boldy jáne solaı bolyp qala beredi. Biraq onyń qyzyǵýshylyǵy men bilim aıasy keń bolyp, jaratylystaný ǵylymdarynyń sheńberinen asyp tústi. Fılm qalyń kórermenge qazaqtyń birtýar ǵalymynyń ómir jolyn baıandap qana qoımaı, ǵylymdy keńinen nasıhattaýǵa, jastardyń bilim aıasyn keńeıtýge septigin tıgizedi dep senemiz» – dedi, ERG basqarmasynyń tóraǵasy Serik Shahajanov.
Tolyqekrandy fılmniń aq-qara formatyn fılmdi túsirýshiler sol kezdegi qaıǵyly ahýaldy kórermenge jetkizý úshin ádeıi paıdalanǵan. Kórkem týyndy tamashalap otyryp beıne bir sol kezeńge tap bolǵandaı sezimge bólenesiń. Buld bir fılimniń ózindik ereksheligi desek artyq aıtpaǵanymyz bolar.
«Fılmdi daıyndaýǵa qatysqan barsha janǵa myń alǵysymyzdy bildiremiz. Túsirilim tobynyń eńbegi zor. Qanysh Imantaıulynyń rýhyna uqyptylyqpen qarap, onyń obrazyn tereńirek túsinýge tyrysqan. Atamyzdyń ómiri men shyǵarmashylyǵynyń alǵashqy kezeńin beınelegen fılmdi shynaıy derekterge barynsha jaqyndatpaq bolǵan nıetteri úshin alǵys aıtamyz. Bul fılm halqyna elimizdegi jer qoınaýynyń baılyǵyn ashqan uly qazaq balasy týraly taǵy bir estelik bolyp qalaryna senimdimiz» – dedi, Qanysh Sátbaevtyń nemereleri Álıma Jarmaǵambetova jáne Aleksandr Tretákov.
Túsirilim nysandaryn bezendirý úshin kóp jumys jasalǵan. Pavılondarda Qanysh Sátbaev ómir súrip, eńbek etken jerlerdi egjeı-tegjeıli kórsetken oryndar, keńseler, páterler, zerthanalar salynǵan. Qarsaqpaı aýylynda tutas ǵımarattardy sol dáýirge sáıkestendirip jóndeýge týra kelgen. Atmosferany qalpyna keltirý úshin sahnalyq jáne qoıylymdyq jabdyqtardy Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen izdeýge kóp ýaqyt ketken.
«Qanysh aǵa týraly bul fılm baıaǵyda jaryqqa shyǵýy kerek edi. Amal ne, eshten kesh jaqsy degendeı, jýyrda jasalyp, kópten kútken kórermenniń kózaıymyna aınalyp otyr. Fılmniń baǵasyn kórermen aıtar... Men ózim osy týyndynyń dúnıege kelgenine qýanyshtymyn! Shamam kelgenshe kómektestim. Kórermenge oı salar, ǵumyry uzaq týyndy bolsyn! Qanysh aǵanyń taǵdyry, ómir joly, atqarǵan eńbegi, barlyǵy – halqymyz úshin árqashanda ónege!» – dep atap ótti «Qazaqtyń Qanyshy» kitabynyń avtory, qalamger Medeý Sarseke.
Shyǵarmashylyq top Qanysh Sátbaevtyń ómir jolyn zertteýge kóp kóńil bólgen. Túsirilim jumystary onyń týyp-ósken, ómir súrgen jáne eńbek etken jerlerinde ótken. Telehıkaıany jasaýshylar eń aldymen, Almatyda ǵalymnyń týǵan-týysymen kezdesken. Solardyń batasyn alyp, jumysqa kirisip, serıal shyqqan soń, ǵalymnyń jaqyndarynan alǵys hat alǵan. Sondaı-aq, shyǵarmashylyq top múshelerine Qanysh Sátbaevtyń kásibı qyzmetiniń erekshelikterin jan-jaqty zerdeleýge týra kelgen. Fılmde jynysózek óndiretin aǵylshynnyń «Krelıýs» apparaty qoldanylǵan. Óndiristi barynsha shynaıy etip kórsetý úshin túsirilim toby «Qazaqmys» zaýytyna baryp, naǵyz burǵylaý prosesin baqylaǵan. Sodan keıin sýretkerler toby túsirilim kezinde qoldanylatyn osy kásibı geologıalyq jabdyqty basynan sońyna deıin qaıtalap jasap shyǵarǵan. Uly tulǵamyzdy ulaǵatty ómirinen habardar beretin kórkem týyndyny Almaty qalasynyń barlyq kınotetrlaryn tamashalaı alasyzdar. Otandyq fılmdi qoldaýǵa asyǵaıyq.
