JEMQORLYQQA QARSY KÚRES: Qazaqstan halyqaralyq ındekste alǵa jyljyp keledi

Bıyl aqpan aıynda Transparency International – Kazakhstan Qoǵamdyq qory Qazaqstannyń halyqaralyq jemqorlyq ındeksindegi orny jaıly aqparat taratty. 2024 jylǵy reıtıńte elimiz 180 memlekettiń ishinde 88-orynǵa taban tiregen. Bul jaǵymdy jańalyq ekenine qaramastan úkimettik emes uıym elimiz áli kúnge deıin jemqorlyq táýekeli joǵary memleketter qatarynda dep kórsetken bolatyn. Belgili deńgeıde bul pikirmen kelisýge de bolady. Alaıda, sońǵy jyldary jaǵdaı jaqsarǵanyn da joqqa shyǵarmaý qajet.  

Oń ózgeristi joqqa shyǵara almaımyz

Halyqaralyq Transparency International úkimettik emes uıymy jyl saıynǵy jemqorlyq ındeksin jarıalady. Reıtıńte 180 memleket qamtylǵan. Turaqtaǵan ornyń joǵarylaǵan saıyn jemqorlyq azaıady.  Qazaqstan 2024 jyly 180 eldiń ishinde 88-orynǵa turaqtaǵan. Elimiz sońǵy 5 jylda ındekste senimdi túrde alǵa jyljyp keledi. 2019 jyly 113-orynda edik. 2020 jyly biz jaǵdaıdy túzep, 94-orynǵa kóterilgenbiz. Alaıda, 2021 jyly 102-orynǵa túsip qaldyq. Bul – aldaǵy saıası daǵdarystyń belgisi boldy.

Sol ýaqyttan beri qazirge deıin jaǵdaı túzelip keledi. Muny uıymnyń sarapshylary da aıtýda. Mysaly, uıymnyń Eýropa jáne Ortalyq Azıa boıynsha aımaqtyq keńesshileri Qazaqstan 2016 jyldan beri óz upaıyn 11-ge jaqsartqanyn jazǵan. 2024 jyly 40 upaımen 88-oryndy ıelengen.

Ortalyq Azıadaǵy eń joǵary kórsetkish elimizge tıesili. Tómendegi keste Transparency International uıymynyń resmı saıtyndaǵy aqparatqa súıenip jasaldy. Onda Ortalyq Azıa elderimen qosa kórshileri Qytaı men Reseıdiń kórsetkishteri salystyrý úshin berildi. Qazaqstan 7 memlekettiń ishinde Qytaıdan keıingi oryndy ıelengen. Alaıda, Qytaıda sońǵy 4 jylda keri ketý baıqalady.

Elimiz Ortalyq Azıa aımaǵynda kósh bastap tur. Ekinshi orynda Ózbekstan. Sońǵy jyldary ındekste baıaý bolsa da joǵarylaýda. Al qalǵan aımaq elderinde keri ketý baıqalady. Mundaı proses Reseıde de baıqalýda.

Reıtıńke de suraq bar

Álemde memleketterdi salystyratyn túrli reıtıńter bar. Olar halyqaralyq, aımaqtyq uıymdar, azamattyq bastamalar negizinde jasalady. Sonymen qatar, barlyq salalardy qamtıdy. Árqaısysynyń jasalý ádisnamasy bar. Jáne de olardyń qorytyndylaryna dogma retinde qaraýǵa bolmaıdy.  Sebebi, syrttaı kórgen men ishteı bilgenniń arasynda aıyrmashylyq bar.

Transparency International uıymynyń tek ózine tán ádisnamalyq bazasy qalyptasqan. Ár memleket boıynsha aqparat kem degende, 3 derekkózden alynady. Onyń ishinde 13 saýalnama men zertteý eńbekteri kiredi. Sonymen qatar, Búkilálemdik bank pen Búkilálemdik ekonomıkalyq forýmnyń málimetteri de alynady. Osylaısha jemqorlyqty qabyldaý ındeksi qurastyrylady.

Indekstiń ádisnamasyndaǵy basty artyqshylyq ári kemshilik tek memlekettik sektordaǵy jemqorlyq deńgeıin anyqtaıdy. Artyqshylyq deıtinimiz, júıeli jemqorlyq memlekettik deńgeıde bolatynynda. Al kemshiligi qoǵamdyq faktordy eskermeıtininde. Jemqorlyq tek memlekettik qana emes, turmystyq deńgeıde bolýy múmkin. Sondyqtan memlekettik sektordan bólek, azamattardyń ne úshin para beredi degen suraqqa jaýap izdegen de artyq etpes.

Sonymen qatar, tek zertteýshiler men kásipkerlerdiń ǵana pikiri eskeriledi. Iaǵnı ózge azamattardyń pikiri eskerilmeıdi. Budan shyǵatyn qorytyndy, kez kelgen reıtıńke absolút shyndyq dep qaraýǵa bolmaıdy.