Plebısıt – demokratıanyń eń aıqyn da shynaıy kórinisi.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń Qazaqstan halqyna Joldaýynda saıası jańǵyrtýdyń aýqymdy baǵdarlamasyn usynǵannan keıin, 2022 jylǵy 5 maýsymda Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasyna ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly respýblıkalyq referendým ótkizý týraly Jarlyqqa qol qoıdy.
Prezıdentimiz tujyrymdaǵandaı, Jańa Qazaqstannyń irgetasy saıası jáne ekonomıkalyq reformalardyń úılesimdi baılanysy negizinde qalanýǵa tıis. Al plebısıtti referendým túrinde ótkizý qazirgi Qazaqstannyń saıası ómirindegi eń mańyzdy oqıǵa bolyp tabylady. Elimiz saıası landshaft ózgeretin tarıhı kezeńde tur. Qazaqstanda sońǵy ret referendým osydan 27 jyl buryn Qazaqstannyń qazirgi Konstıtýsıasy qabyldanǵan kezde ótkeni belgili. «...Mundaı aýqymdy ózgerister halyqtyń qalaýy negizinde júzege asýy tıis», – dedi Memleket basshysy.
Bul ózgerister men túzetýler jobasy halqymyzdyń suranysyna negizdelgen ári búkil qoǵamnyń múddesi úshin jasalmaq. Konstıtýsıamyzǵa engiziletin ózgerister men tolyqtyrýlar, eń aldymen, quqyq ústemdigin, zańdyq negizde ádiletti qoǵam qurýdy kózdeıdi. Demokratıalyq úrdisterge qaraı jáne bıliktiń ádil bólinýin qamtamasyz etýge mańyzdy qadam jasaýǵa múmkindik bermek. Tejemelik ári tepe-teńdik tetigi kúsheıedi. Sarapshylar aıtyp júrgendeı, Konstıtýsıa qoǵamdyq qatynastarǵa naqty áser etetin qujat rólin atqarýy tıis. Jańa Qazaqstanda jalpy áleýmet ómiri men memlekettik qyzmet teń múmkindikter aıasynda aıqyndalýy qajettigi – basty talap der edim.
Prezıdent búkil progresıvti álemde plebısıt tikeleı demokratıanyń eń aıqyn da shynaıy nysandarynyń biri bolyp tabylatynyn atap ótti.
5 maýsymda ótetin referendýmda Qazaqstan Konstıtýsıasyna 56 ózgertý men tolyqtyrý engizý usynylady, barlyǵy 33 bapqa áser etedi, bul – 98 baptan turatyn Konstıtýsıanyń jalpy sanynyń úshten biri. Keshendi transformasıa memlekettik qurylymnyń irgeli erejeleriniń kópshiligin, eldiń ákimshilik-aýmaqtyq qurylymyn ózgertýden bastap, bıliktiń barlyq úsh tarmaǵyn qaıta qurýǵa deıin qamtıdy, ásirese, úlken ózgerister ókildik bılik pen atqarýshy bılikke áser etedi. Qazaqstan sýperprezıdenttik respýblıkadan kúshti Parlamenti men esep beretin Úkimeti bar prezıdenttik respýblıkaǵa aınalatyn kezeńge – Ekinshi Respýblıkaǵa qadam basyp keledi. Búginde jergilikti ózin-ózi basqarý salasynda ózgerister bolyp jatyr. Jańa túzetýlerge sáıkes, Qazaqstanda máslıhattardyń mańyzy artyp, jergilikti atqarýshy bılik organdaryn odan ári reformalaýǵa negiz daıyndalýda. Biz aýyldar men aýyldyq okrýgterden bastap, oblystardyń jáne respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń ákimder saılaýyna deıingi barlyq deńgeıdegi ákimderdi saılaýǵa kezeń-kezeńimen kóshetin bolamyz.
Saılaý júıesine de ózgerister engiziledi. Májilis pen oblystyq máslıhattar depýtattaryn saılaýǵa saılaýshylardyń kózqarastary men pikirleriniń barlyq spektrin tolyq qamtıtyn aralas majorıtarlyq-proporsıonaldyq modelin engizý usynylýda. Sondaı-aq oblys turǵyndaryna jergilikti bılik organdaryna tıimdirek yqpal etýge múmkindik beretin aýdandyq jáne qalalyq máslıhattarǵa saılaýdyń tolyq majorıtarlyq júıesin engizý usynylady.
Sonymen qatar, Prezıdenttiń barlyq saıası partıalar men qozǵalystardan teń dárejeli mártebesin bekitý usynylady, jaqyn týysqandardyń mańyzdy memlekettik laýazymdar men kvazımemlekettik sektorda basshylyq qyzmetterdi atqarýyna tyıym salynady. Quqyq qorǵaý salasynda Konstıtýsıalyq Sot qurý jáne Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń mártebesin konstıtýsıalyq deńgeıde bekitý sıaqty túzetýler kútilýde.
Jalpy, referendým qorytyndysy Qazaqstan halqynyń ómirine oń ózgerister ákeledi dep kútilýde. Bizdiń mindet – alda bolatyn is-sharaǵa barlyq azamattardyń belsendi qatysýy jáne bılikpen syndarly dıalog arqyly ózekti máselelerdi sheshetin ádiletti, naqty azamattyq qoǵamdy qalyptastyrý. Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini, bul Konstıtýsıalyq reformanyń túpki maqsaty – saıası úderisterdi demokratıalandyrý negizinde halyqtyń memleketti basqarý isine qatysý múmkindigine jol ashý, Qazaqstanda shynaıy demokratıalyq saıası mádenıet pen básekege qabiletti ult qurý.
Demek, 5 maýsym – árbir azamattyń qoǵam aldyndaǵy jeke jaýapkershiligi aıqyndalar ári synalar sát. Jańa Qazaqstanǵa qadam basqymyz kelse, bárimiz referendýmǵa jumyla qatysqanymyz jón. Adam quqyqtaryna kepildik berilsin desek, bılik pen halyq arasyndaǵy qarym-qatynasta oń ózgeristerdiń bolǵanyn qalasaq, eliniń jarqyn bolashaǵyn oılaıtyn árbir azamat óz ýchaskesine baryp, Konstıtýsıaǵa túzetýler engizý úshin daýys bergeni abzal.