Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy: 2024 jylǵy ósý dınamıkasy jáne óńirlik tepe-teńdik
Aýyl sharýashylyǵy - eldiń azyq-túlik qaýipsizdigi men eksporttyq áleýetin anyqtaıtyn negizgi salalardyń biri. 2024 jylǵy kórsetkishterge qarap, bul salanyń damý serpini men óńirlik erekshelikterin baǵamdaýǵa bolady.
Mamandardyń aıtýynsha, ónim kóleminiń ósýi agrotehnologıalardyń jetilýi men aýa raıy faktorlarymen qatar, memlekettik qoldaý sharalarymen de tyǵyz baılanysty. Aldaǵy jyldary Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy eksporttyq baǵyttarǵa den qoıyp, qaıta óńdeý salasyn kúsheıtýge bet alýy yqtımal.
2024 jyly Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy aıtarlyqtaı serpinmen damydy. Ásirese ósimdik sharýashylyǵyndaǵy ónim kóleminiń kúrt artýy eldiń azyq-túlik qaýipsizdigi men eksporttyq áleýetin nyǵaıtýda mańyzdy ról atqardy. Sala ishindegi qurylymdyq teńgerim, óńirlik mamandaný jáne ónimdilik kórsetkishteri el agrosektorynyń bolashaǵyna baǵdar beredi.
Sýret: Egemen.kz
Jalpy kórsetkish: 13,6% ósim.
Ulttyq statısıka búrosynyń derekterine súıensek, 2024 jyly aýyl, orman jáne balyq sharýashylyǵy ónimderiniń jalpy kólemi 8 363,6 mlrd teńgege jetip, naqty ósim 13,6%-dy qurady. Bul sońǵy onjyldyqtaǵy eń joǵary jyldyq ósimderdiń biri sanalady.
• Ósimdik sharýashylyǵy – +20,8%
• Mal sharýashylyǵy – +3,7%
Ósimniń aıtarlyqtaı joǵary bolýyna ne áser etti?
Negizgi sebep – dándi jáne burshaqty daqyldardyń joǵary ónimdiligi. Aýa raıynyń qolaıly bolýy, tuqym men tehnologıa salasyna salynǵan ınvestısıalar jáne óńdeýdiń sapalyq artýy nátıjesinde:
• Dándi daqyldardyń jalpy jınalymy – 25,2 mln tonna
• Onyń ishinde bıdaı – 18,6 mln tonna
• Ónimdilik – bıdaıda 14,2 s/ga, bul aldyńǵy jylmen salystyrǵanda aıtarlyqtaı joǵary.
Qaı óńirler negizgi aýyl sharýashylyǵy ónimderin óndiredi?
Elimizdiń aýyl sharýashylyǵyna 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha kelesi óńirler úlken úles qosty:
• Túrkistan oblysy – 12,2%;
• Aqmola oblysy – 11,7%;
• Soltústik Qazaqstan oblysy – 11,3%;
• Qostanaı oblysy – 9,0%;
• Almaty oblysy – 8,1%.
Ońtústik óńirler (Túrkistan, Jambyl, Almaty oblystary) kókónis, baqsha jáne tamyr daqyldaryn ósirýge mamandanǵan. Túrkistan oblysy el boıynsha kókónisterdiń jalpy jınalýynyń 32,5% qamtamasyz etedi.
Soltústik óńirler (Aqmola, Qostanaı, Soltústik Qazaqstan oblystary) dástúrli túrde dándi daqyldardy, ásirese bıdaıdy ósirýmen aınalysady. Mysaly, bul aımaqtardaǵy bıdaıdyń úles salmaǵy respýblıkalyq deńgeıdiń 23% - dan 26% - na deıin úlesin quraıdy.
Qazaqstanda qandaı daqyldar men mal túrleri basym ósiriledi?
Qazaqstannyń aýyl sharýashylyǵy jalpy ónim shyǵarý qurylymy boıynsha ósimdik sharýashylyǵynyń (60,2%) mal sharýashylyǵyna (39,6%) ústemdigimen sıpattalady.
Ósimdik sharýashylyǵy:
• Dándi daqyldar – aýyl sharýashylyǵynyń nemese ósimdik sharýashylyǵynyń jalpy shyǵarylymynda 24,2% (onyń ishinde bıdaı – 19,0%, arpa – 2,6%);
• Maıly daqyldar – 6,1% (onyń ishinde kúnbaǵys tuqymdary – 3,0%);
• Kókónister men baqsha daqyldary, túınek jáne tamyr daqyldary – 16,4% (kartop – 4,4%, qyzanaq – 2,3%, baqsha daqyldary – 2,1%).
Mal sharýashylyǵy:
• sharýashylyqta soıylǵan nemese soıýǵa ótkizilgen maldyń barlyq túriniń eti – 23,1%, onyń ishinde İQM – 9,7%, qustar – 4,6%
* sút óndirisi – 13,8%;
* jumyrtqa óndirisi – 2,2%.
2025 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha aýyl sharýashylyǵy janýarlarynyń sany:
• İri qara mal (İQM) – 8,0 mln bas;
• Qoı men eshki – 20,2 mln bas;
• Jylqy – 4,4 mln bas;
• Túıeler – 0,3 mln bas;
• Qus eti – 45,7 mıllıon bas.
Aýyl sharýashylyǵy salasynyń bolashaǵy qandaı?
2024 jylǵy serpindi ósý aýyl sharýashylyǵynyń áleýetin aıqyn kórsetip otyr. Biraq bul múmkindikterdi turaqty tabys kózine aınaldyrý úshin birneshe strategıalyq baǵyt qajet:
1. Qaıta óńdeý sektoryn kúsheıtý – shıkizatty tolyq paıdalanýǵa múmkindik beredi.
2. Eksporttyq naryqtarǵa beıimdelý – ónim sapasyn halyqaralyq standarttarǵa saı etý.
3. Agrarlyq saladaǵy bilim men tehnologıany keńeıtý – ónimdilik pen tıimdilikti arttyrý.
4. Klımattyq turaqtylyqqa beıimdelý – sýdy únemdi paıdalaný, jańa egis tehnologıalary.
2024 jyly Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy óndirisi jaǵynan alǵa jyljyp, jańa sapaly kezeńge ótti. Ósimdik sharýashylyǵy – basty draıverge aınalyp, óńirlik mamandaný men memlekettik qoldaý nátıjeli boldy. Al mal sharýashylyǵy salasynda áli de qurylymdyq ózgerister men tehnologıalyq jańarý qajet.
Keıingi jyldary agroónerkásip kesheninde aıtarlyqtaı serpilis baıqalytynyn buǵan deıin de aıtqan edik. Ekonomıka salasyndaǵy sarapshylardyń paıymynsha, elde ekonomıkasyna serpin berip kele jatqan salalardyń biri - aýyl sharýashylyǵy. 2024 jyly bul sala 13,7%-ǵa ósip, salalar arasyndaǵy eń joǵary kórsetkishke qol jetkizdi. Dándi daqyldar kólemi 26,8 mıllıon tonna bolyp, ónimdilik 16,2 sentnerge deıin artty. Bul — keıingi 12 jyldaǵy rekord kórsetkish.