AQSH-ta 23 tamyzda Respýblıkalyq partıa alǵashqy saıası debat ótkizdi. Saıasatkerlerdiń bilek sybana kiriskenine qaraǵanda, kelesi jyly 5 qarashada bolatyn prezıdent saılaýy tartysty ótetin syńaıly. Bul joly saıası báıgege 8 saıasatker tústi. Olar Vıvek Ramasvamı, Krıs Krıstı, Maık Pens, Nıkkı Heılı, Ron Desantıs, Tım Skott, Eıza Hachınson jáne Dag Bergým. Al eks- prezıdent Donald Tramp qatysqan joq. Soǵan qaramastan túrli áleýmettik saýalnamalar onyń Respýblıka partıasynda aıqyn kóshbasshy ekenin aıtýda. Bir qyzyǵy, debatta saıası qyzmet atqarmaǵan Vıvek Ramasvamı jeńiske jetken.
BİR PARTIA, TÚRLİ PİKİR, ORTAQ MÚDDE
Amerıka Qurama Shtattarynda ózine tán saılaý júıesi qalyptasqan. Amerıkandyq ulttyń tula boıyna demokratıalyq qundylyqtar sińgen. Sondyqtan da demokratıalyq júıege tán elektoraldy proses júredi. Onda saıasatker bolamyn degen azamat eń aldymen kópshil bolýy tıis. Sebebi, onyń jeke ómiri, mansap joly kóptiń aldynda.
Saılaý júıesiniń taǵy bir ereksheligi eki partıanyń ústemdiginde. El prezıdentteri bolyp Respýblıkalyq, álde Demok r a t ı ıa l y q p a r t ı ıa ó k i l i saılanady. Budan bólek, ár partıanyń ishinde saıası báseke bar. Mundaı dástúr kelesi jyly ótetin saılaýaldy kampanıada da kórinis tabýda. Bul jaǵynan Respýblıkalyqtar shapshań, ári batyl qımyldaýda. Sebebi, qazirgi prezıdent Djo Baıden Demokratıalyq partıanyń ókili.
23 tamyzda Vıskonsın shtatynyń Mılýokı qalasynda Respýblıkalyqtardyń alǵashqy debaty ótti. Saıası báıge ótetin oryn da beker tańdalmaǵan. Sebebi, bul shtattyń tańdaýshylar kollegıasy saılaýda kimge daýys berý máselesinde únemi terbelip turatyn. Al sońǵy 2020 jylǵy saılaýda Djo Baıdenge kóbisi daýys bergen.
Debatqa 8 úmitker qatysty. Olardyń ishinde partıanyń negizgi úmitkeri Donald Tramp qatysqan joq. Tramp onyń sebebin túsindirgen kezde, halyq aldynda bedeliniń debatqa qatyspasa da túsinikti ekenin málimdedi. Shynynda da, túrli áleýmettik zertteý nátıjeleri onyń sózin dáleldep otyr. Associated Press buqaralyq saıasatty zertteý ortalyǵynyń málimetinshe, respýblıkalyqtardyń úshten ekisi (63%) Tramptyń qaıtadan úmitker bolǵanyn qalaıdy-mys.
Úmitkerler debatta ishki jáne syrtqy saıasat jaıly pikir talasty. Syrtqy saıasatta Ýkraınaǵa kómek kórsetý ne kórsetpeý máselesin kóterdi. Bul taqyryp eń negizgi másele boldy. Mıllıoner Vıvek Ramasvamı Ýkraınaǵa áskerı jáne qarjylaı kómekti ósirý túgili ony múldem qoldamaıtyn bolyp shyqty. Onyń oıynsha memleket barynsha ońtústikten tónetin qaýipke qarsy áreket etýi tıis. Ońtústik degeni, Meksıkadan keletin zańsyz mıgranttar máselesi. Kezinde Tramp prezıdent bolǵan tusta Meksıkamen shekarada qabyrǵa turǵyzǵany belgili. Shyǵysta Uly Qytaı qorǵany bolsa, batysta «Tramp qabyrǵasy» turǵyzyldy. Vıvektiń pikirine BUU-da AQSH elshisi bolǵan Nıkkı Heılı qarsy keldi.
Kelesi basty taqyryp Donald Tramptyń 2020 jylǵy áreketi boldy. Ol saılaý nátıjesimen kelispedi. Sóıtip, óz málimdemelerimen bir top azamattyń Kapıtolııdi shabýyldaýyna túrtki bolǵan. Krıs Krıstı men Eıza Hachınson Tramptyń áreketterin synǵa alyp antıkonstıtýsıalyq dep aıyptady. Al saýalnamalarda ekinshi orynda turǵan Ron Desantıs Trampty aıyptaýǵa asyqqan joq. Tek sóziniń sońynda sol kezdegi vıse-prezıdent Maık Pensti maqtap, Tramptyń jeteginde ketken joq dep málimdeme jasady.
Alýan pikirge qaramastan jalpy partıa kelesi saılaýda óz úmitkeriniń jeńiske jetkenin qalaıdy. Ol úshin túrli saıası tehnologıalar qoldanylýy múmkin.
WHO IS WHO?
Maık Pens – Donald Tramp prezıdent bolǵan tusta vıse-prezıdent laýazymyn atqarǵan. Aldyńǵy saılaýda Trampty qoldaǵan. Sondyqtan ol qazir de Tramptyń saıası tobynda dep boljaýǵa bolady. Maqsaty vıse-prezıdenttik nemese mınıstrler kabınetinde bir laýazym bolýy múmkin.
Ron Desantıs – Tramptan keıingi negizgi úmitker. 2019 jyldan beri Florıda shtatynyń gýbernatory. Debatta Trampty synamasa da, Maık Pensti maqtady. Donald Trampty eger oǵan qarsy aıyp taǵylmasa, qoldaıtyn syńaıly. Saıası upaı jınaý maqsatynda partıaishilik aláns qurýy múmkin. Tramp jeńilgen 2020 jylǵy saılaýda Florıda shtatynda ol jeńiske jetip edi. Soǵan qaraǵanda ózi basqaratyn shtatta Trampqa daýys berýge úgitteýi múmkin.
Nıkkı Heılı – Tramp prezıdent bolǵan ýaqytta, 2017-2018 jyldary AQSH-tyń BUU-daǵy turaqty ókili qyzmetin atqarǵan. Partıaishilik saılaýǵa túsýdegi basty maqsaty sońǵy sátte Trampty qoldap, ol jeńiske jetken jaǵdaıda burynǵy qyzmetine oralý nemese syrtqy saıası máselelermen aınalysatyn ózge de laýazymdy atqarý bolýy múmkin.
Vıvek Ramasvamı – saıası tájirıbesi joq jalǵyz úmitker. Bıznes salasynan kelgen mıllıoner. Birinshi debatta jeńiske jetti. Trampty qoldaıdy. Alaıda, aldaǵy saılaýda onyń qandaı áreket etetini belgisiz.
Krıs Krıstı – 2016 jyly Maık Penspen vıse-premer bolýǵa básekege túsken. Alaıda, Tramp ony tańdaǵan joq. Sodan bolý kerek, debat kezinde eks-prezıdentti synnyń astyna alǵan.
Al Tım Skott, Eıza Hachınson jáne Dag Bergým saıası báıgeden jarty jolda túsip qalatyn syńaıly. Sebebi, alǵashqy debatta ózderin kórsete almady.
«Almaty-akshamý» №106, 7 qyrkúıek, 2023 jyl