Baılar salyǵy Qazaqstanǵa qandaı paıda ákeledi?

Baılyq salyǵyn engizý jaıly áńgime elimizde jyl saıyn kóteriledi. Degenmen, bul másele pandemıaǵa baılanysty daǵdarys jaǵdaıynda álemde jıi aıtyla bastady. Ásirese, elimizde keıbir depýtattar ıahta, ushaq, qymbat kólik minip, záýlim saraıda turatyn aýqattylarǵa salynatyn salyqty arttyrý týraly usynystar aıtyp júr. Shynynda da, Táýelsizdigimizdiń 30 jyly ishinde halyqtyń baı jáne kedeı toptary arasyndaǵy alshaqtyq aıtarlyqtaı ósti. Qazaqstanda baılyq salyǵyn engizetin kez jetti me? Búgin osy taqyrypty qozǵaǵandy jón sanadyq.

AILYǴY TÓMEN AZAMATTAR AZ SALYQ TÓLEIDİ

QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev áleýmettik ádildik úshin qoldanysqa jalaqy men basqa da kiris túrlerine qatysty jeke tabys salyǵynyń údemeli ólshemin engizý máselesin pysyqtaıtyn ýaqyt jet­kenin jarıalady. «Údemeli ólshem­ge sáıkes jalaqysy tómen azamat­tar salyqty qazirgiden az tóleıdi. Al eńbekaqysy joǵary qyzmetker­lerdiń tóleıtin salyǵy artady. Maqsatymyz – eńbekaqy tóleýdiń meılinshe keń taraǵan ári jasyryn tásilin «kóleńkeden» shyǵarý. Eger tıisti salyq mólsheri qysqaratyn bolsa, jalaqyny jasyryn tó­leýdiń qajettiligi bolmaıdy», – dedi Memleket basshysy. Bile júrińiz, bul qadam jalaqyny kon­vertpen alatyn azamattardyń sa­nyn azaıtyp, salyq tóleýshilerdiń qataryn kóbeıtý úshin jasalyp otyr.

Memleket basshysynyń málim­deýinshe, aıyna 250–300 myń teńge jalaqy alatyn azamattar 10% emes, 7% tabys salyǵyn tóleýge tıis. 300 myń teńge men 1,5–2 mln teńgege deıin tabys tabatyndar úshin qazirgi 10% mólsherleme saq­talýy kerek. «Jylyna 25 mln teńgeden kóp tabys tabatyn aza­mattar úshin tabys salyǵynyń pa­ıyzdyq mólsherlemesin arttyrý qajet. Bul máseleni úkimettik ko­mısıa naqtylaıdy», – dedi Prezı­dent.

Memleket basshysynyń pikirin­she, jeke tabys salyǵynyń paıyz­dyq mólsherlemesiniń shekti deń­geıin 15%-dan asyrmaý kerek.

Aıta keteıik, Prezıdenttiń tapsyrmasyn oryndaý úshin Ult­tyq ekonomıka mınıstrligi jany­nan jumys toby quryldy. Onyń quramyna parlament depýtattary, «Atameken» ulttyq kásipkerler palatasynyń ókilderi men qoǵam qaıratkerleri endi. Ulttyq ekono­mıka vıse-mınıstri bir sózinde údemeli ólshem boıynsha jeke ta­bys salyǵynyń shegi men mólsher­lemesine qatysty másele ashyq talqylanatynyn aıtty. «Bul shara qolǵa endi alynǵandyqtan údemeli ólshemniń mólsherlemesi qandaı bolatynyn ázirge aıtý qıyn. Naq­ty ári dáıekti aqparat jumys toby­nyń basqosýynan keıin belgili bo­lady», – dedi vıse-mınıstr.

DEPÝTATTAR PREZIDENTTİ QOLDAIDY

Májilis depýtaty, saıasattaný­shy Erlan Saırov údemeli ólshem Eýropa elderinde keń taraǵanyn tilge tıek etip: «Muny «Eýropa- Skandınav modeli» dep ataıdy. Eýropalyq standartqa saı ómir súrý úshin bizge osy tásilge júginý­ge týra keledi. Údemeli ólshemniń shekti deńgeıi Prezıdent aıtqan 15%-dan aspaýǵa tıis. Shekti deńgeı budan joǵary bolsa, adamdar taby­syn jasyra bastaıdy», – dedi ha­lyq qalaýlysy.

Shynynda da, jalaqysy joǵa­ry adamdar memleketke tapqan ta­bysyna saı salyq tóleýge tıis. Óıtkeni, memleket olardan búd­jetke túsken túsimdi transferttik shyǵyndar men áleýmettik tólem­derdi jabýǵa jumsaıdy. Osylaısha qoǵamda ádildik ornatýǵa bir qadam jasalady. Onyń ústine, qoǵamda jalaqysyn konvertpen alyp júr­gen adamdar bar. Olar bul qadamǵa salyq tóleýden jaltarýdy maqsat tutyp emes, tapqan tabysyn otba­syn asyraýǵa jetkizý úshin barady. Adamdardy da túsiný kerek. Olar jaqsy ómir súrgendikten salyq tólemeı júrgen joq. Halyq tapqan tabysynyń 50%-yn azyq-túlikke jumsaıdy. Damyǵan elderde azyq- túlik alýǵa aılyq tabystyń 8–10%-y ǵana jetedi.

Qazir bizde 100 myń teńge jalaqy alatyn adam men 400 myń teńge tabys tabatyn adam birdeı, ıaǵnı 10% jeke tabys salyǵyn tóleıdi. Ádildik turǵysynan qaraǵanda, bul durys emes. Qoldanysqa údemeli ólshem engizilse, tabysy az adam­dar az, tabysy kóp adamdar kóp salyq tóleıdi. Iaǵnı údemeli ól­shem halyqtyń basym bóligi úshin tıimdi bolady.

Máselen, bıylǵy daǵdarys AQSH sıaqty alpaýyt damyǵan eldi de ábigerge salsa kerek, bul elde qazir mıllıarderlerine 60%-dyq birjolǵy salyq tóleý ıdeıasy kú­sheıe túsken. Munda da osyndaı zań jobasyn senatorlar usyndy. «Mıllıarderlerdiń tólemin jasa» dep atalatyn zań jobasy 467 baı adamnan turatyn elıtadan 731,8 mıllıard dollarǵa 60 paıyzdyq salyq óndirip alýy múmkin. Buǵan ne májbúrlep otyr? Sebebi, elde pandemıa bastalǵan kezde 50 mln- nan astam amerıkalyq jumyssyz­dyq týraly kómek surap, taǵy 5,4 mln adam medısınalyq saqtandy­rýynan aıyrylǵan. Senatorlar­dyń pikirinshe, birjolǵy salyq salý barlyq amerıkalyqtarǵa bir jyl ishinde medısınalyq shyǵyn­dardy, sonyń ishinde resept bo­ıynsha dári-dármekterdi tóleýge múmkindik beredi.

Al bizdegi baılar she? Qysyl­taıań kezeńge qaramastan, Sheshenstandaǵy fýtbol komandasyna ushaq syılap, aýrýhana salyp be­retinin jarıa etkender de bar. Ras, ǵaıyptan paıda bolǵan qyrǵyn dúnıe-dáýletin shetelge shashatyn baı-shonjarlar da joq emes.

Belgili ekonomıs Maqsat Ha­lyq baılarǵa salyq salý týraly usynysty qoldaıdy. Degenmen, ol dáýlettilerge salyq salmas buryn jalpyǵa birdeı tabys deklarasıa­syn engizý qajet dep esepteıdi.

«Árbir qazaqstandyq qansha tabysy baryn kórsetse, sol kezde bári ádil bolady. Meniń oıymsha, zańsyz jolmen baıyǵandar óz múlkin jarıa etkisi kelmeıdi. Osyndaı lobbı toptar parlament­te de áreket etip jatqany baıqala­dy. Esh múlki joq, orta taptaǵy azamattar tabysyn jarıa etýge qarsy emes dep oılaımyn. Baılyq­ty zańsyz tapqandar qarsylyq ta­nytyp jatqan jaıy bar, – deıdi ol.

Elimizde baılarǵa arnalǵan salyq 2024 jyldan bastap engizi­ledi degen jospar bar. QR Ult­tyq ekonomıka mınıstri Álibek Qýantyrov baılar salyǵy tek aýqatty adamdardyń «qaltasy­na» áser etetinin atap ótti. «Jańa salyq negizinen qymbat kólikterge, basqa da sándi zat­tarǵa, múmkin antıkvarıatqa, jyljymaıtyn múlikke jáne ózge de baǵaly zattarǵa salynýy múmkin», – dedi vedomstvo basshy­sy.

Qalaı dese de, baılardyń báriniń de «qarjy aınalymdary­nyń» qozǵaýshy kúshi – turyp jatqan eli. Sondyqtan tabysy­nyń kólemine qaraı sol elmen sa­lyǵyn da laıyqty bólisý – ádi­letti sheshim bolar edi.

SHETELDİK TÁJİRIBE

Eýropa elderinde «baılyq salyǵy» baıaǵydan bar. Báleniń bári ejelgi Rım ımperıasynda alqyzyl kıim men qymbat áshe­keı taǵynýǵa tyıym salýdan bastalǵan. Júzdegen jyldar ótkennen keıin osy qatań ereje Venesıada tek qara gondolaǵa miný týraly buıryqqa ulasty. Kezinde keıbir elderde kitap, sý qubyry, tipti opera teatrynyń bıletine de salyq salynǵan. Ótken ǵasyrdyń basynda Nor­vegıada kádimgi shokolad asyp- tasýdyń belgisi sanaldy. 1810 jyly Prýssıada ıt salyǵy shyqty, sebebi ıtti tek baılar asyraı alady degen uǵym qa­lyptasty. Sońǵy jyldary kóp­tegen damyǵan elderde keri qu­bylys baıqalǵan edi – baılyq pen sán-saltanatqa salynatyn salyqtyń ornyna qosymsha qun salyǵynyń joǵarǵy stavkasy engizildi.

Kórshi Reseıde de «baılar salyǵy» bar. Onda tabysy jy­lyna 5 mıllıonnan asatyn aza­mattar úshin salyq stavkasy 13%-dan 15%-ǵa deıin ósti. Osy salyqty engizý arqyly olar bıyl búdjetke 60 mlrd rúbl kiris kirgizdi. Sondaı-aq, bul somany aldaǵy jyly – 64 mıl­lıardqa, 2025 jyly – 68,5 mıl­lıardqa ósirýdi josparlaýda. Memleket bul qarajatty aýyr, sozylmaly jáne sırek kezde­setin aýrýlary bar balalardy emdeýge jumsaıtyn bolady. Jańa zań múlikti satý (baǵaly qaǵazdardy qospaǵanda ) nemese saqtandyrý tólemderi sıaqty birjolǵy kiristerge qoldanyl­maıdy. Bılik mundaı sharalar­dy Reseı búdjet tapshylyǵy­nyń ósýine baılanysty qabyldady. Endi olar baılarǵa salynatyn salyq mólsherle­mesin odan ári arttyrýdy qaras­tyryp jatyr. Aldaǵy ýaqytta 21 paıyzǵa, sodan keıin 30–35 paıyzǵa ulǵaıtýdy kózdemek.

Al Germanıada baılar sa­lyqty kóp tóleıdi. Máselen, eger erli-zaıyptylardyń jalpy tabysy jylyna 18 myń eýrodan aspasa, onda olar salyq tóleýden bosatylady. Prınsıp óte qara­paıym: adam neǵurlym kóp aqsha tapsa, soǵurlym onyń salyǵy ulǵaıady. Muny olar progres­sıvti salyq salý shkalasy dep ataıdy. Onda salyq stavkasy 14-ten 42 paıyzǵa deıin ósip otyrady. Keıbir jaǵdaılarda arnaıy maksımaldy mólsherle­me 45 paıyzǵa deıin ulǵaıtyl­ǵan.

Mysaly, Shvesıada «joǵar­ǵy» shek 56,4%, al tómengi shegi – 0%. Belgıada tabys salyǵy 25%-dan bastalyp, 53,7%-ǵa je­tedi.

Taqyrypqa oraı

Erbol ISAHANOV, Almaty qalasynyń turǵyny:  BAILAR BÓLEK SALYQ TÓLEÝGE TIİS

Elimizde sińiri shyqqan kedeıler men shylqyǵan baılardyń arasy alshaqtap barady. Sondyqtan da baılyqqa salyq salý­dy áleýmettik jaýapkershiliktiń bir tetigi ispetti qaras­tyrǵan abzal. Bul rette baılar bólek salyq tóleýi tıis. Óıtkeni, elimizdegi aýqatty adamdardyń tabysy kóbeıgen saıyn, sáıkesinshe olarǵa salynatyn salyqty da eselep ósirý kerek. Eger sheneýnik, ulttyq kompanıa top-menedjerleri men kásipkerdiń aılyq tabysy 1 mıllıonnan assa, ol memleketke 40 paıyz salyq tóleýi tıis. Qazir elimizde tabys salyǵy baı men kedeıge birdeı – 10 paıyz. Iaǵnı turǵyndar arasynda teńdik joq. Bir jalaqyǵa qarap otyrǵan adamdar barynsha únemdeý­ge tyrysady. Endi bireýler baılyǵyn kórsetip qalý úshin bir- birimen básekelesip júr.

Sońǵy kezde qymbat kólik, páter men ózge de jyljymaı­tyn múlikke degen suranys ósken. Qazir tek quny 1 mıllıon dollardan asatyn baspanasy barlar men jıp mingenderge salyq birneshe ese joǵary. Sondyqtan salyq kodeksine ózgeris engizýdi usynamyn. Tabysy joǵary adamdarǵa jáne qymbat kólik, záýlim úı satyp alyp, ony ashyq jarıalap júrgen baı­larǵa salyqty kóbirek salý kerek. Al qaıyrymdylyq jasap júrgenderge jeńildik bolýy tıis.

Marat NARIMANULY, ekonomıs: OLARDYŃ AQSHASYN TURMYSY TÓMEN OTBASYLARǴA BERÝ KEREK

Baılardy aıaýdyń qajeti joq. Olardyń elge tıgizip otyr­ǵan paıdasy shamaly. Ókinishke oraı, biz iri kásipkerlerge, aýqat­tylarǵa salyqty tómendetý týraly jıi aıtamyz. Kásipker­ler memleketke salyqty neǵurlym az berse, soǵurlym olar óz bıznesine ınvestısıa salady, kóbirek jumys oryndaryn asha­dy, jumysshylaryna joǵary jalaqy tóleıdi dep oılaımyz. Biraq bul qanshalyqty durys? Búginde bizde baılar men kedeı­lerdiń arasy tym alshaqtap barady. Túıeni túgimen jutyp jatqan olıgarhtar qarapaıym qara halyqqa kómektesip ja­tyr ma?

Qazir ınternetti ashyp qalsańyz, balasyn nemese ózin emde­te almaı, qaıyr surap júrgen adamdar qanshama? Áleýmettik jelige sýretterimen qosyp, nebir aýrý túrlerin jazǵanda, qarap otyryp júregiń aýyrady. Ondaı adamdar sany tym kóbeıip ketken. Halyqtyń jaǵdaıy óte nashar. Al aýqattylar baıy­ǵan ústine baıyp jatyr. Osy ádildik pe?

Meniń oıymsha, árbir azamat jıyp-tergen dáýletine saı salyq tóleýi kerek. Baılarǵa salyq salynsa, el qazynasyna qy­rýar aqsha túsedi. Sonyń arqasynda memlekette qosymsha qara­jat ta paıda bolady. Al ony halyqty áleýmettik jaǵynan qoldaýǵa, ıaǵnı kópbalaly, turmysy tómen otbasylarǵa, múge­dekterge kómek kórsetýge jumsaýǵa bolady.