Aǵa býyn ókilderinen «qazirgi jastar kitap oqymaıdy, biz bulardyń jasynda ádebı shyǵarmalardy jata-jastana oqıtynbyz» degen keıisti pikirdi jıi estımiz. Jalpy, búginde jastardy ǵana emes, jurttyń basym kópshiligin kitap oqymaıtyndar qataryna jatqyzatyndar kóp. Degenmen bul kózqarastyń talasty ekeni taǵy ras.
Qarapaıym ǵana mysal, eger de jas, kári, úlken-kishi demeı, jurt jappaı kitaptan jerip, telefon, smartfon, kompúter, planshet sıaqty basqa da zamanaýı qurylǵylarǵa ǵana bas qoıǵan bolsa, baspalar men kitap dúkenderiniń jumysy toqyrap, kitaphanalar da áldeqashan jabylyp tynǵan bolar edi. Kerisinshe, sońǵy jyldary atalǵan mekemelerdiń de, sáıkesinshe, kitapty «bilim bastaýy» dep, altyn qazynaǵa balaıtyn jurttyń da qatary kóbeıe túsýde. Sonymen qatar ózderiniń jas ereksheligine qaraı, kitapqumarlardyń ádebı kitaptardy tańdaýynda da aıyrmashylyq baıqalady. Bul rette, 18 – 24 jas aralyǵyndaǵylardy mahabbat taqyrybyndaǵy týyndylar, fantasıka jáne tańdaǵan mamandyǵyna qatysty ádebıet qyzyqtyrsa, 25 – 34 jastaǵylar romantıkalyq shyǵarmalarǵa, ǵylymı, anyqtamalyq ádebıetterge basymdyq beredi, 35 jastan ary qaraıǵy aýdıtorıanyń yqylasy detektıvter men tarıhı shyǵarmalarǵa, klasıkalyq ádebıetke kóbirek aýady degen boljam bar. Sondaı-aq arnaıy saýalnamalar oqyrmandardyń basym bóligi kitapty basylǵan nusqada oqyǵandy unatatynyn kórsetken. Al 25 – 44 jas aralyǵyndaǵylar elektrondy formatta oqýdy qalasa, aýdıokitaptardy kóbine 45-ten ary qaraıǵy jastaǵylar qolaıly kóretinin jetkizgen.
Jalpy, kitap – rýhanı qazyna, adamzat aqyl-oıynyń baǵa jetpes baılyǵy ekeni daýsyz. Eger árbir shyǵarma, árbir kitap óz aldyna bir álem desek, sonshama baılyqty saqtap, olardy mazmuny men baǵyt-baǵdaryna qaraı jiktep, júıelep oqyrmandarǵa usynyp otyrǵan kitaphana qyzmetiniń búgingi qoǵam úshin mańyzy zor. Bul rette Almaty qalalyq ortalyqtandyrylǵan kitaphanalar júıesine qarasty mekemeler jumysy kóńilge qonady. Qala kitaphanalarynda oqyrmandar úshin jaqsy múmkindikter jasalǵan. Olardyń birazy tipti táýlik boıy úzilissiz jumys isteıdi jáne oqımyn degen adamǵa alýan túrli kitaptardy usynady. Qandaı shyǵarma bolsa da qoljetimdi.
– Bizge keletin oqyrmandardyń jas erekshelikteri de ártúrli. Olardyń arasynda: «Myna kitaptardyń barlyǵyn oqyp bitirdim» deıtinderi de, «Bir jylda 60 kitap oqýym kerek» dep aldyna maqsat qoıatyndar da bar. Sonymen qatar kitaptardyń jarnamasyn kórip izdep keletin azamattar da az emes.
Qazir qazaqtildi oqyrmandar úshin shetel ádebıetterin aýdaryp shyǵaryp jatqan baspalar kóp. Sol kitaptardyń barlyǵy derlik joǵary suranysqa ıe. Máselen, N.Hılldiń «Oılan da, baı bol», P.Koelonyń «Alhımık», Dj.Roýlıngtiń «Garrı Potter», L.Heıdiń «Ómiriń óz qolyńda» sekildi jáne taǵy basqa da kóptegen shyǵarmalardy jurtshylyq izdep júrip oqıdy. Jazǵy kanıkýl bastalǵanda muǵalimder oqýshylarǵa «jazda oqyp kelińder» dep kóptegen kitaptardyń tizimin beredi. Mine, sol kezde de balalar bizge keledi. Balalardy bulaısha kitap oqýǵa tartý durys dep oılaımyn.
Al endi osy qazirgi ýaqytty alar bolsaq, sońǵy aptada Qazaqstannyń halyq jazýshysy Muhtar Maǵaýınniń shyǵarmalaryna degen suranys artty. Muhtar aǵamyzdyń «Alasapyran», «Kók munar», «Shaqan Sheri», «Jarmaq», «Men», «Tazynyń ólimi» sekildi shyǵarmalaryn kún saıyn kelip alatyn oqyrmandar qatary kóbeıdi. Bul jalpy qazaq ádebıeti úshin óte jaqsy úrdis dep oılaımyz ári osy suranystyń úzilmeı jalǵasa berýin tileımiz, – deıdi A.P.Chehov atyndaǵy ortalyq qalalyq kitaphana qyzmetkeri Lázzat Erekenqyzy.
«Ózim «Meloman» dúkenine jıi baryp turamyn. Ol jerde álem ádebıetiniń ártúrli janrdaǵy týyndylary óte kóp. Qazaq qalamgerleriniń de shyǵarmalary bar. Maǵan ondaǵy kitaptardyń sapasy erekshe sıaqty kórinedi. Bezendirilýi, muqabasy, boıaýynyń qanyqtyǵy birden kóz tartady. Dúken ishindegi atmosfera da bólek. Álde týra sondaı kezge tap bolamyn ba, áıteýir «Melomanda» únemi jastar júredi jáne arzan demeı, qymbat demeı, bári kitap satyp alyp jatady. Kitapqa degen súıispenshilik joq jerden paıda bolmaıdy. Balanyń ádebıetke qushtarlyǵyn oıatý – ata-ananyń jaýapkershiligindegi nárse. Ata-anasynyń kitapqumarlyǵyn kórip ósken bala erteń ózi de ony qolynan tastamaıtyn bolady. Kitap dúkenine mektepte oqıtyn ulymdy alyp baramyn. Ol týra mýzeı aralaǵandaı bolyp, sórelerge shuqshıyp, dúkendi sharlap ketedi. Buryn Garrı Poter oqıǵalaryna qyzyǵatyn edi, qazir japon, koreı komıksterin izdeıdi. Ózim qandaı jańa kitaptar shyqty, qaısysyn oqýǵa bolady dep, kóbine qazaq tilindegi shyǵarmalardy qaraımyn», – deıdi almatylyq Ásel Ǵazızqyzy.
«Meloman» demekshi, Almatydaǵy óte tanymal osy kitap dúkeninde eń kóp satylǵan kitaptar qatarynda Q.Joldybaıdyń «Kemel adam», S.Kerimbaıdyń «Beısen jáne bolmys», B.Buqarbaıdyń «Bıznes pen ómir týraly», D.Karnegıdiń «Sheshendik óner» atty kitaptary bar.
Almatylyqtar arasynda izdegen shyǵarmasyn kitaphanadan da, kitap dúkenderinen de tappaǵandardyń tipti «Býkınıske» bas suǵatyndary da jetip artylady. Áleýmettik jelidegi jazbalarǵa júginsek, kitapqumar keıbir qyz-jigitter «Býkınısen» Remark, Agata Krıstı, F.Dostoevskıı shyǵarmalaryn satyp alǵandaryn aıtqan. Álemdik klasıkadan bólek, jastardyń psıhologıa boıynsha kitaptarǵa qyzyǵýshylyǵy artqan. Munyń syrtynda, «Býkınıske» ótken ǵasyrdyń orta sheninde jaryq kórgen tańdaýly shyǵarmalardy, álem halyqtarynyń ertegileri jınaǵyn izdep keletinder bar eken.
Almatylyq ustaz Jazıra Meıirmanqyzy qala turǵyndarynyń kitap oqý mádenıetiniń artýyna sońǵy onjyldyqta dástúrli túrde ótip kelgen «Kitap Fest» sharasynyń da áseri boldy dep esepteıdi. Jazıra Meıirmanqyzynyń bul rettegi oıy: «mundaı festıválder kitaptyń qundylyǵy men mańyzdylyǵyn kórsetip qana qoımaı, jastardyń kitap oqýǵa degen yqylasyn arttyrady. Jalpy, osyndaı is-sharalar arqyly adamdardyń kitapqa degen qurmeti oıanady, bilim alýǵa yntalanady» degenge saıady.
Adamnyń bolmysyn, ómirlik ustanymdaryn qalyptastyrýda kitaptyń atqarar roli ulanǵaıyr. Álem oıshyldarynyń biri aıtpaqshy, kitap degenimizdiń ózi de – qoǵam. Jaqsy qoǵam tárizdi, jaqsy kitap ta sezim men sanany nurlandyrady, kórkeıtedi. Oǵan talas joq.