Bıyl Almatyda alǵash ret 1200 ýchaske jaryqtandyrylady – bul 2024 jylmen salystyrǵanda 10 ese kóp
Almatyda syrtqy jaryqtandyrý júıesin aýqymdy jańǵyrtý jumystary jalǵasýda. 2024 jyly qala kóshelerindegi jaryqtandyrý deńgeıi 85%-dan asty, al osy jyldyń sońyna deıin bul kórsetkishti 100%-ǵa jetkizý josparlanyp otyr.
Jyldyń alǵashqy úsh aıynda 12 myńnan astam jaryq núktesi qalpyna keltirilip, shamamen 110 shaqyrym kabel aýystyryldy jáne 450 jańa jaryq baǵany ornatyldy. Bul jumystardyń nátıjesinde kóshe jaryǵyna qatysty azamattardan túsken shaǵymdar ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 70%-ǵa azaıdy. Alaıda áleýmettik jeliler men buqaralyq aqparat quraldarynda syn pikirler áli de kezdesip turady.
SHJQ «Almaty Qala Jaryq» MKK basshysy Igor Mysık Almatydaǵy kóshe jaryǵynyń qazirgi jaǵdaıy týraly egjeı-tegjeıli aqparat berip, Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes barlyq kósheni tolyq jaryqtandyrý jumystary josparly túrde júrip jatqanyn atap ótti.
– Igor Ivanovıch, qazirgi tańda qaladaǵy syrtqy jaryqtandyrý júıesinde jaǵdaı neshik? Týyndaǵan máselelerdi sheshe aldyńyzdar ma?
– Iá, shynymen de, biz syrtqy jaryqtandyrý boıynsha kúrdeli máselege tap boldyq. 2019–2023 jyldar aralyǵynda qalalyq jaryqtandyrý jekemenshik kompanıalardyń basqarýynda boldy – ony memlekettik-jekemenshik áriptestik (MJÁ) aıasynda úsh kompanıadan quralǵan konsorsıým basqardy. Alaıda jekemenshik seriktes mindettemelerin oryndamaǵandyqtan, «Almaty qalasynyń syrtqy jaryqtandyrýyn jańǵyrtý» jobasy boıynsha kelisimshart 2023 jyldyń jazynda sot tártibimen buzyldy. Sol seriktes 2023 jyldyń qarashasynda apelásıalyq shaǵym túsirdi, biraq sot 2024 jyldyń qańtarynda bul shaǵymdy qanaǵattandyrmady. Osylaısha, kelisimshartty buzý týraly sot sheshimi zańdy kúshine endi. Qala ákimi syrtqy jaryqtandyrýdy retke keltirýdi jáne jelilerdi «Almaty Qala Jaryq» MKK-ǵa berýdi, al olardyń balansyn aýdan ákimdikterine ótkizýdi tapsyrdy. Basty másele – syrtqy jaryqtandyrý jelileriniń tozýy, jabdyqtardyń eskirýi jáne shamdardyń sapasynyń tómendigi edi. Burynǵy jekemenshik seriktes bul jelilerdi durys tapsyrmaı, baılanysqa shyqpaı qoıdy.
2023 jyldyń tamyzynda Almatyda ótken jıynda QR Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev qalany 2025 jyldyń sońyna deıin tolyq jaryqtandyrýdy tapsyrdy. Biz qala ákimdigimen birge ony oryndaýǵa kiristik. 2024 jyly jaryqtandyrý deńgeıin 85%-ǵa jetkizdik, al 2025 jylǵy mindet – bul kórsetkishti 100%-ǵa jetkizý.
Qala ákiminiń tapsyrmasymen úsh kezeńnen turatyn jospar ázirlendi. Birinshi kezeń – qoldanystaǵy jaryqtandyrýdy qalpyna keltirý. Bul jumystar is júzinde aıaqtaldy: barlyq jeli jumysqa jaramdy kúıge keltirilip, tehnıkalyq kútim júrgizilýde. «Almaty Qala Jaryq» mindetterine tolyq kirisken sátten bastap (bul 2024 jyldyń qańtary) qalada 45 myń shamdy aýystyryp, 3 myń jańa baǵan ornatyp, 500 km kabel tarttyq.
Árıne, aqaýlar bolyp turady, óıtkeni bul jeliler ábden tozǵan. Biz olardy tolyq jańartqan joqpyz, qalpyna keltirdik. Bul eski kólikti jóndeýmen salystyrýǵa bolady – jóndeýge bolady, biraq ol jańa kólikke qaraǵanda jıi buzylady.
Ekinshi kezeń – jaryqtandyrýdy jetildirý. Jaryq jetkiliksiz jerlerde – kúsheıtip, jaryq múlde bolmaǵan ýchaskelerge jańadan jaryq ornatýdamyz. Byltyr 120 qarańǵy ýchaske jaryqtandyrylsa, 2025 jyly bul kórsetkish 1200-ge deıin jetedi – bul 10 ese kóp.
Jańa jelilerdi salý tolyq qarqynmen júrip jatyr, biraq qurylys normalary men standarttaryn saqtaý qajet. Biz sapaly jaryqtandyrýdy qamtamasyz etý qaǵıdatynan aınymaımyz. Jumystar josparǵa saı júrgizilýde.
Úshinshi kezeń – jaryqtandyrý júıesin tolyq avtomattandyrý. Bul júıeniń senimdiligi men basqarý tıimdiligin arttyrady. Qazirgi ýaqytta biz jańa basqarý shkaftaryn (SHÝNO) ornatyp, baǵdarlamalyq jasaqtamany jańartyp, jabdyqtardy aýystyryp jatyrmyz. Syrtqy jaryqtandyrýdy basqarýdyń tıimdiligin arttyrý úshin 2025 jyldyń basynan bastap 1100-diń 320 SHÝNO-sy jańartyldy (qalada barlyǵy 1500 shamasynda). Jyl sońyna deıin olardyń 70%-yn jańartý josparlanǵan.
– Eger sizder barlyq zaqymdanǵan ýchaskeni qalpyna keltirseńizder, nege keıbir jerlerde shamdar qaıta sónedi?
– Biz «Almaty Qala Jaryq» fýnksıalaryn alǵanǵa deıin bolǵan barlyq aqaýdy qalpyna keltirdik.
Mysaly, almatylyqtar men týrıserdiń súıikti serýen orny – Esentaı ózeni boıyndaǵy skverde bıyl aqpanda jer astyndaǵy kabel úzilgen. Shaǵymdar túse bastaǵanda, bizdiń brıgadalar birden aqaý ornyn anyqtap, jóndedi. Biraq kabel qatty tozǵandyqtan, naýryzda jáne sáýirde basqa bólikterde qaıta-qaıta úzildi. Nátıjesinde 400 metr kabel tolyq aýystyryldy. Qazir bul ýchaskede jaryq tolyq qalpyna keltirildi.
Biz búkil eski júıeni tolyq alyp tastap, jańasyn ornata almaımyz. Basqa sharýanyń bárin jıystyryp qoıyp, tek jaryqpen aınalysý da múmkin emes. Sondyqtan biz muraǵa qalǵan jelilerdi kútip-ustaýmen aınalysamyz.
Almaty qarqyndy damyp keledi, biz kez kelgen ózgeriske jedel áreket etýimiz kerek. Qurylys, qalyń qar jaýǵanda jáne qatty jer soqqanda aǵashtardyń qulaýy, jol-kólik oqıǵalary da jaryq baǵandaryna zaqym keltiredi.
– Nelikten keıbir kóshelerde, mysaly, Tımırázev kóshesinde jaryq bir jaqta ǵana bar, al ekinshi jaǵynda múlde joq? Jol boıy men trotýarda da sondaı.
– Munyń sebebi – keı kóshelerdiń jaryqtandyrý júıesi alǵashynda birjaqty bolyp jobalanǵan. Keńes zamanynda kólik qozǵalysy az bolǵan, sondyqtan bir jaqtaǵy shamdar jetkilikti dep eseptelgen. Qazir jaǵdaı ózgerdi, biz jańa talaptarǵa saı túzetýler engizip jatyrmyz.
Azamattardyń shaǵymy men monıtorıńimiz negizinde jaryǵy jetkiliksiz ýchaskelerdi anyqtap, qosymsha shamdar ornatyp jatyrmyz. Mysaly, Gogol men Raıymbek arasy Baızaqov kóshesinde 50 kronshteın, 8 jańa baǵana, 60 sham ornattyq. Osylaısha batys jaǵy da qosymsha jaryqtandyryldy.
Áýezov kóshesinde de (Tóle bı men Gogol arasy) 20 jańa sham ornattyq. Qoǵamdyq keńistikterge erekshe nazar aýdaramyz. Mysaly, Respýblıka alańynda 9 qosymsha baǵan, al Respýblıka Saraıynyń aldyndaǵy Abaı alańyna 16 projektor ornattyq.
Tımırázev kóshesindegi qarańǵy ýchaskeler anyqtalyp, josparǵa sáıkes jaryqtandyrý kúsheıtiledi.
– Qala ortalyǵy jaryqtandyrylǵanymen, buryn Almatyǵa qosylǵan aýdandarda jaǵdaı nashar degen pikirge ne aıtasyz?
– Durys aıtasyz, ásirese buryn Almaty oblysyna qaraǵan aýdandarda ondaı jaǵdaı bar. Biz bul ýchaskeler týraly bilemiz jáne olardy 2025 jyldyń sońyna deıin jaryqtandyrý jospary bar.
Azamattar men aýdandyq ákimdikterden aqparat jınap jatyrmyz. Mysaly, Alataý aýdanyndaǵy Túrkistan shaǵyn aýdanynda birde-bir sham bolmaǵan. Bizdiń mamandar ýchaskeni aralap, jobalap, qajet materıaldardy eseptep, 7 kóshege 90 sham, baǵan jáne kronshteın ornatty. Mundaı 120 ýchaske ótken jyly jaryqtandyryldy. 2025 jyly 1200-ge deıin arttyrylady. Jumys toqtaýsyz júrgizilip jatyr.
– 28 gvardıashy-panfılovshylar saıabaǵyndaǵy jaryqtandyrý júıesin jańǵyrtý qalaı júrip jatyr? Keı turǵyndar kóktemniń basynda aleıada keıbir shamdar janbaı tur dedi…
– 28 gvardıashy-panfılovshylar saıabaǵyndaǵy 500-den astam jaryq shamdary ornatylǵan, barlyǵy qalypty rejımde jumys istep tur. Kóktem basynda 10%-y isten shyqqan, bári jedel aýystyrylyp, qazir tolyq jaryqtandyrylǵan.
Uly Jeńistiń 80 jyldyǵyna daıyndyq aıasynda bul saıabaq mańyzdy oryndardyń biri bolǵandyqtan, baqylaý kúsheıtilgen. AQJ-tyń arqasynda qosymsha 11 úlken baǵan, 22 jaıaý júrginshi shamy, 30 projektormen sáýlettik jaryqtandyrý ornatyldy.
– Qaladaǵy basqa saıabaqtarda jaryqtandyrý jaǵdaıy qalaı?
– Qalanyń barlyq saıabaǵy men skverlerindegi jaryqty baqylaýda ustaımyz. Qajet bolǵan jaǵdaıda jóndeý jáne qalpyna keltirý jumystaryn júrgizemiz. Qazir «Shuǵyla», «Jeltoqsan» saıabaqtarynda jáne Seıfýllın men Sholohov qıylysyndaǵy skverde jer asty kabeli aýystyrylyp jatyr. Kishi Almaty ózeni boıymen (Maqataev kóshesinen Qurmanǵazy kóshesine deıin) 5 km kabeldi aýystyrý bastaldy. Bul aımaqta da qala turǵyndary jıi serýendeıdi jáne olardyń shaǵymdary negizinde aýqymdy aýystyrý jumystaryn bastadyq. Ol jazǵa qaraı aıaqtalady.
- Nelikten qaladaǵy joldardyń boıynda osyndaı bıik baǵanalar bar jáne aǵashtar kóktem-jaz mezgilinde jaryqtandyrýǵa qıyndyq týǵyzbaı ma?
- Baǵanalardyń bıiktigi halyqaralyq normalarmen retteledi jáne olar jaryqtandyratyn aýmaqtyń túrine baılanysty. Bıik baǵanalar (7-12 metr) kóshelerde, joldarda jáne kópirlerde keń jaryqtardy qamtamasyz etý úshin qajet, al saıabaqtar, skverler men býlvarlar úshin bıiktigi tómen (3-7 metr) baǵanalar qoldanylady.
Almaty óte jasyl qala jáne aǵashtardyń kóptigi - qalalyq ekojúıeniń bir bóligi. Qalada shamdardy kóleńkeleıtin kóptegen ekpeler bar, biz únemi basqa kásiporyndarmen birge aǵashtardy sanıtarlyq kesýmen aınalysamyz jáne jaryqtandyrý máselelerin boldyrmaıtyn jańa 4 metrlik kronshteınderdi ornatamyz. Bul bizdiń osy jyly engizgen jańalyǵymyz.
Kronshteınder joldyń ústine ornatylyp, tikeleı joldyń ortasyna shyǵyp, ashyq jaryq beredi. Mundaı shamdar bıik aǵashtardyń tasasyndada qalmaıdy ári joldardy jaryqtandyrý sapasyn arttyrady. Biz mundaı kronshteınderdi Almatynyń ortalyǵyndaǵy birneshe kóshege ornattyq,endi olardy qalanyń basqa aýdandarynda da ornatatyn bolamyz.
- Júrgizýshilerdiń mundaı jańalyqtarǵa rıza bolatyny sózsiz. Jaıaý júrginshilerge jaılylyǵy úshin ne jasalýda?
-Almatyda syrtqy jaryqtandyrýdyń 4 túri jumys isteıtinin atap ótý mańyzdy: kóshe, aýla, saıabaq (jaıaý júrginshiler aımaqtary, trotýarlar) jáne sáýlet-sándik (ǵımarattardyń qasbetteri). Qalada turǵyndardyń qaýipsizdigi men jaılylyǵyn arttyrý úshin qalalyq júıeniń jańa, jeke elementi retinde qalyptasatyn trotýardy jaryqtandyrýǵa erekshe nazar aýdarylady. 2025 jyldan bastap kóshelerdi jaryqtandyrýdyń barlyq jańa jobalaryn iske asyrý kezinde trotýarlardy jaryqtandyrý boıynsha jumystar qarastyrylǵan.
Sondaı-aq, bıyl qala ákimi Erbolat Dosaevtyń bastamasymen biz alǵash ret jaıaý júrginshiler ótkelderinde túngi jaryqtandyrýdy ornata bastadyq, ony almatylyqtar oń baǵalady.
Joldardy jaryqtandyrýdy jaqsartqannan keıin, keıbir jerlerde jaıaý júrginshiler aımaqtary jetkiliksiz jaryqtandyrylǵany bizge belgili boldy. Biz ony túzete bastadyq. Biz qazirdiń ózinde qala ortalyǵyndaǵy jaıaý júrginshiler keńistigi men negizgi týrısik marshrýttardy qamtydyq. Mysaly, Almaly aýdanynda ǵana trotýarlarda 300-den astam kronshteın jáne sonsha sham ornatyldy, bul jumys basqa aýdandarda da jalǵasatyn bolady.
Munyń bári syrtqy jaryqtandyrý júıesin jetildirý jónindegi josparymyzdyń ekinshi kezeńi aıasynda júzege asyrylýda. Biz ýaqytpen birge júremiz jáne qoldanystaǵy júıege jańa nárse engizýge tyrysamyz. Qysta biz túrli-tústi shamdarmen aǵashtardy jaryqtandyrdyq, bul qala turǵyndaryna óte unady. Biz sondaı-aq tarıh jáne mádenıet eskertkishterin bólektedik, endi olar kórneki bolyp kórinedi, keshke adamdardyń mundaı jerlerdiń janynda jıi sýretke túsetinin baıqaýǵa bolady.
- Al úshinshi kezeń, siz basynda aıtqanyńyzdaı, avtomattandyrý-áǵnı jańa Syrtqy jaryqtandyrýdy basqarý shkafyna (SJBSH) kóshý. Bul ne jáne ol qalany tolyq jáne sapaly syrtqy jaryqtandyrýdy tezdetýge qalaı kómektesedi?
- SJBSH nemese syrtqy jaryqtandyrýdy basqarý shkaftary qaladaǵy negizgi qýat núkteleri bolyp tabylady jáne barlyq syrtqy jaryqtandyrýdy basqarýǵa múmkindik beredi. Jaryq ınfraqurylymynyń turaqtylyǵy olardyń senimdi jumysyna baılanysty.
Syrtqy jaryqtandyrý máselelerin keshendi sheshý úshin SJBSH jańartý týraly sheshim qabyldandy. Almatylyqtardy úzdiksiz syrtqy jaryqtandyrýmen qamtamasyz etýdegi jańa SJBSH-nyń róli óte zor. Qalada eski basqarý shkaftaryn jańalaryna aýystyrý qarqyndy júrip jatyr. Olarda ornatylǵan zamanaýı jabdyq aqaýlyqtardy anyqtaý jáne joıý prosesin jedeldetý jáne jalpy úzdiksiz jáne sapaly syrtqy jaryqtandyrýdy qamtamasyz etý arqyly apattyq sóndirý sanyn aıtarlyqtaı azaıtýǵa múmkindik beredi. Aǵymdaǵy jyly 800 jańa SJBSH ornatý josparlanýda. Buryn jelilerdiń úzilýiniń 60% - y dál osy jabdyqtyń tozýynan bolǵan.
- Kóptegen iri qalalar men astanalarda osy megapolısterdiń vızıt kartochkalary men kórikti jerleri bolyp sanalatyn nysandar men ǵımarattardyń qasbetteri jaryqtandyrylady. Almatyda jaǵdaı qandaı?
- Biz de bul prosesten artta qalmaımyz. Qalada eki temirjol vokzalynda da, Respýblıka alańyndaǵy bıiktikterde, Qazgıdromet ǵımarattarynda, ákimdikterde, Armıa úılerinde jáne basqa da kórnekti nysandarda jaryqtandyrý ornatylǵan. Endi qarańǵyda olar birden kórinedi. Bıyl sáýlet jáne kórkemdik jaryqtandyrýmen qala boıynsha 70-ke jýyq qasbet qamtylady. Bul Almaty úshin mádenı, bilim berý jáne áleýmettik mańyzy bar ǵımarattar. Olardyń ishinde- Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorıasy, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti, Balýan Sholaq atyndaǵy sporttyq-mádenı keshen, Suńqar tramplıni jáne basqalary bar.
- Halyqtyń shaǵymdarymen jumys qalaı júrgiziledi? Sizder turǵyndardyń ótinishine ýaqytyly jaýap beresizder me?
- Aǵymdaǵy jyldyń 4 aıynda bizdiń brıgadalar shamamen 4300 qala turǵyndarynyń ótinishterin pysyqtady, al ótken jyldyń osy kezeńinde kósheni jaryqtandyrý máseleleri boıynsha 13 myńnan astam halyqtyń shaǵymdary tirkeldi. Ótinishter sanyn 70% - ǵa qysqartý-bizdiń jumysymyzdyń mańyzdy kórsetkishteriniń biri.
Aqaýlyqtardy joıý merzimi qazir 5 kúnnen aspaıdy, al buryn tehnıkalyq qyzmet kórsetý úshin birneshe apta, keıde aılar qajet boldy. Qala ákiminiń tapsyrmasy boıynsha biz qyzmetkerler quramyn ulǵaıttyq jáne qosymsha tehnıka satyp aldyq. Kún saıyn táýlik boıy kezekshilikke 40 brıgada qatysady, bul bir jarym jyl burynǵydan 5 ese kóp.
- Nelikten qalada kúndiz janyp turǵan shamdardy jıi kórýge bolady? Keıbir baǵanalarda qaqpaqtar ashyq jáne symdar sol jerden shyǵady, saıabaqtarda synǵan plafondar bar ma?
- Shamdardyń kúndizgi janýynyń negizgi sebebi – syrtqy jaryqtandyrý jelilerin mindetti túrde qysqa merzimge qosýdy talap etetin jóndeý-qalpyna keltirý jumystaryn júrgizý.
Ashyq baqylaý lúkteri men búlingen plafondar týraly aıtatyn bolsaq, bul, ókinishke oraı, vandalızmniń saldary. Buzaqylardyń jaryq elementterin, sonyń ishinde ruqsat etilmegen aýtopsıany shýly túrde zaqymdaýy jıi jáne bul óte qaýipti. Mundaı áreketter bizden qalpyna keltirý úshin aıtarlyqtaı ýaqyt pen resýrstyq shyǵyndardy talap etedi.
- Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes, 2025 jyldyń sońyna qaraı Almaty 100% syrtqy jaryqpen qamtamasyz etilýge tıis. Qalanyń jaryq deńgeıin qalaı anyqtaısyzdar? Qandaı kórsetkishterden bas tartasyzdar?
– Memleket basshysynyń almatylyqtardy sapaly jaryqpen qamtamasyz etý jónindegi tapsyrmasyn oryndaý-bizdiń basty basymdyǵymyz. Qalanyń jaryqtandyrylýy eki kórsetkishpen ólshenedi: sandyq jáne sapalyq.
Qalada shamamen 190 myń jaryq núktesi bar. Sonymen qatar, biz halyq arasynda saýalnama júrgizý jáne óz monıtorıńimiz arqyly 1200-ge jýyq jaryqtandyrylmaǵan ýchaskelerdi anyqtadyq. Olardy jaryqtandyrý úshin 22 600 sham ornatý kerek. Bul kórsetkish qalany 100% jaryqtandyrýdy tezdetý úshin ornatylatyn shamdardyń sanyn kórsetedi.
Sapalyq kórsetkishterge keletin bolsaq, biz qoldanystaǵy jaryqtandyrýdy jaqsartamyz jáne jańartamyz ári qosymsha shamdarmen kúsheıtemiz, shamdardy qýatty shamdarǵa aýystyramyz, sol saıabaqtar men skverlerde qarańǵy jerlerdi anyqtap, olardy jaryqtandyramyz.
Belgilengen jospardyń birinshi kezeńi aıaqtaldy: ótken jyly biz qala aýmaǵynyń 85% - yn qamtıtyn qoldanystaǵy jaryqtandyrý júıesin qalpyna keltirdik. Qazir biz syrtqy jaryqtandyrý júıesin jetildirýge jáne avtomattandyrýǵa nazar aýdaramyz – ekinshi jáne úshinshi kezeńder.
Taǵy da qaıtalaımyn, qala únemi damyp keledi, qýattar ósýde, barlyq jerde jańa qurylys nemese qaıta qurý júrip jatyr, olar óz túzetýlerin engizýde. Mysaly, jańa jelini salý úshin merdigerler qoldanystaǵy jelini bólshekteıdi jáne búkil ýchaske belgili bir ýaqytqa jaryqsyz qalady. Bul osy jyldyń sáýir aıynda Mámetova – Jeltoqsan kósheleri qıylysyndaǵy saıabaqta boldy. Onda qaıta qurý júrip jatyr jáne qurylysshylar elektr qýatyn tolyǵymen óshirdi. Ókinishke qaraı, qurylys jumystary júrgizilip jatqan ýaqytta bul aýmaqta jaryq bolmaıdy. Qazir qurylys júrip jatqandyqtan, jalpy kórinis baıqalmaıdy - bul tabıǵı jaǵdaı. Alaıda jumys tolyq aıaqtalǵan soń almatylyqtar jańarǵan saıabaqqa kelip, atqarylǵan aýqymdy sharýany kóre alady.
Biz bir ýaqytta aǵymdaǵy aqaýlardy joıamyz jáne jańa jeliler barlyq talaptarǵa saı jáne kóptegen jyldar boıy qyzmet etetinine kóz jetkizemiz. Bul mindetterge keshendi kózqaras búkil qalada jaryqtandyrýdyń joǵary deńgeıine qol jetkizýge múmkindik beredi. Biz Memleket basshysy qoıǵan mindetterdiń mańyzdylyǵyn jaqsy túsinemiz jáne solardy oryndaý úshin eki jyldan beri júıeli túrde jumys istep kelemiz.