Aýtızmmen aýyratyn balalar óte ártúrli bolyp keledi. Olardyń keıbireýleriniń erekshe qabiletteri men fantasıkalyq este saqtaý qabileti bar, al basqalary qarym-qatynas pen oqýda qıyndyqtary bolyp jatady
Almaty qalasynyń Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetinde ótken brıfıńte «Asyl Mıras» aýtızm ortalyǵynyń basshysy Almıra Qalımova bizdiń elde aýtızm týraly resmı statısıka joq ekenin, biraq ASB (aýtızm spektriniń buzylýy) belgilerin anyqtaýǵa kómektesetin ádister paıda bolǵanyn aıtty. Bul baǵyttaǵy jumystardy Bolat Ótemuratov qory múldem tegin júrgizedi, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Ádette, ata-analar aýtızmniń belgilerin erte balalyq shaqta anyqtaı alady. ASB bar balalar «ana, áke» dep aıtpaıdy, kózge qaramaıdy, kúlmeıdi jáne jylamaıdy. Bul jaǵdaıda dereý mamandarǵa habarlasyp, balanyń fýnksıonaldyq daǵdylaryn aıtarlyqtaı jaqsartatyn qolaıly aralasý ıntervensıasyn izdeý mańyzdy.
«Sonymen qatar, mundaı balalar shaqyrǵanǵa ún qatpaıdy, qarapaıym áreketterdi qalaı oryndaý kerektigin bilmeıdi. Mysaly, olar «oryndyqty ákel, qýyrshaqty kórset» degen ótinishterge jaýap qaıtarmaıdy, «óz áleminde» júredi, mundaı balalardyń oıyndary stereotıptik bolyp keledi – avtomobıl dóńgelekterin aınaldyrý, zattardy qatarǵa salý, saýsaqtarmen oınaý, ornynda sekirý túrinde qaıtalanatyn qozǵalystar, qabyrǵadan qabyrǵaǵa júgirý, sheńberge júgirý, óz osiniń aınalasynda aınalý, aıaqtyń ushymen júrý. Aýtızm aýrý dep eseptelmeıtinin túsingen jón», - dedi A.Qalımova.
«Asyl Mıras» jetekshisi olardyń ortalyǵynda mektepte jaqsy nátıje kórsetken, biraq anasynan eshteńe suraı almaıtyn bala bolǵanyn aıtty. Sondyqtan aýtızm spektriniń buzylýy árdaıym aýqymdy keledi, birdeı aýtızmi bar adamdar joq.
Ýaqytynda dıagnostıkadan ótpegen jáne psıhologıalyq-pedagogıkalyq qoldaý almaǵan aýtızmi bar balalar eresek jasta syrtqy álemmen qarym-qatynasta qıyndyqtarǵa tap bolady. Aýtızm ómir boıy saqtalýy múmkin ekenin túsiný qajet.
Spıker jyl saıyn aýtıstik spektrdiń buzylýy (ASB) bar balalar sany ósip kele jatqanyn atap ótti. Bul rette Qazaqstanda aýtızm boıynsha naqty statısıka joq, biraq eger álemdegi jaǵdaıǵa qaraıtyn bolsaq, halyqaralyq derekter boıynsha 2016 jyly AQSH-ta 8 jasqa deıingi balalar arasynda 54-ten bir buzylý jaǵdaıy, Japonıada 55-ten bir jaǵdaı, Ońtústik Koreıada 38-ten bireýi, Gonkongta 27-den bireýi anyqtaldy balalar.
«Ata-analardyń 50%-y bir jasqa tolǵan kezde balasynyń atıptik damýyn baıqaı bastaıdy. 24 aıǵa qaraı dabyl sıgnaldaryn baıqaǵan ata-analardyń paıyzy qazirdiń ózinde 90%-ǵa jetedi. Skrınıngterde ata-anadan balalarynda kórý baılanysy bar ma dep suraımyz, analary «ıá, bar» dep jaýap beredi. Tekseremiz, baılanys bolmaıdy. Bala shaqyrǵanǵa ún qatpaıdy, biraq tamaqtandyratynyn bilip, «má» degenge burylady», - dedi A.Qalımova.
Qazaqstanda bul baǵyttaǵy jumystardy 2014 jyldan beri Bolat Ótemuratov qory júrgizip keledi. 2015 jyldan bastap qor Qazaqstannyń 11 oblysyndaǵy «Asyl Mıras» aýtızm ortalyqtary jelisi arqyly «Aýtızm. Álem barlyǵy úshin bir!» baǵdarlamasyn júzege asyrýda. Bir ǵana Almaty fılıalynda 7 jyldyq qyzmet ishinde 2 937 bala dıagnostıkadan ótti, dıagnoz 2463 balada (84%) rastaldy, 1659 bala kómek kórsetý baǵdarlamalaryn aıaqtady. Qazirde ortalyqta 103 balaǵa qyzmet kórsetiledi.
«Bizdiń ortalyqtarda ASB-men jumys isteý boıynsha halyqaralyq sarapshylardan ótken mamandar jumys isteıdi. Barlyq qyzmetter múldem tegin. Aýtızmge shaldyqqan balanyń damýyna ata-analardy da tartamyz», – deıdi A. Qalımova.
Balany «Asyl Mıras» aýtızm ortalyǵyna jatqyzý jáne qoldaý baǵdarlamasyn anyqtaý úshin balaǵa sábı kezinen bastap dıagnoz qoıylady. Dıagnoz qoıylǵannan keıin maman balany bizdiń ortalyqtyń alty baǵdarlamasynyń birine baǵyttaıdy (erte qoldaý, oqý daǵdylaryn damytý, sóıleý daǵdylaryn damytý (djasper), áleýmettik daǵdylardy damytý, ómirlik daǵdylardy damytý nemese qarqyndy kýrs. Baǵdarlamalardyń árqaısysy (qarqyndydan basqa) aptasyna úsh ret, 3 aıǵa 1 saǵattan ótetin 36 sabaqtan turady. Erte qoldaý toptyq baǵdarlama (2-3 bala men ata-anadan aspaıdy). Olar ortalyqta 10 jasqa deıingi balalarmen jumys isteıdi.
Almıra Qalımovanyń aıtýynsha, ortalyq ata-analarǵa aýtıst balany qalaı durys tárbıeleýge, jaǵymdy jáne jaǵymsyz minez-qulyqty túzeýge úıretedi.
Brıfıń sońynda ÓKQ spıkeri 29-30 qarashada Almatyda Qazaqstandyq jáne halyqaralyq sarapshylar ASB dıagnostıkasy men erte aralasýdyń ózekti máselelerin talqylaıtyn «Aýtızm. Múmkindikter álemi» IV Halyqaralyq konferensıa ótetinin habarlady.
Tolyǵyraq aqparatty «Bolat Ótemuratov qorynyń» resmı saıtynan bilýge jáne kórýge bolady: https://utemuratovfund.org/