ءبىزدىڭ ۇرپاق الدىندا بابالار قول جەتكىزگەن يگىلىكتەردى ساقتاۋ،قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ جانە دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق تالاپتارىنا ساي جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلۋ مىندەتى تۇر.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
2008 جىلى ەلوردادا «قازاق ەلى» تاريحي-ارحيتەكتۋرالىق مونۋمەنتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. «قازاق ەلى» مەموريالدىق كەشەنى، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى جانە تاۋەلسىزدىك سارايى – بۇگىنگى قازاقستاننىڭ اجىراماس ەڭ قاستەرلى ءۇشتاعان سيمۆولدىق بەلگىسى.
2008 جىلدىڭ باستى وقيعالارى
- نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى
- استانانىڭ 10 جىلدىق مەرەيتويى
- «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋى
- داعدارىسقا قارسى باعدارلامانىڭ قابىلدانۋى.
- «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى.
2008 جىل. بۇل – قازاق مەملەكەتى تاۋەلسىزدىگىنىڭ ون جەتىنشى جىلى! جاڭا عاسىردىڭ سەگىزىنشى جىلى اقش-تاعى يپوتەكا داعدارىسىنان باستالعان الەمدىك-ەكونوميكالىق داعدارىستى ەڭسەرۋ قازاق ەلى ءۇشىن دە وڭاي بولعان جوق. دەگەنمەن، جىلدار وتە الەم ساراپشىلارى قازاقستاننىڭ داعدارىسقا قارسى ساياساتى ورتالىق ازيا ءوڭىرى مەن تمد ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ ءتيىمدى جول ەكەنىن مويىنداعانى كوپكە ءمالىم.داعدارىستىڭ باستى سەبەبىن ولار نەسيە جانە تۇرعىن ءۇي سەكتورلارىنداعى «دۇمپۋدەن» كەيىن جالعاسقان كۇيرەۋمەن تۇسىندىرەدى. پرەزيدەنت تۇجىرىمداعانداي، «الەمدىك قارجى نارىعىنداعى تۇراقسىزدىقتىڭ العاشقى تولقىنى قارىز كاپيتالى نارىعىنىڭ جابىلۋىنا اكەلىپ سوقتى. داعدارىستىڭ ەڭ ۇدەمەلى تۇسى 2008 جىلدىڭ سوڭى مەن 2009 جىلدىڭ باسىنا سايكەس كەلدى.
جاھاندىق قارجى داعدارىسى جالپى ەكونوميكالىق داعدارىستى تۋعىزدى. جاپپاي ونەركاسىپتىك قۇلدىراۋ باستالدى. جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعى كۇرت تومەن قۇلديلادى.2008 جىلى تۇرعىن ءۇي باعاسى ەكى ەسەگە ارزانداپ كەتكەنىن كوز كوردى. كوپتەگەن قۇرىلىس كومپانيالارى ءوز قىزمەتىن ىقشامداۋعا ءماجبۇر بولدى. ۇلەسكەرلەر، اسىرەسە ءوز تۇرعىن ءۇيىن نەسيە ەسەبىنەن قارجىلاندىرعاندار وتە قيىن جاعدايعا تاپ بولدى. ۇلەسكەرلەر قۇرىلىسىنا قاتىسقان ونداعان مىڭ قازاقستاندىق تۇرعىن ۇيگە يە بولۋ ۇمىتىنەن ايىرىلدى. شامادان تىس نەسيەلەنىپ كەتكەن قازاقستان بانكتەرى سىرتقى نارىقتان العان اقشالارىن قالاي قايتارارىن بىلمەي، تالايىنىڭ باسىنا دەفولت ءقاۋپى ءتوندى. جىل بويىنا كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنىڭ قۇنسىزدانۋى دا قازاقستان تاۋارلارىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە اسەر ەتتى.
مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە ەكونوميكالىق داعدارىسقا قارسى كەشەندى باعدارلاما ازىرلەۋدى تاپسىردى. ونىڭ نەگىزگى باعىتتارى رەتىندە قارجى سەكتورىن تۇراقتاندىرۋ، تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قولداۋ كورسەتۋ، اگروونەركاسىپ كەشەنىن ىنتالاندىرۋ،يندۋستريالدىق-ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ مىندەتتەلدى. بۇل شارالار كوپ كەشىكپەي ءوزىنىڭ ناتيجەلى جەمىسىن بەرگەنى بەلگىلى. قازاقستان 2008 جىلدى ءساتتى قورىتىندىلادى.
2008–2009 جىلداردا ورىن العان الەمدىك قارجى-ەكونوميكالىق داعدارىسقا وراي ەل بيلىگى ءىجو-نىڭ قۇلدىراۋىنا جول بەرمەۋگە جانە ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن ساقتاۋعا مۇمكىندىك تۋعىزاتىن باعىتتاردى ايقىندادى. بۇل باعدارلار ەلباسىنىڭ 6 اقپانداعى «قازاقستان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى ماقساتى» دەپ اتالعان جولداۋىندا كورىنىس تاپتى. قازاقستاندا يگەرىلىپ جاتقان حالىقارالىق مۇناي جوبالارىنداعى مەملەكەتتىڭ ۇلەسىن كۇشەيتۋگە ماڭىز بەرىلدى. ينفراقۇرىلىم سالاسىندا ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى مەن كولىك جەلىلەرىن دامىتۋ، سونىڭ ىشىندە «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» قۇرلىقارالىق ءدالىزى جوباسىنا قاتىسۋ ماقساتى العا قويىلدى. «300 كورپوراتيۆتى كوشباسشى» باعدارلاماسى ارقىلى شيكىزاتتىق ەمەس سەكتوردى دامىتۋ قولعا الىندى. داعدارىسقا قارسى ءبىزدىڭ جۇيەلى جوسپار جاسالىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋعا مەملەكەت قورىنان جەتكىلىكتى مولشەردە قاراجات ءبولىندى. سونداي-اق، جولداۋدا ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى دامىتۋعا، تەحنولوگيا تارتۋعا، ەل زاڭدارىن جەتىلدىرۋگە جول اشقان «ەۋروپاعا جول» اتتى ارنايى باعدارلاما جاريالاندى.
وسى جىلدىڭ تامىزىندا «2009–2011 جىلدارعا ارنالعان «ەۋروپاعا جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى تۋرالى» جارلىق شىقتى. بۇل باعدارلاما الەمنىڭ الپاۋىت ەلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارعانىن ايتا كەتكەن ءجون. بىرەگەي جوبا رەتىندە باعدارلاما جاھاندانۋ كەزەڭىندەگى ەلىمىزدىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداپ بەردى. ناتيجەسىندە ەۋروپانىڭ بەدەلدى مەملەكەتتەرىمەن جوعارى دەڭگەيدەگى قارىم-قاتىناسقا قول جەتكىزىلدى، تۇركيامەن، فرانسيامەن، يتاليامەن جانە يسپانيامەن ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتقا قول قويىلدى. گەرمانيامەن ۇكىمەتارالىق باعدارلاما جاسالدى. 2008 جىلى قازاقستان مەن جۇڭگو ەلدەرى اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 17 ميلليارد دوللارعا دەيىن وسكەن ەكەن.
پرەزيدەنتتىڭ جولداۋى دا الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىسقا قارسى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ناقتى باعدارلارىن تۇجىرىمداپ بەردى. داعدارىسقا قارسى قولعا الىنعان شارالار قاتارىندا ەلىمىزدىڭ توعىز وبلىسىندا 2008 جىلى اشىلعان، پايدالانۋعا بەرىلگەن 19 جاڭا ونەركاسىپتىك ءوندىرىس ورىندارىن اتاۋعا بولادى. ولاردىڭ اراسىندا «استانا – بۋراباي» اۆتوبانى، قازاقستاننىڭ شىعىسى مەن ورتالىعىن جالعاپ، رەسەي اۋماعى بويىنشا وتەتىن 82 شاقىرىمدىق ترانزيتتىك جولدى الماستىرعان «شار – وسكەمەن» تەمىر جول ماگيسترالى جانە تاعى باسقالارى بار.
جولداۋداعى ۇتىمدى قادامنىڭ ءبىرى – بيزنەسكە تۇسەتىن اكىمشىلىك سالماق ماسەلەسى قايتا قارالدى. ءتۇرلى تەكسەرۋلەر ەكونوميكا مەن جەكە كاسىپكەرلىك ءۇشىن اپاتتى احۋال قالىپتاستىرعانىن اتاپ وتكەن پرەزيدەنت بەي-بەرەكەت تەكسەرۋلەرگە تىيىم سالىپ، ۇكىمەتكە ولاردى قىسقارتۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى تەكسەرۋگە تاعى دا موراتوريي جاريالانىپ،ول 2009 جىلدىڭ شىلدە ايىنا دەيىن سوزىلدى.
جىل باسىندا، قاڭتار ايىندا قازاقستانعا ەتنيكالىق وتانداستارىمىزدىڭ كوشىپ كەلۋ كۆوتاسى تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جارلىعىنىڭ جاريالانۋىن قازاق قوعامى ۇلتتىق باعدارداعى اقجولتاي حابار رەتىندە جىلى قابىلداعانىن ايتا كەتكەن ءجون.
1 قاڭتار
پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا وراي وزبەكستاننان قونىس اۋدارعان ەكى مىڭ قانداستارىمىزعا ارنالعان «اسار» اتتى شاعىن اۋىل جوباسى قولعا الىندى.
1 اقپان
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس مينيسترلىگى مەن اقش قورعانىس دەپارتامەنتى اراسىنداعى 2008-2012 جىلدارعا ارنالعان بەس جىلدىق ىنتىماقتاستىق جوسپارىنا سايكەس، ءوزارا تۇسىنىستىك تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى.
6 اقپان
ەلباسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا قازاقستان حالقىنا ءداستۇرلى جولداۋىن جاريالادى.
21 اقپان
ەلوردا كوشەلەرى مەن داڭعىلدارىن جاڭادان اتاۋ، اتاۋلارىن وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. سوعان سايكەس، كەڭەس داۋىرىنەن قالعان توتاليتارلىق اتاۋلار وزگەرتىلىپ، وعان قوسا جاڭادان بوي كوتەرگەن اۋداندار مەن كوشەلەرگە 309 جاڭاشا اتاۋ بەرىلدى.
22 اقپان
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ماسكەۋدە وتكەن تمد مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ بەيرەسمي باسقوسۋىنا قاتىستى.
21 ناۋرىز
ەلوردادا «استانا – مەنىڭ تاعدىرىم» جوباسىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى.
22 ناۋرىز
پرەزيدەنت قازاقستاندىقتاردى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىز مەرەكەسىمەن قۇتتىقتادى. «اياۋلى وتانداستارىم، قادىرمەندى قاۋىم! كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلگەن، مالدىڭ اۋزى كوككە تيگەن، ادام اۋزى اققا تيگەن، ءتۇننىڭ كۇنگە بەت بۇرعان، تابيعاتتىڭ گۇلدەنىپ قۇلپىرعان قۋانىش كەزەڭى – ناۋرىز مەيرامى بارشاڭىزعا قۇتتى بولسىن. جاڭا جىلدى 1 قاڭتاردا اتاپ ءوتۋدى ءى پەتر پاتشا رەسەيگە ەۋروپادان الىپ كەلسە، ودان بىزگە جەتكەن. قىتايدىڭ وزىندە بۇل مەرەكە اقپاننىڭ ورتاسىنا تامان ءبىر اپتا بويى تويلانادى. شىعىس حالىقتارىنىڭ بارلىعىندا دەرلىك سولاي. تۇبىندە ءبىز دە ءوز مەرەكەمىزگە ورالاتىن شىعارمىز. بۇل – حالىقتىعىمىزدىڭ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نەگىزگى تامىرىنىڭ ءبىرى»، – دەدى پرەزيدەنت ءوز قۇتتىقتاۋىندا.
2 ءساۋىر
وڭتۇستىك استاناداعى «مەدەۋ» سپورت كەشەنىندە «بەيجىڭ - 2008» وليمپيادالىق الاۋ ەستافەتاسى باستالدى. وليمپيادالىق ويىنداردىڭ باستى ءرامىزىن سالتاناتتى تابىس ەتۋ راسىمىنە مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىستى.
12-13 مامىر
مەملەكەت باسشىسى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمونمەن كەزدەستى. تاراپتار تاجىكستاننىڭ ەلەكتر ەنەرگياسى، اۋىل شارۋاشىلىعى جانەتاۋ-كەن سالالارىنداعى جوبالارىنا ارنالعان قازاقستان-تاجىكستان ينۆەستيسيالىق قورىن قۇرۋ تۋرالى شەشىمگە كەلدى. سونداي-اق مەملەكەتارالىق ۇيلەستىرۋ كەڭەسىن قۇرۋ كەلىسىلدى. قادىرمەندى مەيماننىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، سول كەزدە تاجىكستاندا 47 بىرلەسكەن قازاق-تاجىك كاسىپورنى قۇرىلعان ەكەن. ونىڭ 15ء-ى قازاقستاندىق كاپيتالدىڭ 100 پايىزدىق قاتىسۋىمەن تىركەلگەن.
14 مامىر
نۇر-سۇلتاندا «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ ءى سەزى ءوتتى.
25 ماۋسىم
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا» تولىقتىرۋ ەنگىزىلدى. بۇدان بىلاي «6 شىلدە – استانا كۇنى» بولىپ بەكىتىلدى.
5-6 شىلدە
مەملەكەت باسشىسى نۇر – سۇلتانداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا ەلىمىزدىڭ جاڭا استاناسىنىڭ 10 جىلدىعىنا وراي وتكەن مەرەكەلىك شاراعا قاتىستى. زاڭناماعا 2008 جىلى ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلارعا سايكەس، 6 شىلدە – جاڭا مەرەكە – استانا كۇنى رەتىندە تاريحقا ەندى.
ەكىنشى كۇنى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتى. مونۋمەنتتىڭ بيىكتىگى – 91 مەتر. «وتكەنگە توپىراق شاشساڭ، بولاشاق ساعان تاس اتادى»، - دەگەن اتادان قالعان ۇلاعاتتى ءسوز بار. تاريحىن ۇلىقتاماعان، بارىن باعالاماعان جۇرتتىڭ باعى جانىپ، جوعى تۇگەندەلمەيدi. بۇگiنگiدەي كەڭ بايتاق جەرi بار، كيەلi ءتورi بار قازاق - شىن ءمانiندە، جۇلدىزى جانعان باقىتتى حالىق. الايدا، بۇل باقىت بiزگە وڭايلىقپەن، ءوزدiگiنەن كەلگەن جوق. قازاق ءوز تاريحىندا ۇلت رەتiندە تالاي مارتە جويىلىپ كەتە جازدادى. تاعدىردىڭ تالاي اششى زارى مەن تاۋقىمەتiن تارتتى. بۇگiنگi تاۋەلسiزدiككە دەيiنگi ارالىقتا حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق اۋمالى-توكپەلi تاعدىرى، ارمانى مەن اڭسارى ارپالىسقا تولى كۇرەسiپ جاتىر. Iشتەي بۋلىققان بۇلقىنىسى مەن وكiنiشi، جەڭiستەرi مەن جەڭiلiستەرi دە جاتىر. بۇگiندە التاي مەن اتىراۋ، سىر مەن توبىل اراسىنداعى بايتاق ولكەدە ورىن تەپكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەجەلدەن قالعان ۇلى iستەردiڭ، ۇلاعاتتى داستۇرلەردiڭ، iرگەلi مەملەكەتتەردiڭ زاڭدى مۇراگەرi بولىپ سانالادى»، - دەدi «قازاق ەلi» مونۋمەنتiن اشۋ سالتاناتىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
ءبىزدىڭ دايەكتەمە
«قازاق ەلى» مادەني-ارحيتەكتۋرالىق مونۋمەنتءى نۇر–سۇلتان قالاسىندا ورنالاسقان. تاريحي-مەموريالدىق كەشەننىڭ جالپى اۋماعى 5،2 گەكتار، مونۋمەنت ورنالاسقان ورتالىق تۇعىرناماسى 1 گەكتار جەردى الىپ جاتىر. اق ءمارءماردان قۇيىلعان مونۋمەنتءتىڭ بيىكتىگى – 91 مەتر، بۇل – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان 1991 جىلدىڭ بەلگىسى. ال ونىڭ باسىنداعى التىن تۇستەس بوياۋمەن ارلەنگەن الىپ قۇس – سامۇرىق قازاقستاننىڭ تىنىشتىعىن «كۇزەتىپ» تۇر. مونۋمەنتتىڭ ءتۇسى – اق. ول قازاقستاندىقتاردىڭ دوستىققا ادال، باۋىرمال، اق نيەتىن پاش ەتەدى.
«قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ سىرتقى بولىگىندە 28 كولوننادان تۇراتىن جالپى ۇزىندىعى 120 مەترلىك دوعا پىشىندەس اق كولوننا ورناتىلعان. ستەلانىڭ ءوزى وسى اق كولوننادانىڭ قاق ورتاسىندا، قىزىل گرانيتتەن جاسالعان ءتورت قىرلى تۇعىرعا وتىرعىزىلعان. ونىڭ ءتورت قىرلى بولعان سەبەبى – دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا دا قازاقستاننىڭ قۇشاعى اشىق، كوڭىلى ادال دەگەندى ايعاقتايدى.
ورتالىق بارەلەف – «حالىق جانە پرەزيدەنت» دەپ اتالادى. وندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن ونىڭ سىرتىندا حالىقتىڭ بەينەسى كورىنەدى. الدىڭعى فيگۋرانىڭ بيىكتىگى – 5 م، وندا ن.نازاربايەۆتىڭ كونستيتۋسيانىڭ ۇستىنە قولىن قويىپ، انت بەرىپ تۇرعان ءساتى بەينەلەنگەن. بۇل – ءبىزدىڭ تاۋەلسىز، دەموكراتيالىق ەلىمىزدە زاڭنىڭ ءۇستەمدىك قۇراتىنىن ايعاقتايتىن نىشان. پرەزيدەنتتىڭ سىرتىنداعى حالىق – قازاقستاندىقتار، ولاردىڭ بەيبىت، مەيىرىمدى كوڭىلىن ۇشىپ جۇرگەن قارلىعاشتار دايەكتەيدى.
مونۋمەنتتىڭ وڭ جاعىنداعى ەكىنشى بارەلەف – «قاھارماندىق» دەپ اتالادى. وندا وتان قورعاۋ قازاق ۇلدارىنىڭ ەجەلدەن قاسيەتتى بورىشى بولعانىن كورسەتەتىن بەينەلەر شوعىرلانعان. سونىڭ ىشىندە ەرلىك پەن ەلدىككە ۇندەگەن جىراۋدىڭ، ات ۇستىندەگى ەل قورعاعان ساربازدىڭ جانە قولىندا اۆتوماتى بار جاۋىنگەردىڭ ەلدىڭ شەبىن كۇزەتكەن بەينەلەرى ورنالاستىرىلعان.
باتىس جاق بەتكە ورنالاستىرىلاتىن «جاسامپازدىق» اتتى بارەلەفتە اۆتورلار قازاقستاننىڭ كوشپەلى داۋىردەن عارىشقا ۇشقانعا دەيىنگى جولىن بەينەلەمەك بولعان. سونداعى جاسامپازدىقتى تۋعىزعان عالىمدار مەن ينجەنەرلەر، مەتاللۋرگتەر مەن ديقاندار بەينەسى كورىنەدى.
ال مونۋمەنتتىڭ شىعىس جاعىنداعى «بولاشاق» اتتى بارەلەفتە تاۋەلسىز ەلدە ءوسىپ، ءوز تاعدىرلارىن وزدەرى جاساپ، عىلىمدا، مادەنيەتتە، سپورتتا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ كەلە جاتقان قازاقستاندىق جاستاردىڭ كوڭىلدى شاقتارى بەينەلەنگەن. وسى يدەيالاردىڭ ءبارى قازاقستان حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىك العانداعى شاتتانعان سەزىمدەرىن بەينەلەگەن «بىرلىك» اتتى مۇسىندىك كومپوزيسيامەن اياقتالادى.
(دەرەككوز: ۋيكيپەديا — اشىق ەنسيكلوپەدياسى).
8 شىلدە
«سارىارقا – سولتۇستىك قازاقستاننىڭ دالاسى مەن كولدەرى» اۋماعىن يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا تىزىمىنە قابىلداۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرا كوميتەتىنىڭ 32-سەسسياسىنىڭ بۇل شەشىمىنە سايكەس، اتالمىش اۋماق قۇرامىنا قورعالجىڭ مەملەكەتتىك تابيعات قورىعى مەن قوستاناي وبلىسىنداعى ناۋرىزىم مەملەكەتتىك تابيعات قورىعى ەنگەن. ەكى قورىق تا يۋنەسكو-نىڭ تىزىمىنە ەنگىزىلگەن ورتالىق ازياداعى ەڭ العاشقى نىساندار.
24 شىلدە
ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا ەلوردانىڭ جاڭا اۋدانى قۇرىلدى. ۇكىمەت ەسىل اۋدانىنىڭ قۇرىلعانى تۋرالى شەشىم شىعاردى.
8 تامىز
جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى – بەيجىڭ قالاسىندا ءححىح جازعى وليمپيادا ويىندارى باستالدى. ءتورت جىلدا ءبىر وتەتىن الەمدىك دودانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا الەمنىڭ 80-نەن استام ەلىنىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارى قاتارىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا قاتىستى. جالپى بەيجىڭ وليمپياداسىندا الەمنىڭ 200-دەن استام ەلىنەن 11 مىڭعا جۋىق سپورتشى ونەر كورسەتتى. جاھاندىق باسەكەدە سپورتتىڭ 41 تۇرىنەن 302 مەدال جيىنتىعى ساراپقا سالىندى. قازاقستاندىق سپورتشىلار تورتكۇل دۇنيە كوز تىككەن بۇل الەمدىك دودادا سپورتتىڭ التى تۇرىنەن 13 مەدالدى قانجىعاعا بايلاپ قايتتى.
28 تامىز
مەملەكەت باسشىسى دۋشانبەدە وتكەن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر باسشىلارىنىڭ سامميتىنە قاتىسىپ،ءسوز سويلەدى.
4 قىركۇيەك
«2009-2011 جىلدارعا ارنالعان «ەۋروپاعا جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى تۋرالى» ەل پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعى جاريالاندى.
5 قىركۇيەك
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ماسكەۋ قالاسىندا وتكەن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنىڭ (ۇقشۇ) وتىرىسىنا قاتىستى. ءدال وسى كۇنى ەلباسى قازاقستانعا ءبىر كۇندىك، ياعني قىسقا مەرزىمدى رەسمي ساپارمەن كەلگەن اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى كوندوليزا رايسپەن كەزدەستى. تاراپتار حالىقارالىق جانە ايماقتىق ماسەلەلەردi تالقىلادى.
22 قىركۇيەك
اقتوبەدە قازاقستان مەن رەسەي مەملەكەتتەرى شەكارالاس وڭىرلەرى باسشىلارىنىڭ بەسىنشى فورۋمى ءوتتى. فورۋم جۇمىسىنا ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن دميتريي مەدۆەديەۆ قاتىستى.
5 قازان
ەلباسى قازاقستانعا قىسقا مەرزىمدى رەسمي ساپارمەن كەلگەن اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى كوندوليزا رايستى قابىلدادى. تاراپتار ايماقتىق جانە حالىقارالىق، سونداي-اق ەكى ەل قارىم-قاتىناستارى ماسەلەلەرىن تالقىلادى.
10 قازان
بىشكەكتە تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى كەڭەسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. ەۋرازەق مەملەكەتارالىق كەڭەسى جانە ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارى ءسامميتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءبىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتار قابىلداندى. دوستاستىقتىڭ ايماقارالىق جانە شەكارا ىنتىماقتاستىعى جونىندەگى كەڭەسى تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. ەسىرتكى زاتتارىمەن، پسيحوتروپتىق زاتتارمەن كۇرەسۋدەگى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋ تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلداندى.
13 قازان
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن «قازىنا» تۇراقتى دامۋ قورى مەن «سامۇرىق» مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى باسقارۋ حولدينگى نەگىزىندە «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى قۇرىلدى.
14 قازان
ەلىمىزدە العاش رەت قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالار بويىنشا سالىنعان نۇر–سۇلتان – ششۋچە التى جولاقتى اۆتوبانى پايدالانۋعا بەرىلدى.
17-19 قازان
نۇر–سۇلتانداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا يسلام الەمى ەلدەرىنىڭ جانە باتىستىڭ ءبىرقاتار مەملەكەتتەرىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى دەڭگەيىندە «ورتاق الەم: ءارالۋاندىلىق ارقىلى ىلگەرىلەۋ» اتتى فورۋم اشىلدى. القالى جيىندا كونفەرەنسيانىڭ نەگىزگى قۇجاتى قۇجاتى – استانا دەكلاراسياسى قابىلداندى.
23 قازان
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ كەزەكتى سەسسياسى ءوتتى. وندا «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، ول ەلدەگى ساياسي جانە قوعامدىق ءومىردىڭ تولىققاندى سۋبەكتىسىنە اينالدى.
1 قاراشا
«ەلەكتروندى ۇكىمەت» پورتالىندا (www.e.gov.kz) قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنان ساۋالدار قابىلداۋ باستالدى.
21 قاراشا
ەلوردادا پرەزيدەنت جانىنداعى ۇلتتىق ينۆەستورلار كەڭەسىنىڭ العاشقى پلەنارلىق باسقوسۋى بولدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءتوراعالىق ەتكەن بۇل القالى جيىندا قارجى داعدارىسىن ەڭسەرۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى قارالدى.
15 جەلتوقسان
ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 17 جىلدىعىنا وراي سالتاناتتى جيىن بولدى. وندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءسوز سويلەدى. تاۋەلسىزدىك مەرەكەسى تۇڭعىش رەت استانانىڭ ەلوردالىق سيپاتىن اشا تۇسەتىن اسا ايشىقتى نىسان – تاۋەلسىزدىك سارايىندا ءوتتى. ەلباسى «قازاق ەلى» مەموريالدىق كەشەنىن،بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايىن جانە تاۋەلسىزدىك سارايىن بۇگىنگى قازاقستاننىڭ اجىراماس ەڭ قاستەرلى ءۇشتاعان سيمۆولدىق بەلگىسى دەپ اتاپ ءوتتى.
29 جەلتوقسان
مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ب ا ق باسشىلارىنا سۇحبات بەرىپ، 2008 جىلدى قورىتىندىلادى. «2008 جىل، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ون جەتىنشى جىلى، بۇرىنعى جىلدار سياقتى، قاۋىرت شارۋالارعا تولى ءوتتى. بۇل جولى ءبىزدىڭ ءبارىمىز كۇردەلى الەمدىك قارجى داعدارىسىنا كۋا بولدىق. داعدارىس بۇكىل الەمدى شارلاپ بارادى، بارشانى قامتىپ بارادى. بۇرىن دا مۇنداي داعدارىستار بولعان، مىسالى، اقش-تاعى 30-شى جىلداردىڭ ۇلى كۇيزەلىسى بەلگىلى. الايدا، ول كەزدەگى كەڭەس وداعى سول كۇيزەلىستى سەزىنە قويعان جوق. ەۋروپا سەزىندى. جۇڭگو دا، تەگى، سەزىنە قويماعان شىعار. ءبىزدىڭ ەسىمىزدە بۇرىنعى كەڭەس وداعىنداعى داعدارىس ءالى تۇر، ۇلكەن ەلدىڭ قيراۋى وڭايعا تۇسكەن جوق. الايدا، ونى دا نەگىزىنەن سول بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ تۇرعىندارى سەزىندى، وزگە الەمگە ونىڭ اسەرى بولا قويعان جوق. ءبىز ول داعدارىسقا قاتتى قينالدىق، ۇلكەن اۋىرتپاشىلىقتاردى باستان كەشتىك. ءۇشىنشى داعدارىس - وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى داعدارىس. ونىڭ ءوزى امەريكانى، ەۋروپانى قامتي قويعان جوق. ال مىناۋ جاھاندىق داعدارىس، بۇل بارشاعا اسەر ەتكەلى وتىر»، - دەدى پرەزيدەنت. ەلباسى بۇل جىلى ەلىمىزدە اتقارىلعان شارالار مەملەكەتىمىزدىڭ جاھاندىق داعدارىستى ءساتتى ەڭسەرۋىنە سەپتىگىن تيگىزگەنىن ءبىرقاتار دالەلدى مىسالدارمەن تۇجىرىمداپ بەردى.
ستاتيستيكا:
2008 جىلى پرەزيدەنت رەسپۋبليكا وڭىرلەرىنە 19 رەت ( بارلىعى 39 كۇن)، شەت ەلدەرگە 13 رەت ( بارلىعى 20 كۇن) رەسمي ساپارعا شىقتى. جالپى ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن حالىقارالىق سيپاتتاعى 112 كەزدەسۋلەر مەن شارالار وتكەن ەكەن. ءبىر جىل ىشىندە بارلىعى 102 زاڭ قابىلدانىپ، 217 جارلىققا قول قويىلدى.
جىل ءتۇيىنى
2008 جىل قاۋىپ-قاتەرلەرگە تولى جىل بولدى. الەمدىك داعدارىس ۇلتتىق ەكونوميكانى تەز ارادا ءارتاراپتاندىرۋدڭ قاجەتتىلىگىن تۋعىزدى. قيىندىقتارعا قاراماستان الەۋمەتتىك سالاعا ارنالعان بيۋدجەت كولەمىنىڭ ءبىر تيىنى دا قىسقارمايتىنى تۋرالى شەشىم قاراشا كوڭىلىنە سەنىم ۇيالاتتى. داعدارىس تەگەۋرىنىنە قاراماستان ەل بيلىگى ماڭىزدى جوبالاردى جۇزەگە اسىراتىنىن مالىمدەدى. قيىن-قىستاۋعا تولى وسى جىلى تۇبەگەيلى دامۋ مەن جاڭا ورلەۋگە باستايتىن 2009-2011 جىلدارعا ارنالعان ءۇش جىلدىق بيۋدجەت قابىلداندى. ۇكىمەت تەز ارادا ەكونوميكا مەن قارجىنى تۇراقتاندىرۋ بويىنشا 2009–2010 جىلدارعا ارنالعان ءىس-قيمىل جوسپارىن بەكىتتى. جاڭا سالىق، بيۋدجەت كودەكستەرى، باسەكەلەستىك، قارجى تۇراقتىلىعى تۋرالى زاڭنامالار قوعامعا تىڭ سەرپىلىس اكەلدى. ەلباسى «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. جاڭادان قۇرىلعان حولدينگ ۇكىمەتپەن بىرلەسە وتىرىپ، قىسقا مەرزىم ىشىندە قاراجاتتى يگەرۋدىڭ «داعدارىسقا قارسى» باعدارلاماسىن ۇسىندى. قارجى جۇيەسىن قۇتقارۋ ءۇشىن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ كۇيزەلىستى اكتيۆتەرىنىڭ مەملەكەتتىك قورى قۇرىلدى.
جاھاندىق ەكونوميكادا قالىپتاسقان داعدارىستى كەزەڭگە قاراماستان شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن قازاق ەلىنىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعى جوعارى دەڭگەيدە بولدى. بۇل جىلى ەلگە بۇرىن-سوڭدى بولماعان ينۆەستيسيا تارتىلدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وسى جىلى شەتەلدەرگە بارعان ساپارىنىڭ قورىتىندىلارىنا ۇڭىلسەك، مۇنى ايقىن اڭعارامىز. باحرەينمەن جانە ابۋ-دابيمەن جالپى سوماسى 1،5 ملرد. دوللاردان اساتىن ەكى بىرلەسكەن قور قۇرۋ، قىتايدىڭ «ءسىتىس» كورپوراسياسىمەن 1 ملرد.دوللارلىق بىرلەسكەن قور، سونىمەن قاتار فرانسۋزدىق جانە جاپوندىق كومپانيالارمەن ارىپتەستىك نەگىزدە 3 ملرد.دوللاردان اساتىن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى ۋاعدالاستىقتار وسى جىلدىڭ ەنشىسىندەگى قادامدار. 2008 جىلى عىلىمي مەكەمەلەر مەن الدىڭعى قاتارلى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قاتىستىرىلۋىمەن التى ءيننوۆاسيالىق-بىلىم بەرۋ كونسورسيۋمدارى قۇرىلدى.
پرەزيدەنت «ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ ءبىرىنشى جانە باستى مىندەتى – مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق ساياساتىن بىرلەسە ۇيلەستىرىپ، ينفلياسيانى ۇكىمەت بەلگىلەگەن مەجەلەردە ۇستاپ تۇرۋ. بۇل مىندەت قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرلەرىنىڭ اكىمدەرىنە دە قاتىستى، ويتكەنى، ول حالىق ءمۇددەسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى» دەگەن تالاپ قويدى. وسىنداي قاتاڭ مىندەتتەردىڭ ارقاسىندا ەلىمىز 2008 جىلدى ناتيجەلى قورىتىندىلادى، قۇنسىزدانۋ 10 پايىزدان اسقان جوق، ەكونوميكالىق ءوسىم 4 پايىزعا جەتتى. ەل وڭىرلەرىندە ءبىرقاتار جاڭا ءوندىرىس وشاقتارى (وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى توقىما ءونءدىرىسى، اقتوبەدەگى بازالت تالشىعىن ءوندىرۋ جانە ت.ب. كاسىپورىندار) اشىلدى. بۇل جىلى يننوۆاسيالىق جوبالارعا دا ايىرىقشا ماڭىز بەرىلدى.ەلباسىنىڭ قاتىسۋىمەن الماتى وبلىسىنىڭ ىلە اۋدانىندا «دامۋ» يندۋستريالدى-لوگيستيكالىق ورتالىعى، وڭتۇستىك قازاقستاندا تمد بويىنشا تەك قازاقستاندا عانا اشىلعان «قان ورتالىعى» جانە «اسپاپتار مەن مەديسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمداردى زالالسىزداندىرۋ ورتالىعى»، ۇزىندىعى 224 شاقىرىم بولاتىن التى جولاقتى جولدى «استانا – ششۋچينسك» اۆتوبانى، الەم بويىنشا قولدانىستاعى بارلىق اتاۋلى اۋە كەمەلەرىن شەكتەۋسىز قابىلداي الاتىن الماتى اۋەجايىنىڭ جاڭا ۇشۋ-قونۋ الاڭى، قاراعاندى وبلىسىندا مەتالدىق كرەمنيي وندىرەتىن «Silicium Kazakhstan» زاۋىتى ىسكە قوسىلۋى سونىڭ ايقىن ايعاعى.
داعدارىسقا قارسى باعدارلاما جاساپ، ولاردى دەر كەزىندە قولعا الۋ ناتيجەسىندە ەلدىڭ ەكونوميكالىق ىرگەسى بەكي ءتۇستى. جاھاننىڭ كانىگى ساراپشىلارى قازاقستاننىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسىن جاڭا تاۋەلسىز مەملەكەتتەر اراسىنداعى ەڭ جۇيەلى جانە بارىنشا جەدەل باعدارلاما دەپ نەگىزدەدى.