الماتىداعى ا.پ.چەحوۆ اتىنداعى ورتالىق قالالىق كىتاپحانادا قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى اتانىپ كەتكەن ءشامشى قالداياقوۆتىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان «ءان پاديشاسى – ءشامشى اعا» اتتى مۋزىكالىق كەش ءوتتى. ونەردى سۇيەتىن جاستار جينالعان الاڭدا حالىق ءارتيسىنىڭ كوزى تىرىسىندە بىرگە جۇرگەن زامانداسى، قاتار جۇرگەن ءىنى-دوسى ءالىمعازى داۋلەتحان ءبىراز ەستەلىك ايتتى.
جۇرەككە جول تاپقان
– بايقايتىنىم، ءشامشى تۋرالى ءسوز قوزعالعاندا كوبىنە جەڭىل-جەلپى اڭگىمەلەر، ونىڭ ىشكەنى، جۇرگەن-تۇرعانى ءجيى ايتىلادى ەكەن. ال ونىڭ ازاماتتىعى، ادامي كەلبەتى كەرەمەت ەدى! ءبىلىمىنىڭ تەرەڭدىگى سونشالىق، قاي سالادان سۇراق قويساڭىز دا، مۇدىرمەي جاۋاپ بەرەتىن، بىلمەيتىنى جوق ەدى. قۇلاعى قالقيعان، دەنەسى دە شاپ-شاعىن، قاعىلەز، داۋىسى قىرىلداپ شىعاتىن وزگەشە ادام بولاتىن. قالجىڭداۋشى ەدىم، «شاكە، ءبىر اۋەننەن ءبىر اۋەن تۋىنداپ جاتىر تولاسسىز. ءوزىڭىزدىڭ تۇرقىڭىز مىناۋ، داۋىسىڭىز اناۋ، سوندا بۇل اندەر قايدان شىعادى؟» دەپ. «وۋ، دوسىم، ماعان كولدەنەڭىمنەن قارامايسىڭ با؟! مىناۋ كەۋدەمە قاراساڭشى! ءاننىڭ ءبارى بويدان ەمەس، وسى كەۋدەدەن شىعادى عوي»، – دەپ كۇلگەنى بار ەدى. راسىمەن دە، جۇرەكتەن شىققان ءانىنىڭ ءبارىن جاس تا، كارى دە ءالى كۇنگە شىرقاپ ءجۇر، – دەيدى ءالىمعازى قاريا.
تۋعان جەر
– بىردە «مەنىڭ تۋعان جەرىمدى كورەسىڭ بە؟» دەپ سۇرادى. ارينە دەدىم. سوندا ءشاۋىلدىردىڭ سارىكول دەگەن جەرىنە اپاردى. سول جەردە قامىستان ورىلگەن كۇركەدە تۋعان ەكەن. اكەسى قالداياق (شىن اتى ءاناپيا، اياعىندا قالى بولعاسىن جەڭگەلەرى قالداياق اتاپ كەتكەن كورىنەدى) بايدىڭ بالاسى بولعان. كامپەسكەلەۋ زامانىندا ارقا جاقتان قونىس اۋدارعان دەسەدى. سول كەزەڭدە سوزاقتىڭ وزىندە دە كوتەرىلىستەر بولىپ، بوي تاسالاۋىنا تۋرا كەلگەن. ءشامشىنىڭ اناسى تورەنىڭ قىزى – ساقىپجامال. «مەنىڭ شەشەم كەرەمەت ءانشى بولعان» دەپ وتىراتىن. قالداياق ەكەۋى سىر وزەنىنىڭ بويىندا قامىستان كۇركە جاساپ الىپ كۇن كەشكەن. ۆالس كورولى سول جەردە ومىرگە كەلەدى. وتىزىنشى جىلى «ارىس – تۇركىستان» دەگەن كانالدىڭ جۇمىسى باستالادى. سوندا اربا، كۇرەك، قايلا، بالتا سىندى شارۋشالىق زاتتار جەتىسپەي جاتقاندا، ۇستالىعى بار قالداياق سول قات قۇرال-سايمانداردى جاساپ ءجۇرىپ اتى شىعىپ، حالىقتىڭ ورتاسىنا، ەلدىڭ ىشىنە سولاي كىرگەن ەكەن، – دەدى ءقادىرلى قوناق.
ادال دوس
– مەن ءبىر جىلدارى ون جەتى جىلداي قۇجاتسىز ءجۇرىپ، كوشىپ-قونۋدىڭ ازابىن ءبىر كىسىدەي تارتقان اداممىن. سوندا ءشامشىنىڭ بەدەلىنىڭ ارقاسىندا كسرو-نىڭ پاسپورتىن العانمىن. جاستايىمنان ءان ايتىپ، دومبىرا تارتىپ، ءان، كۇي شىعاراتىن ونەرىم بولعاندىقتان شىعار، ۇنەمى جانىنا ەرتىپ جۇرەتىن. ونىڭ ۇلكەن-كىشىمەن قارىم-قاتىناسىنا، ادامگەرشىلىگىنە ءتانتى بولۋشى ەدىم، – دەپ ەسكە الدى ءالىمعازى اقساقال.
جاناشىر جان
– ونىڭ ەلگە، جەرگە، اتا-اناعا، جارعا، دوسقا دەگەن ىقىلاسى – شىعارماشىلىعىنىڭ باستى تاقىرىبى ەدى. ءشامشىنىڭ الماتىدا قونايەۆ بەرگەن ءتورت بولمەلى پاتەرى بولدى. جۇبايى ەكەۋى ەكى ۇل ءسۇيدى. مەن كورگەندە ول بۇل قالادا كوپ تۇرمايتىن، كۇزگە قاراي كەلەتىن. ماشيناسىنا ءبىر قاپ كارتوپ، ءسابىز، كاپۋستاسىن جانە ءبىر جىلقىنىڭ ەتىن سالىپ الىپ، ارتىنىپ-تارتىنىپ جەتەتىن بالا-شاعاسىنا. وسى قالاداعى اعايىن-تۋىس، جورا-جولداسىن شاقىرىپ سوعىم باسىن بەرەتىن. سوسىن قايتادان شىمكەنت جاققا جولعا شىعىپ كەتەتىن. سوندا تىنباي شىعارماشىلىق ىزدەنىستە جۇرەدى ەكەن-اۋ! – دەيدى كەش مەيمانى.
«ومىر-وزەن»
ءشامشىنىڭ ليريكالىق سەزىمگە، نازىك يىرىمگە باي، تەرەڭ ماعىنالى كەز-كەلگەن ءانى سان جۇرەكتى تەربەيدى. 40 جىلدان اساتىن شىعارماشىلىق جولىندا 300-گە جۋىق مۋزىكالىق تۋىندى جازعان. «انا تۋرالى جىر»، «سىعان سەرەناداسى»، «ومىر-وزەن»، «ارىس جاعاسىندا»، «اق بانتيك»، «باقىت قۇشاعىندا»، «كەشىكپەي كەلەم دەپ ەڭ» «تەرىسكەي»، «وتىرارداعى توي» سىندى شەديەۆر تۋىندىلارى بۇگىندە بارلىق مەرەكە، توي-دۋماندا شىرقالادى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. قازاق دالاسىن انمەن تەربەتكەن قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، اسا كورنەكتى سازگەر ءشامشى قالداياقوۆتىڭ تانىمال بىرنەشە ءانىن «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ انشىلەرى ماعجان ساتىبالدى مەن ۇلسايا بەكتاس جانە ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتى ايبەرگەن كۇزەمبايەۆ اۋەلەتە شىرقادى. بۇل كەش جۇرەكتەرگە جىلىلىق سىيلاعانى انىق.
