وتاندىق جاس عالىمدار جاڭا ونىمدەر الۋدىڭ جولىن تاپتى
وتاندىق جاس عالىمدار كۇرىش قاۋىزىنان كرەمنيي ديوكسيدىن الدى. كرەمنيي ديوكسيدى شىنى، كەراميكا، بەتون جابدىقتارى، ءتىس پاستاسى، كوسمەتيكا وندىرىسىندە قولدانىلادى.
قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەردىڭ ەندى ءبىر توبى ەنەرگيا ۇنەمدەگىش شامنىڭ جاڭا نۇسقاسىن ويلاپ تاپتى. عىلىمدى سەرىك ەتكەن جاندار جاڭا ءونىمىن وندىرىسكە شىعارۋدى دا باستاپ كەتكەن.
كۇرىشتىڭ قاۋىزىن ورتەگەندە، ودان شىققان ءتۇتىن اۋاعا تارالىپ، زياندى حيميالىق زات بولەدى. ءقازىر قىزىلوردالىق عالىمداردىڭ ارقاسىندا سىر مارجانىنان شىققان قالدىقتى دا زيانسىز وڭدەپ، ودان پايدالى ءونىم الۋ مۇمكىن بولىپ وتىر، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz
بۇل تۋرالى حيميا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور نۇربول اپپازوۆ ايتتى.
«قىزىلوردا وبلىسىندا جىلىنا 500 مىڭ توننادان استام كۇرىش جينالادى. ودان شامامەن 100 مىڭ توننا كۇرىش قاۋىزى قالادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن كۇرىش قاۋىزىن قالا سىرتىنداعى پوليگوندا ورتەيتىن. قالدىق جانعاندا مايدا ديسپەرستى كرەمنيي ديوكسيدىن بولەدى. بۇل – كوزگە كورىنبەيتىن، اۋادا تارالاتىن زياندى حيميالىق زات. اتالعان زات ينە تۇرىندە كريستالدانىپ، پوليگونعا جاقىن اۋماقتا تۇراتىن تۇرعىنداردىڭ وكپەسىن زاقىمدايدى، ءسويتىپ، ادامدار ەمى جوق سيليكوز اۋرۋىنا شالدىعادى. سول سەبەپءتى سوڭعى ۋاقىتتا كۇرىش قاۋىزىن ورتەۋگە تىيىم سالىندى»، - دەيدى پروفەسسور.
ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، سودان قالدىقتى قۇراماجەمءنىڭ قۇرامىنا قوسىپ جىبەرەتىن بولعان. جانۋار جەگەنىمەن، قورىتا الماي، شاينالعان كۇيىندە اعزادان شىعارادى ەكەن.
جاس پروفەسسور ءوزىنىڭ عالىمدار توبىنان تۇراتىن كومانداسىمەن بىرلەسىپ ءازىرلەگەن تەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىگى – كۇءرىش قاۋىزىنان بىرنەشە مينۋتتا عانا كرەمنيي ديوكسيدىن الۋ. شەتەلدىك عالىمداردىڭ ءتاجىريبەسىندە كۇرىش قالدىعىنداعى كرەمنييدىڭ ءوزىن، ورگانيكالىق بولىگىن قالدىرىپ، بەيورگانيكالىق قوسپالاردان اجىراتۋ ءۇشىن قىشقىلدىق وڭدەۋ جۇرگىزەدى. ادەتتە، مۇنداي وڭدەۋگە تۇز قىشقىلىن قولدانادى. بۇل ءبىرنەشە ساعاتتى الادى. وتاندىق زەرتتەۋشىلەر مۇنى ميكروتولقىندى ساۋلەلەندىرۋگە كوءشىرگەن. وسىلايشا، جوعارى تەمپەراتۋرادا وڭدەۋ ارقىلى كرەمنيي ديوكسيدىن الدى.
«شەتەلدىك عالىمداردىڭ زەرتتەۋلەرىنەن كورگەنىمىزدەي، ولاردىڭ ەشبىرى 100 پايىز تازا كرەمنيي ديوكسيدىن الا الماعان. ەڭ جوعارى جەتىستىگى 99،8 پايىز بولدى. ال ءبىز 100 پايىز تازا كرەمنيي ديوكسيدىنە قول جەتكىزدىك. تازا كرەمنيي ديوكسيدىن ىت-تەحنولوگياعا قاجەتءتى وپتوتالشىقتار جاساۋعا قولدانىلادى. ال وپتوتالشىقتار جىلدام ينتەرنەت ءۇشىن قاجەت. سونداي-اق تازا كرەمنيي ديوكسيدىنەن تازا كرەمنيي الۋعا بولادى. كرەمنيي – كۇن ەنەرگەتيكاسىنا تاپتىرماس قوسىلىس. كرەمنيي ديوكسيدىن، بۇدان بولەك، قۇرىلىس ماتەريالدارىن دايىنداۋدا، وتە جوعارى تازالىقتاعى كۆارس شىنىسىن جاساۋدا، كوسمەتيكادا جانە ت.ب. پايدالانادى»، - دەيدى ن.اپپازوۆ.
جەتەكشىسى پروفەسسور ن.اپپازوۆ باستاپ، شاكىرتتەرى – حيميا PhD نۇرعالي اقىلبەكوۆ پەن راحمەتۋللا جاپپاربەرگەنوۆ، راحىمجان تۇرمانوۆ، دينارا نيازوۆا، ينديرا ەسپانوۆا سەكىلدى ماگيسترلار، باۋرات بازاربايەۆ، اقەركە مولدانازار سىندى جوعارى ءبىلىمدى جاس ماماندار قوستاعان زەرتتەۋشىلەر توبى اتالعان ىستە شەتەلدىك عالىمدار «رەكوردىن» جاڭارتتى.
نانوتەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ۇنەمدى شام
زامان جاڭارعان سايىن ادامزات الدىنداعى ماڭىزدى ءمىندەتتەر مەن وزەكتى ماسەلەلەر دە ءوزگەرىپ وتىرادى. ال قازىرگى زاماندا ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋ كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر. ەلەكتر قۋاتى قىمباتتاپ بارادى، مۇنىڭ دا سەبەبى – تاپشىلىق. وسى ماسەلەنى شەشۋءدىڭ جولدارىن وتاندىق جاس عالىمدار دا زەرتتەپ ءجۇر. ولار ەنەرگيا ۇنەمدەگىش شامنىڭ جاڭاشا ۇلگىسىن ويلاپ تاپتى. اتالعان جوبانىڭ جەتەكشىسى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ كانديداتى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى مەرلان دوسبولايەۆ جاڭا ۇلگىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالدى.
«قازۇۋ-دىڭ اشىق تۇردەگى ۇلتتىق نانوتەحنولوگيالىق زەرتحاناسى پلازما فيزيكاسى مەن تەحنيكاسىن زەرتتەۋمەن اينالىسادى. پلازمانى ءارءتۇرلى جاعدايدا الۋعا بولادى. ەڭ قولايلى زەرتحانالىق پلازما گازدىق رازريادتا الىنادى. گازدىق رازرياد دەگەنىمىز – گازدىق ورتامەن ەلەكتر توعىنىڭ ءوتۋى. وسى كەزدەگى پايدا بولعان گازدىق رازرياد پلازماسى جارىق بەرەدى. ءبىز رازريادتىڭ جارىق بەرۋ قارقىنىن جوعارىلاتىپ، جاڭا ۇلگىدەگى ەلەكتر ۇنەمدەگىش شامدارىن جاسادىق. گازدىق رازرياد پلازماسىنىڭ ءتۇرلى فيزيكالىق قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ كەزىندە قۇرامىنا ميكرو، نانوبولشەكتەر ەنگىزگەندە ولاردىڭ جارىق بەرۋى بىرنەشە ەسە ارتاتىنى انىقتالدى. ءسويتىپ، نانوتەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن گازدىق رازريادتى شامداردىڭ جاڭا نۇسقاسىن جاساۋ تۋرالى وي پايدا بولدى. ءبىرنەشە حالىقارالىق عىلىمي جۋرنالداردا ماقالالار جاريالاپ، كەيىن ەلىمىزدە وسى جاڭالىعىمىزعا پاتەنت الدىق. ءقازىر «عىلىم قورىنىڭ» گرانتى ارقىلى وسى جوبانىڭ وندىرىسىمەن اينالىسىپ جاتىرمىز»، - دەيدى ول.
م.دوسبولايەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبۇگىندە كەڭىنەن قولدانىلىپ ءجۇرگەن جارىق ديودتى شامداردىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قىمبات تەحنولوگيالار قاجەت. ءقازىر دۇكەن سورەلەرىندە تۇرعان مۇنداي شامداردىڭ كوبى ارزان ماتەريالداردان دايىندالعان، ال ساپالىسى قىمبات تۇرادى. وتاندىق عالىمدار ازىرلەگەن شامداردىڭ باعاسى ودان الدەقايدا قولجەتىمدى. بۇل شامداردا بۇرىنعىداي تازا سىناپتىڭ ورنىنا امالگامما قولدانىلادى. امالگامما دەگەنىمىز – از عانا سىناپتىڭ باسقا مەتالدارمەن قوسىندىسى. وسىلايشا، گازدىق رازريادتىڭ قۇرامىنا ەنىپ، جارىق سپەكترىن وزگەرتىپ، ونىڭ قارقىنىن ارتتىرادى.
اشىق تۇردەگى ۇلتتىق نانوتەحنولوگيالىق زەرتحاناسىنىڭ ديرەكتورى مۇحيت مۇراتوۆ ءقازىردىڭ وزىندە 50 مىڭ دانا شام شىعارىلعانىن، ساتۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى.
«عىلىم قورىنىڭ» گرانتىمەن شامدارعا قاجەتتى شيكىزات الدىق. شيكىزاتتى پايدالانىپ، 4 ءتۇرلى فورماداعى، ساپاسى بىردەي 50 مىڭ دانا ءونىم دايىندادىق. شامداردى ساتۋعا تالاپ ەتەتىن سەرتيفيكاتقا دا قول جەتكىزدىك. ەندى ساتىلىمعا شىعارۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. قۇرىلىس دۇكەندەرىنە ءوزىءمىزدىڭ ءتيىمءدى ءونىمىمىزدى ۇسىنىپ وتىرمىز. وسىعان قوسا مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا قاتىسۋ دا كوزدەلگەن. نەگىزى ءقازىر كوپ جەردە ورناتىلعان، كوزگە قاتتى اسەر ەتەتىن جارىق ديودتى شامدار 5 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى تۇرادى، ال ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت عالىمدارى ءازىرلەگەن شامدار 300 تەڭگەدەن باستالادى»، - دەيدى م.مۇراتوۆ.