بيىل ەلىمىز ءۇشىن ەڭ قاستەرلى قۇندىلىق – ەگەمەندىگىمىزدىڭ ەڭسە تىكتەگەن ەلەۋلى وتىز جىلىنا قادام باستىق. بۇكىل ادامزات الاڭداپ وتىرعان اۋىر احۋالعا، پلانەتالىق پاندەمياعا قاراماستان، تۇعىرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تورقالى تويىن ءوز دارەجەسىندە مەرەكەلەۋىمىز كەرەك.
سەبەبى ۇلى دالا ءتوسىن مىڭداعان جىلدار بويى مەكەن ەتكەن كوشپەلى كوك تۇرىكتەردىڭ اسىل ۇرپاقتارى ءۇشىن بوستاندىقتان ارتىق باعالى ۇعىم جوق، ەگەمەندىكتەن ەرەكشە سىي بولعان ەمەس. تارلان تاريحقا تەرەڭ ۇڭىلەتىن بولساق، بۇل التىن ازاتتىققا التى الاش بالاسىنىڭ قولى ءبىر كۇندە جەتە سالمادى. قازاق ۇلىسىنىڭ قابىرعالى ەل بولۋى جولىندا قانشاما قايراتكەر تۇلعالار وسى بوستاندىق ءۇشىن باستارىن بايگەگە تىگە ءجۇرىپ، بۇگىنگى باقۋاتتى قازاقستاننىڭ باقانىن تىكتەدى. كەمەڭگەر بابالاردىڭ كەمەل جولىن ۇستانا ءجۇرىپ كەڭ-بايتاق تەرريتوريامىزدىڭ شەكاراسى شەگەندەلدى. قوس قۇلاش قاستەرلى كوك تۋىمىز بيىك جەلبىرەپ رۋحىمىزدى وياتتى، اسقاق شىرقالعان ءانۇرانىمىز شەرلى شەجىرەمىزدى بايان ەتتى.
قازاقتا «تاۋەكەل ءتۇبى - جەل قايىق، وتەسىڭ دە كەتەسىڭ، ۋايىم ءتۇبى - تۇڭعيىق، باتاسىڭ دا كەتەسىڭ» دەگەن تاماشا ماقال بار. شىن مانىندە تاۋەلسىزدىك دەگەن ءتاتتى ۇعىمنىڭ ار جاعىندا ۇنەمى تاۋەكەل دەگەن تابارىك ءسوز تۇرادى. ەر-ازامات قاشاندا تاۋەكەلشىل بولعانى دۇرىس. ەسىمى الەمگە ايگىلى امەريكالىق پسيحولوگ دەيل كارنەگي – تاۋەكەلگە بارۋ تۋرالى كوپ ايتقان تۇلعا. الايدا ول دا وسى قازاق اتامىزدىڭ قاعيداسىن قايتالايدى: «الىسقا باراتىن ادام – تاۋەكەلشىل بولۋى كەرەك. تاۋەكەلگە بارا المايتىن ادام ءبۇتىن قايىقپەن دە باتىپ كەتەدى»، دەيدى. ويلاپ قاراساق، شىنىمەن دە سىن ساعاتتارىندا شەشۋشى ءسوزدى تاۋەكەلگە بەرمەسەك، ءتاۋىر جەتىستىكتەرگە جەتە قويۋىمىز ەكىتالاي. جالپى، تاعدىرشەشتى تار ۋاقىتتاردا شۇعىل شەشىم قابىلداۋ ۇلكەن ءتارتىپتى تالاپ ەتەدى. ىشكى تىرەگىڭ تاستاي بولماي، تاۋەكەلگە بارۋ – اجداھانىڭ اۋزىنا الداسپانسىز جالاڭ قولمەن جۇگىرگەنمەن بىردەي. ال ەندى ەل تاعدىرىنا قاتىستى تاريحي تاۋەكەلدەر – ءتىپتى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك.
جالپى، ءتۇرلى تاۋەكەلدەرگە بارۋ تۋرالى ايتقاندا، كوبىنە كوشباسشى تۇلعالار ەرەكشە ەسكە تۇسەدى. ولاردىڭ ىشىندە جانە ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ تۇراتىنى ءسوزسىز اقيقات. قازاق ۇلىسىنىڭ قايتا قۋاتتى ەلگە اينالۋى جولىندا تەگەۋرىندى تاۋەكەل قادامدارعا دۇرىس بارا بىلگەن باسشى رەتىندە ەلباسىنىڭ سارابدال سۇڭعىلا ساياساتى – جالعىز بىزگە ەمەس، باسقا دا سىرت مەملەكەتتەرگە ۇلگى-ونەگە.
جۋىردا ەستىگەن ەستى ءسوزدىڭ ءبىرى – مارك تۆەن ايتتى دەگەن مىنا ءبىر ءتامسىل. «تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن ەل ساياسي لوتەرەيادا ءپىل ۇتقانمەن بىردەي، ال ءپىلدى اسىراۋ كەرەك»، - دەپتى جازۋشى. شىنىمەن دە، تاۋەلسىزدىكتىڭ اتان كوتەرە الماس اۋىر جاۋاپكەرشىلىگىن وسىلاي ايتپاسا، باسقاشا بەينەلەۋ مۇمكىن ەمەس سياقتى. تۇسىنىكتى تىلمەن ايتقاندا، تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋدەن گورى، ونى ۇستاپ تۇرۋ الدەقايدا قيىن. بۇل نە دەگەن ءسوزدى بىلدىرەدى؟ ياعني تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇعىم ءبىزدىڭ قالاي بولسا سولاي ەركىن كەتۋىمىز دەگەندى بىلدىرمەيدى. قايتا نەعۇرلىم ەركىن بولعان سايىن سوعۇرلىم جيناقى بولۋىمىز كەرەك. بۇل رەتتە ەل تىزگىنىن ەڭ ءبىر قيىن كەزەڭدەردە قولىنا العان قايراتكەر تۇلعا، كورەگەن كوشباسشى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ الەمگە ايگىلى ساياساتكەرلىك سيپاتى ءبىزدى ۇنەمى جيناقىلىققا شاقىرىپ تۇرادى.
ەلباسىنىڭ ەڭ ۇلكەن تاۋەكەلدەرىنىڭ ءبىرى – الەمدەگى قۋاتى تۇرعىسىنان 4ء-شى يادرولىق قارۋدان باس تارتۋى بولدى. 1991 جىلى ەلباسىنىڭ ارنايى جارلىعىمەن ەلىمىزدەگى سەمەي پوليگونى جابىلعانى بەلگىلى. بىلاي الىپ قاراعاندا، بۇل جەردەن ەشقانداي تاۋەكەل كورمەيتىندەر دە بولۋى مۇمكىن. الايدا بىلگىر باسشى رەتىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قۋاتتى قارۋدان باس تارتۋ ارقىلى بەدەلىمىز ارتاتىنىن سول كەزدىڭ وزىندە ارىدەن اڭدادى. شىنىمەن دە، بۇگىنگى مايدان – اتوم قارۋىنىڭ سوعىسى ەمەس، اقىلدىڭ سوعىسى ەكەنىن جۇيرىك ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىر. سول كەزەڭ تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا، ارينە، جان-جاعىندا انتالاعان جاۋى كوپ جاس مەملەكەتتىڭ قولىنداعى قارۋىن تاستاي سالۋىنان ۇلكەن قاتەلىك جوق سياقتى كورىنەدى. ءبىراق ءبىز ايتىپ وتىرعان ناعىز تاۋەكەل وسىنداي قادامداردان تۇراتىنداي. قاتەرلى قارۋدىڭ ەكى ۇشى بارىن ەرەك سەزىنگەن ەلباسى ەرتە ءتۇسىندى دەر ەدىك. ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋسىز-اق ساقتاۋعا بولاتىنىن سان قىرلى ساياساتكەر وي ەلەگىنەن ون قابات وتكىزىپ بارىپ ءوز شەشىمىن جاريالادى. بۇل – زامانا تىنىسىن تاپ باسقان زور كورەگەندىك، كەلەشەككە دەگەن نىق قادامنىڭ ناتيجەسى. ونى رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءوزى: «نۇرسۇلتان ءابىشۇلى – ساياساتتا كوپتەن، كەڭەس ءداۋىرىنەن كەلە جاتقان تۇلعا. مەنى قاتتى تاڭعالدىراتىنى – ونىڭ زامان تىنىسىن تاپ باسىپ تانيتىنى. بۇل قاسيەت – ءبۇگىنگى الەمدى ءدوپ باسىپ سەزىنە الاتىن قاسيەت وعان قايدان دارىعان؟..» - دەپ تاڭعالا مويىندايدى. تاۋەلسىز جاس قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى ەڭ ۇلكەن تاۋەكەلى تۋرالى اقش پرەزيدەنتى بولعان باراك وباما دا: «پرەزيدەنت نازاربايەۆ – يادرولىق قارۋلاردى تاراتپاۋ ماسەلەلەرىندە الەمدەگى ۇلگى تۇتار كوشباسشىلاردىڭ ءبىرى. قازاقستان يادرولىق قارۋدان باس تارتىپ، قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق وركەندەۋگە قول جەتكىزۋدە ۇلگى بولا الادى. بۇل قادام قازاقستاندى وڭىردەگى تۇراقتى ەلدەردىڭ بىرىنە اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەردى»، - دەپ شىن باعاسىن بەردى.
شيرەك عاسىردان استام ەل بيلىگىندە بولعان ەلباسى ءجۇرىپ وتكەن جولدا تاۋەكەلمەن بەتپە-بەت كەلگەن وقيعالار جالعىز بۇل ەمەس. ەرتىستەن ەدىلگە، الاتاۋدان ارقاعا سوزىلىپ جاتقان سايىن دالامىزدىڭ ساياسي كارتاداعى زاڭدى ورنىن بەلگىلەۋدە دە تاۋەكەلگە بارماي ەشقانداي ءىس بىتپەگەن بولار ەدى. شەكارا شەبىمىزدى شەبەر مامىلەگەرلىكپەن بەكىتۋدە سول كەزەڭدەگى ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تاۋەكەلشىل قيمىلدارى الەمدىك ساياساتتاعى نەبىر ءىرى تۇلعالارمەن ىرگە سۋىتىسپاي-اق ءىستى ىلگەرىلەتۋگە بولاتىنىن كورسەتىپ بەردى. بايتاعىمىز ءبۇتىن، بايراعىمىز بيىك ەڭسەلى ەل بولۋىمىزدا وسىناۋ تاۋەكەل تاريحي قادامدار ءبىزدى جاڭا داۋىرگە، جارقىن بولاشاققا باستاپ بەردى.
ەلباسىنىڭ قاپتالىندا جۇرگەن قايراتكەر تۇلعالاردىڭ كوبى بايتاق تەرريتوريامىزدى بايىپتى شەگەندەۋدە ەلباسى ۇستانعان ۇتقىر قادامدار جاس ۇرپاققا ءاردايىم ۇلگى-ونەگە بولۋى كەرەكتىگىن ايتادى. ماسەلەن، قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى دانيال احمەتوۆ شەكارامىزدى دەليميتاسيالاۋ كەزىندە شەكارانى مەجەلەۋ جونىندەگى ءتيىستى كوميسسيانى باسقارىپ تۇرعاندىعىن ايتا كەلىپ، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ سول كەزدەگى باسشىسى سزيان سزەمينمەن وتكەن اسا ءبىر ماڭىزدى كەزدەسۋدى اڭگىمەلەيدى. «سزيان سزەمين بىزگە قاراپ: «مەن دەليميتاسيا شارتىنا تەك نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا دەگەن ءوزىمنىڭ جەكە قۇرمەتىم ءۇشىن عانا قول قويامىن. ەگەر سىزدەر ءوز تاراپتارىڭىزدان، ياعني قازاق تاراپىنان دەليميتاسيا پروسەسىن جىلدامداتپاساڭىزدار، مۇنداي مۇمكىندىكتى ەندىگارى ەشقاشان الا المايسىزدار»، دەپ قاداپ ايتتى»، - دەيدى د.احمەتوۆ.
بۇل دا ەلباسىنىڭ تار جولدان تاۋەكەلمەن تالاس-تارتىسسىز وتكەندىگىن كورسەتەدى. قىتايمەن اراداعى شەكارانى ەرتەرەك بەكىتۋدى ەلباسى بۇل جەردە تازا تاۋەكەلگە سالىپ تۇرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ءوزىنىڭ ساياسي ساحناداعى بەدەلىنە سەنگەندىكتەن عانا سان عاسىرلار بويى اتا-بابامىز اق نايزانىڭ ۇشىمەن، اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن قورعاپ كەلگەن بايسىندى قۋاتتى ەلدىڭ قولىنان قالام ۇشىمەن تاۋەكەلدەپ بەكىتتى.
سول باتىل باستامالاردىڭ، تاباندى تاۋەكەلدەردىڭ جەمىستەرى جىل وتكەن سايىن ءوز ناتيجەسىن ءونىمدى بەرىپ كەلەدى. شەكارانىڭ ىڭ-شىڭسىز ىمىرامەن بەكىتىلگەنىنىڭ ارقاسى بولار، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءتوراعاسى سي سزينپين دە: «پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا ارىپتەستىكتىڭ مىقتى ىرگەتاسى قالانعان. پرەزيدەنت نازاربايەۆ ەلدەرىمىزدىڭ دوستىعىن نىعايتۋ ءۇشىن قانشاما جىل ايانباي ەڭبەك ەتتى. قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى جۇڭگو ەلى جاقسى بىلەدى جانە اسا قۇرمەتتەيدى»، دەپ ەرەكشە ىقىلاسپەن ەلباسىن قۇرمەتتەي سويلەيدى.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاعى ءبىر تاۋەكەلگە بارۋىنا بايقوڭىردى سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدەن قورعاپ قالعان وقيعاسى سەبەپ بولادى. ونى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ «نۇر مەن كولەڭكە» اتتى ەڭبەگىندە اشىق جازادى. «ماسكەۋدە وتكەن كەلىسسوزدەر بارىسىندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى مەن بوريس نيكولايەۆيچ بايقوڭىردىڭ قازاقستان مەنشىگىندە قالاتىنى، ءبىراق رەسەي ونى جالعا الۋ شارتىمەن پايدالاناتىنى جونىندە ءپرينسيپتى تۇرعىدا ۋاعدالاستى» دەپ باستالاتىن ماقالادا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى بوريس نيكولايەۆيچتىڭ قولىنا بايقوڭىردى تەگىن ۇستاتا سالماي، ونى جالعا الۋداعى قاراجاتتى قالاي كەلىستىرگەنى قىزىق باياندالادى. ۇزاق تاجىكەدەن كەيىن نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى: «جالداۋ اقىسىن 100 ملن دوللار دەڭگەيىندە بەلگىلەيىك، بۇعان قوسا 15 ملن دوللار دوستىعىمىز ءۇشىن بولسىن»، دەپتى. ەشقايدا بۇلتارا الماعان بوريس نيكولايەۆيچ كەلىسۋگە ءماجبۇر بولىپتى. بىلە بىلگەن ادامعا بۇل دا ۇلكەن تاۋەكەلدى تاجىكە. رەسەيدەي الىپ يمپەريانىڭ الاقانىنان بايقوڭىرداي باي قونىستى امان الىپ قالۋ ءۇشىن قانداي ساياسات ۇستانۋ كەرەكتىگىن قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى كەلىستى جازادى.
ن.نازاربايەۆ ءوزى دە: «مەن ەلىمنىڭ تاۋەكەلىنە سەنەمىن!» دەپ كوپ ايتادى. ءبىرىڭعاي تاۋەكەلگە بەل بۋعان ادام عانا بەلەسكە شىعادى، بيىكتەردى باعىندىرادى. ەلدىڭ ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتى ءالى قالپىنا كەلمەي تۇرعان الماعايىپ كەزدىڭ وزىندە الاتاۋ بوكتەرىندەگى قازاق استاناسىن تىك كوتەرىپ قىرعا كوشىرۋ، سالقار كوشتىڭ بەتىن سارىارقاعا بۇرۋ ەرلىكپەن پارا-پار ناعىز تاۋەكەل شەشىم بولاتىن.
ءبىز سول كەزدە اتوم قارۋىنان باس تارتىپ، الاش استاناسىن تاتۋلىق الاڭىنا اينالدىرماعاندا، كەيىن اتقارىلعان كەمەل ىستەردىڭ ءبارى بۇگىندە كەرى كەتكەن بولار ەدى.
تاۋەكەل قادامداردىڭ قاتارىنا «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىن دا قوسقىمىز كەلەدى. ونداعى لاتىن قارپىنە كوشۋدىڭ قانداي تاۋەكەل تەتىك ەكەنىن ءبارىمىز جاقسى بىلۋگە ءتيىسپىز. سىرت كوزگە ءالى قابىرعامىز قاتىپ، بۇعانامىز تولىق بەكي قويماعان جاس مەملەكەتتىڭ الفاۆيت اۋىستىرۋى – كوپىردە ات اۋىستىرعانمەن بىردەي كۇلكىلى كورىنۋى مۇمكىن. الايدا بۇنداي تاۋەكەلگە بۇگىن بارماساق – ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ ەلدىگىنە كولەڭكە كوپ تۇسەتىنىن ەلباسى بۇرىن سەزدى.
باتىل قادامعا بايىپپەن، تاۋەكەل ىسكە تەرەڭ پايىممەن بارا بىلەتىن ساياساتكەر نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كەمەڭگەرلىگى – جارقىن كەلەشەكتىڭ جاسامپاز كەپىلى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تاۋەلسىزدىكءتىڭ تىرەگى – تاۋەكەلشىل تۇلعا، تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بيىگى.