Qazaqy paıym
Shoq juldyzdyń tómen túsýiniń áserinen maýsym aıynda kún kúrt ysıdy
Mamyrdyń 15-inen bastap aýa raıy turaqsyz boldy. Erteńgilik kún kózi kórinip, túske deıin nuryn shashyp turady da namazdyger, namazshamnyń kezinde aspanǵa qara bulttar úıirilip, aldymen sebelep, sońynan tópelep óte shyǵady. Kún kúrkireıdi, naızaǵaı jarqyldaıdy... Árıne, munyń syry «Quralaıdyń salqyny» amalynyń áseri.
Danagóı qarıalarymyz: «Úrker jerge túspeı, kún jylymaıdy» dep boljam jasap, aıtyp ketken. Sol boljam kelgeli tur. Maýsym aıynyń basynan kún jylynady. Bul Úrker shoqjuldyzynyń tómen túsýiniń áserinen oryn alady. Keıde muny «úrkerdiń jerge túsýi» deıdi. Maýsym aıynyń basynda Úrker múlde kórinbeı ketedi. «Úrkerdiń batýy» dep osyny aıtady. Sodan keıin 40 kún shilde bastalady. «Úrker jerge túspeı jer qyzbaıdy» degen sóz osydan qalǵan. Shildeniń aptap ystyǵynan keıin sarshada týatyn Úrker bir-eki kúndik júrip ótken jańbyrymen tynysty bir keńitip tastap otyrǵan, muny el «Úrker tolǵaǵy» dep ataıdy. Ol amaldar týraly kezinde aıtatyn bolamyz.
Qyryq kún shilde. Maýsym, shilde aıynda 40 kúnge sozylatyn ystyq bastalady. Osy aptapty kúnderge oraı halyq arasynda «qyryq kún shilde» dep atalatyn halyqtyq kúntizbelik ataý paıda bolǵan.
Úrker juldyzy tóńireginde aıtylatyn ańyzdar kóp. Jalpy, túrik-mońǵol halyqtary Úrkerdi sýyqpen baılanystyrady. Mysaly, sahada qys buqasy bar, onyń demi – aıaz, múıizi – muz. Qańtardyń aıaǵynda aspan perzenti – alyp búrkit kelip shaqyrady. Sonyń daýsynan qaharly buqanyń múıizi shart synyp, aıazdyń beti qaıtady degen uǵym bar olarda. Máselen, tývada «Úrker sooq egesi», ıaǵnı «Úrker sýyq ıesi» degen túsinik bar. Al teristik sýyq ólkede ómir súretin sahalar Úrker ǵana emes, Kishiqaraqshy (Malaıa Medvedısa) men Sholpan juldyzdaryn da, óte úlken bolǵandyqtan, jerge yzǵar shashady dep esepteıdi. Úrker juldyzynyń túrki halyqtaryndaǵy ataýy negizinen ortaq, al mońǵoldar men altaılyqtar, keıde tývalar ony mıchın (meshin) dep ataǵan.
Qazekeń aspandaǵy erekshe kózge túsetin juldyz shoǵyryn úrikken malǵa uqsatý nátıjesinde «Úrker» dep ataǵan. Halqymyzda «Úrker – juldyz aǵasy», «Úrkerli aıdyń bári qys» degen támsilder bar. Munyń bárin beker aıtpaǵan. Úrker aspanǵa kóterilgen saıyn kún sýytyp otyrǵan. Maýsym, shilde aılarynda kózden tasalanyp, jerge túskende aýa raıy jylynyp, kók qaýlap shyqqan. Qysy-jazy, kúni-túni maldyń sońynda júretin malshy qaýym «Eger Úrker jerde jatsa, máńgi jyly bolar edi-aý» dep qıaldaǵan.
Búgin aı esebi boıynsha maýsymnyń – 5-shi jańasy. Grıgorıansha, mamyrdyń 25-i. Qazaqsha, mamyrdyń – 15-i. Apta aıdyń basyn, ortasyn jáne sońyn túgel qamtyp tur. Demek, salqyn aýa yǵysyp, onyń ornyn ystyq aýa basady degen sóz.
Saıajaılary bar qala turǵyndaryna aıtarymyz, mamyrdyń sońynan bastalatyn ystyqty paıdalanyp, baqsha daqyldaryn egip alǵandary abzal. Kún shýaǵy túsken topyraq jylıdy. Jyly topyraqta daqyl tez ónip, boı kóteredi.
BABALAR BOLJAMY
Jazda
*Kún kenet ysyp ketse, uzamaı jaýyn jaýady.
*Quıyn kóp bolsa, qys aıazdy bolady.
*Naızaǵaıly bolsa, qys jaıly bolady.
*Ańyzaq ystyq bolsa, ol – qysta bolatyn qatty aıazdyń belgisi.
*Juldyzdar jarqyrap tursa, keler kún ystyq.
*Bult jelge qaraı kóshetin bolsa, jańbyr jaýady.