Ómir - ustaz! «Ustaz» - sózi ón boıyna jınaǵan álemniń tylsymy. Ustalyq etý, adam bolmysynyń qalybyn quıý ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi. Jas ósken taldy qısaıta ósirý ońaı, túzeý qıyn. Balany tárbıeleý qursaqtan bastalsa, ony kemeline keltirý ustamy bolǵan ustazyna baılanasty. Ony tárbıeleý, qıaǵa ushyrý, ol úshin janyn berip kúıý ustazdyń ǵana qolynan kelmek. Ustazǵa júginý ómirdiń zańy. Ustazdyń ustamy tulǵa qalyptastyrý.
Ǵasyrlar ótýi ustaz uǵymyn kótermese, tómendetken emes. Zárýlik, qajettilik seni ustaz aldyna aparary anyq.
A degen áripti mektep tabaldyryǵyn attaǵannan bastap erkeligińdi kóterip, qatelikterińdi keshiretin, bilim nárimen sýsyndata otyryp, meıirim mahabbatyna bóleıtin, tárbıeniń tal besigine terbetip, taýdaı talap arqalatatyn, ómir dańǵylyna qol bulǵap, salyp jiberetin ol seniń ustazyń.
Ustaz eńbeginiń jemisi – shákirti. Úıretýden jalyqpaǵan jan eńbeginiń jemisin kóreri haq. Shákirtiniń toptan oza shabýy, júzden júırik, myńnan tulpar bolǵan ustazdyń shákirtine degen qýanysh seziminiń biz bile bermeıtin syrlary kóp.
Ustazǵa degen mahabbat – shetsiz, sheksiz. Ekinshi anań, aqylshyń. Júzdegen tipti myńdaǵan mamandyq bolýy múmkin. Biraq ár mamannyń óz isine adal bolýyn, talapty bolýyn, sol mamandyǵynyń shyńǵa shyǵýyna, ár jetistiktiń artynda turatyny ol - ustaz.
«Ustaz – uly esim»! Uly esimder qazaq dalasynda az bolǵan joq. Solardyń biri jáne biregeıi, biz úshin asa qasıetti esim Ahmet Baıtursynuly. Týǵan halqynyń taǵdyry almaǵaıyp zamanda týylyp, bar ǵumyryn alapat arpalystarda ótkergen, ult ustazynyń azapty da aýyr, san qıly joly, janqıarlyq pen ótken ómirin sýretteý men úshin aýyr da jaýapty is. Mamandyǵym – maqtanyshym. Mamandyqqa degen adaldyq úlgi tutar uly dalanyń esimderin qaǵaz betine túsirý azamattyq boryshym dep bilemin.
Qazaq dalasyna kimder kelip, kimder ketpedi! At jalyn tartyp mingennen bastap, erden túspegen, azattyq jolynda jandaryn qurban etken azamattar jeterlik. Shoq juldyzdaı jarq etken dara tulǵalardyń biri – Ahań (Ahmet Baıtursynuly) desem jańylmaǵan bolarmyn. Sanaýly ǵumyryn sanaly ǵumyr etken, saýatty bolyp eldiń saýatyn ashqan, qarańǵy qazaq kógine kún bolyp shyǵar bilim salasynyń aǵartýshy ekendigine talas joq. Onyń óleńderi, jyr-jınaqtary uıyqtap jatqan eliniń qulaǵyna masadaı tıip, oıanýyna yqpal jasady. Ahmet Baıtursynuly alǵash shyǵarmashylyq jolyn óleń, mysaldar jazýmen bastady. Óleńderi, mysaldary arqyly sol kezedegi halyqtyń arman-muratyn, muń-muqtajyn, jurtty oqýǵa, bilim-ǵylym úırenýge, adamı bolmys pen adamgershilik qaǵıdattaryna , eńbekpen, bilimmen ǵana ushpaqqa shyǵaryn jyrlasa, patshalyq Reseıdiń qanaýshy-otarlyq saıasatyn, shekpendilerdiń aldynda quldyq urǵan opasyzdardy synady.
Bilim-ǵylym salasynda úlken eńbekter jasaǵan Ahań (Ahmet Baıtursynuly) arab jazýy negizinde qurylǵan (aýyz eki tilde tóte jazý dep atalyp ketken) álipbıdiń negizin salýshy. Óziniń jobasyn top aldyna qorǵar sátte de 17 dálel-dáıegin, sebebin túsindire aıtqan ýájderi qulaqqa sińimdi, aıtar tilge jeńil boldy. «Barlyq jurttyń túriniń, tutynǵan, jolynyń, mineziniń qandaı da basqa bótendik bolsa, tilinde de sondaı bótendik bolatyndyǵy. Jasynan qazaqsha jazyp daǵdylanbaǵandyqtan, keıbir noǵaısha, oryssha oqyǵan baýyrlarymyz sóz júıesin, qısynyn keltirip jaza almaıdy» - dep aıtqan bolatyn.
Kóp eńbekteriniń biri gazet shyǵarý máselesi. Ústinen jazylǵan domalaq aryzdarǵa qaramastan el aǵalary men jaǵalylardan sózin ótkize otyryp, jylý jınaý máselesine de den qoıdy. Gazet úlken kúsh, úlken ıdeologıa. Qanshama qarajatty qajet etetin sala. Halyqtyń saýattanýyna tikeleı áser etetindigin bildi. Osyǵan qarap aq gazettiń qandaı kerek ekenin kórýge bolady. Shyǵarýdaǵy maqsat qazaq arasyna óner-bilimniń jaıylýyna basshylyq etý. Eldi jaqsylyqqa bastap, jamandyqtyń aldyn alý. Dese de kóptegen qarsylyqqa tap keldi. Ahmettiń Orynbordaǵy kezeńi Álıhan, Mirjaqyptaı alash arystarynyń qoldaýymen «Qazaq» gazetasy jaryq kórýi. Artyna sham alyp túsken patsha jendetteriniń qıturǵy qýdalaýlarynan, zańsyz aıyptarynan kóz ashpady. Qas qylǵandaı kezekti jónsiz tutqyndaý kezinde úıine zańsyz tintý júrgizilip, kúshpen alyp ketedi. aıaǵy aýyr áıeline aýyr tıip qursaqtaǵy sábıinen aıyrylady.
Qaraǵym, buǵa boıym, qamqor anam,
Arnap hat jazaıyn dep, aldym qalam.
Baralmaı ótirikshi bolyp ábden
Semeıdiń túrmesinde otyr balań.
Mal urlap, kisi óltirgen aıyby joq,
Ókimet ór, zorlyqqa bar ma sharań.
Úmitsiz shaıtan bolsyn degen sóz bar
Joldar kóp jánnatqa da taram, taram.
Oq tıip on úshimde oı túsirip,
Bitpegen júregimde bar bir jarań.
Aldanyp tamaǵyma ony umytsam,
Bolǵandaı jegenimniń bári haram!
Kórgen quqaı, bunymen aıaqtalǵan ba?! Qanatynyń astyndaǵy sengen adamy Muhamedıarlar turǵanda bul jalǵannyń jalasy biter me? Talaı satqyndyq kórseń de, óz aýylyńnyń ıtteri qapqany qıyn ǵoı. Jarqanattyń mysalymen-aq talaıy kesh túsindi. Eshkim qastyq qylaıyn dep qylmaıdy, májbúrleıdi. Alash arystarymen eldiń damýyna bir kisideı emes, myń kisideı jumystar atqardy.
Túrmedegi oqıǵa kim-kimdi bolsa da oılandyrary anyq. Protokoldy ózim júgizemin degen tergeýshi Ahańnyń ómir jolymen tolyq tanys ekenin aıtady.
- Jasyratyny joq áýelgide pále izdep oqyǵanym ras. Biraq... keıin... ómirińiz nebetke abaqty, aıdaý, ańdý, qýǵyndaý. Endi maǵan aıtyńyzshy! Osynyń bári qalaı? Qashan? Qaı kezde jazyp úlgerdińiz?
Ahań:
- Bireý jumys qylamyn dese turǵan jerim jaman deıdi, bireý mańaıymdaǵy elim jaman deıdi bulardyń bári bos sóz. Abaqtydan jáısiz jer joq, biraq abaqtyda da jumys isteýge bolady.
-Onda oǵan ne zorlyq! Eshkim aqy tólemese...jaraıdy, qazirginiń keıbir jazýshylary erteń maqtalatynyn bilip otyryp jazady. Al, siz she? Erteń sottalatynyńyzdy bilip otyryp jazdyńyz ǵoı!
- Balam, maqtalatyn adam da, sottalatyn adam da ómir súredi, óledi. Biraq ekeýindegi mazmun basqa. Jaqyn týysyń, aınala jurtyń, tutas qaýymyńnyń qorlyqtaǵy ómiri seni tynysh uıyqtata ma?! Bular úshin qylǵan eńbegiń maqtan emes, mindet! Azamat óz mindetin atqarǵany úshin maqtana ma? Sottyń jóni basqa áńgime. Bul bizdiń erkimizge baǵynbaı tur. Alaıda tıtteı de ókinish joq. Mende myna sen de búgin barmyz erteń joqpyz. Adam ómiri sondaı qysqa ǵana. Biraq eliń úshin qylǵan eńbegiń, tý qylyp kótergen týra ıdeıań jalǵasa bermek. Ol jalǵasa berse adamnyń da ólmegeni, mine mazmun. Sender ólerdeı qorqatyn Alash ıdeıasy osy ǵana.
Qoǵamdyq-saıası ómiri bir tóbe. Alash partıasynyń daıyndaǵan toptyń ishinde boldy. Alash Orda ókimetiniń quramyna rýshyldyq, júzshildik kesirinen enbeı qaldy. Biraq ta qazaq ultynyń memlekettik ıdeıasynyń qurýshy toptyń ishinde bolýy óz zamandastarynyń ashyq moıyndaýy edi. Máskeýge kelissózge «Alash» Orda atynan barýy, Ahańnyń yqpalymen Alashorda basshylarynyń múshelerine keshirim jarıalady. Qostanaı aımaǵyn (ýezin) Chelábınsk obylysyna qosý týraly sheshimine qarsy bolyp, Qazaqstan quramyna qaıtardy. Ahmet Baıtursynuly memleket isinde júrse de, jan qalaýy aǵartýshylyq, ustazdyq jolynana aınyǵan emes. 1921-1925 jyldary Orynborda, 1926-1928 jyldary Tashkenttegi Qazaq halyq aǵartý ınstıtýttarynda qazaq tili men ádebıeti, mádenıet tarıhy pánderinen sabaq berdi. Alamtydaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń ashylýyna baılanysty profesor qyzmetin atqardy. Alash Orda ıdeıashyldyǵymen, ultshyldyǵymen kózge túsken Ahań ózge de alashtyqtarmen birge tutqyndalyp Máskeýde tergeldi. Alǵashqy aıyptaýlardy atý jazasyna kesilse de, jazasy aýystyrylyp, konslagerge aýystyryldy. Aıdaýdan aıdaý, sottylyqtan sottylyq Ahańnyń densaýlyǵyn aınalyp ótpedi. Ómirdiń nebir qıyn qystaý jerlerimen júrip, talaı azapty kórsede rýhyn, jigerin óshire almady. M.Gorkııdiń jubaıy Peshkovanyń kómegimen merzimen buryn bosatylyp, Almatyǵa qaıta oraldy. Taǵdyr aıaǵan ba! Sottalǵan, aıdaýda júrgen adamǵa kóp jer arqasyn tósedi. Turaqty jumysqa da qabyldanbaı, ár jerde ýaqytsha jumystar atqardy. Atar tań, kórer kúnniń de sońǵy sátteri jaqyndaı túsýi aınalǵan jaýdyń almaı qoımaıtynyn ańǵartsa kerek. Qasiretti 37-niń qursaýynda qalyp, 8 jeltoqsanda atyldy. Ahań ólmedi Qaıran arys, Alash óldi.
Ahmet atamyzdy 3-4 betpen sýrettep, sıpattaý, eńbekterin tóńkere jazý talaı kitapqa azyq bolary sózsiz. Ultqa qyzmet etý bilimnen emes minezden dep Álıhan atamyz aıtqandaı, ultqa, ustazdyq jolyna adal boldy. Al adaldyq adam boıyndaǵy eń asyl qasıetterdiń biri. Túrli synaqtan súrinbeı ótý de erlik.
Uly dalanyń uly tulǵalary qashanda el esinde. Desekte Ahańnyń esimi repressıa, qýǵyn-súrginderdi qaıta aqtaý kezinde jaryqqa biraq shyǵady. Kitap, óleńderi, jyr-jazbalary qaıta basylady.
Urpaqtar sabaqtastyǵy keıingi urpaqtarynyń da uly isti jalǵastyrýynda. Ol - ustaz! Ol – pedagog, ol – basshy. Ol – aqyn. Bar ómirin ustazdyqqa arnaý Ahańdaı tulǵalardyń aldyndaǵy perzenttik boryshy. Uıǵyr (Qaradala) aýdanynyń qurmetti azamaty, «Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim berý isiniń úzdigi» tósbelgisiniń ıegeri, Oblys ákiminiń qurmet gramotasynyń alǵan. Sebebi ár ustaz osyndaı dárejege laıyq. Ahańmen birge bolmasa da, bir dáýirde týylǵan, birge júrmese de maqsat-muraty bir, birge dıdarlaspasa da aıtar oıy ortaq, ol - meniń ákem!
Ustazdarym oı qýyp otyratyn,
Birin-biri aqylmen toltyratyn,
Qanatymen sý sepken qarlyǵashtaı
Sýsyndatyp bilimmen nár quıatyn.
Ózderińdi saǵyndym, saǵyndyrdyń,
Qoınaýynda qalyńdar aǵym jyldyń,
Tiri júrgen sanaýly aqylmanym
Jelisi bop júrsińder jazar jyrdyń.
Ustazdyqty men daǵy ıelendim,
Ustaz uǵym, netken sen kıeli ediń,
Ustazdyq pen ulylyq egiz uǵym
Sarqytyń bolyp keledi júre bergim.
Ia, ustaz uǵymy qashanda kıeli. Ákem 1940 jyly jyly qarapaıym sharýa otbasynda dúnıege kelgen. Ákesi Dýlatbek eski oqýǵa jetik, aýyl balalarynyń saýatyn ashqan. Sózge sheshen, ımanyna berik jan boǵan desedi.
Ol týraly: Dýlatbektiń bilimmen aty shyqqan,
Alysqandy qaıratymen alyp jyqqan,
Eski oqýǵa jetilgen molda ákemiz
Aldynan talaı shákirt bilim alǵan,
Kedeı taptyń keıisti bel balasy,
Qosshy kezde bolypty el aǵasy,
Ómirinde mal baǵyp terin tógip,
Jetpis tórtte jabyldy Illalasy.
Báliqyzben kóńili kóriktenip,
Ómiriniń úlgi bolǵan qalǵan jasy,- dep nemere inisi S.Muhamedıev eske alady.
Ákem aýyldaǵy jeti jyldyq mektepti bitirip, Aqsý aýylyndaǵy Abaı atyndaǵy orta mektepti bitiredi. Talǵardaǵy aýylsharýashylyq tehnıkýmynda oqyp, syrttaı aýysqannan keıin Lenın kolhozynda ár túrli sharýashylyqta jumystar atqarady.
Jetinshi synypta oqyp júrgen kezinde aq VLKSM músheligine ótip, sharýashylyqta etken eńbek, tókken terdiń arqasynda eńbegi baǵalanyp bastaýysh komsomol uıymynyń hatshysy bolyp taǵaıyndalady. Ol kezdegi VLKSM músheleriniń eńbekke degen qulshynysy óte joǵary bolatyn. Olar sharýashylyqtyń barlyq salasynda jastyq jigermen, kúsh-qaıraty tasyǵan azamattar bolatyn. Sonyń nátıjesinde 20 jasynda KPSS músheligine kandıdat etip qabyldap, músheligine ótedi. Bulda bir eńbekke degen, bilimge degen talpynystyń nátıjesi. 1962 jyly Qazaqstan LKSMnyń Hİİ sezine delegat bolyp saılanyp Ózbekáli Jánibekovty 1 hatshy etip saılanýyna el qatarly mandat kóteredi.
Ásker boryshyn ótegennen keıin 1965 jyly KazGÝ-diń tarıh fakúltetine oqýǵa túsedi. Eńbek jolyn Narynqol aýdanynda ınspektorlyqtan bastap, Almaty oblystyq Narynqol, Kegen jáne Uıǵyr aýdandary boıynsha ádisker ınspektory qyzmetinde bolyp, 1972 jyly týǵan aýylyna ustazdyq qyzmetine aýysady.
«Muǵalim – mekteptiń júregi» (A.Baıtursynov) degen qanatty sózdi tý qylyp berik ustap, mamandyǵy boıynsha óz pánin jan-jaqty ıgerýge basa kóńil aýdaryp, den qoıady. Oqýshylarynyń bilimge, ǵylymǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrady. Ákem estelikteriniń birinde: «Biz alǵash mektep tabaldyryǵyn attaǵan kezde oqýlyq, qaǵaz-qalam óte tapshy bolatyn. Búktemeli sary qaǵazdy dápter retinde qoldanatynbyz. Tipti kósheniń topyraǵyn, qaı jer yńǵaıly bolsa sol jerdi tegistep jazý jaza ketetinbiz. Al ustazdarymyz bolsa eki aılyq, alty aılyq kýrstardy bitirgender edi. Soǵan qaramastan olar óz bar bilgen bilimderin bizge úıretetin».
Pák kúnim sábı – shaqtarym,
Shańdatyp shybyq minetin.
Jarysa shaýyp alańsyz
Beıkúna kezder kúletin.
Oıynǵa toımas kúnderim,
Armansyz kezip taý-tasty.
Shalǵynǵa aýnap kóz kórim
Qumartyp kógal ıisin.
Taǵy bir jazylǵan esteliginde «Biz mektep qabyrǵasynda oqyp júrgende Ahmet Baıtursynov týraly bir sóz aıtylmaıtyn. Onyń basty sebebi olar ultshyl, keńes ókimetiniń qas jaýy retinde qarastyrylatyn. Tipti joǵary oqý ornynda oqyp júgenniń ózinde «Alash» arystaryn aýyzǵa alǵyzbaıtyn, tıym da salatyn. Ybyraı Altynsarın, Sultanmahmud Toraıǵyrov, Sábıt Dónentaev shyǵarmalarymen tanys bolatynbyz». Ia qıturqy saıasat óz qaǵynan ózin jeritýge ákeldi. Bizdiń el bolyp, memleket bolyp qalyptasýymyzda Alash arystarynyń eńbegi ushan teńiz.
Ustaz bolý – júrektiń batyrlyǵy,
Ustaz bolý – sezimniń aqyldyǵy,
Ustaz bolý – minezdiń kún shýaǵy
Ustaz bolý – adamnyń asyldyǵy.
Adam bir jyldyǵyn oılasa egin egedi, bar ǵumyryn oılasa aǵash egedi, ǵasyryn oılasa urpaq tárbıeleıdi degen. Ustazdyq qanmen keledi. Ustazdyq etken jalyqpas úıretýden balaǵa. Ustazdyq etken jyldarda muǵalim bolyp qana qoımaı, basshylyq qyzmetterdi atqardy. Óz kezindegi berilgen pikirlerdi saralasaq joǵary bilimdi, teorıalyq jáne praktıkalyq daıarlyǵy mol, ádistemelik sheberligi qalyptasqan tájirıbeli ustaz. Tarıhshy retinde oqýlyqpen shektelmeı, derekti qujattardy, tarıhı dádeldemelerdi, qanatty sózderdi suryptap aıtady, jazady. «Selo mektepterinde oqýshylardy eńbekke baýlý», «Halyqtyq pedagogıkany sabaqta jáne sabaqtan tys jumystarda qoldaný» atty taqyryptarda jazǵan jumystary joǵary baǵalanǵan.
Ustazdyq bilimmen qatar shyǵarmashylyqty ta da qajet etedi. Jyrdy janyna jaqyn tutty. Taqyryptary otanǵa, elge-jerge, ustazdyq jolyndaǵy jandarǵa arnaldy. Aqyndyq táńirdiń bergen tátti syılarynyń biri. Aýdandyq, oblystyq, Respýblıkalyq basylymdarda, gazet-jýrnaldarda shyǵyp otyrdy. Dánesh Ahmetovtyń «Qyran janaryndaǵy ǵumyr» kitaby óz aýzymen aıtylyp, jazyldy. Eki birdeı jyr-jınaq kitaptarynyń avtory boldy.
Qaı aqyn óz eline, óz jerine jyr arnamady deseńizshi. Ákemniń shyǵarmashylyǵyndaǵy keıbir otanǵa, elge, jerge degen óleńderin usynǵym kelip otyr.
Taý besigim týǵan jer terbetilgen,
Kóńil kúıi tasqyndap, san shertilgen.
Bastaý alyp ózińnen bala qıal
Taý-tasyńmen talasyp kókke órilgen.
Bolmasa da kólderiń, shalqar aıdyn.
Sáýlesimen shomyldym káýsar aıdyń
Taý bókterlep kóshkende buıra bulttar,
Qushaǵynda bólenem qalyń oıdyń.
Taza aýańda saırańdap jelpindirgen,
Jyr qumarlyq janyma jelik bergen.
Senen alyp kúsh qýat teńdesi joq
Sen dep soqqan júrekke erik berem, - dese,
Kelesi bir óleńinde:
Súmbe meniń súp-súıkimdi aýylym,
Syrǵa tunǵan, nurǵa shomǵan baýyryń,
Shyrsha, taldar sylanady nazdanyp
Jaýyp ótse nóserletip jaýynyń.
Uly taýdan qyzyl araı tań qulap,
Qýanyshtan sylq-sylq kúlip bal bulaq.
Qysta muz bolyp, jazda tynbaı aǵady
Saǵynyshyn jyrǵa bólep Sarybulaq.
Saıyn dala qushaǵy keń anamdaı,
Sen bar jerde ýaıymym joq, jaǵam jaı.
Men Súmbege kelgen kezde ózimdi
Sezinemin kúnásiz pák baladaı, - dep jyrlaıdy.
Óz óleń-jyrlarymen jyrlap qana qoımaı bolashaq eldiń erteńi ulandaryna rýhty jyrlarymen jiger beredi. Áriptesiniń arnaýynda: «Qasıetinen aınalaıyn týǵan jerdiń,
Aqyn qylyp jibergen tarıhshyny» deýi de teginnen emes. Ustazdyq etken jyldarynda «Júrektegi jazýlar», «Saryala kúz saǵynysh» atty jyr shýmaqtary óz oqyrmandaryna jol tartty. Ustazdyqtan alǵan shabyt jyr bolyp tógildi. Ahań da ustaz, ári aqyn. Teginde ustaz degen uly jolda júrgen adamnyń júregi jumbaq, kóńili syrshyl keledi. Aıtar oı, bildirer kóńilin qaǵaz betine shýmaq bolyp óriletin sıaqy.
Ustaz degen uǵym netken kıeli,
Árbir sózi ómir-dastan júıeli
Sezimi onyń aq perishte máńgilik
Shákirtimen birge jasap júredi.
Ón boıyna bilim keni jınalǵan,
Shejiredeı ushyrasar jıi aldan,
Bar ǵylymnyń bastaý kózi – qaınary
Músindelgen teńdesi joq.
Ustaz degen qurmetti aty qandaı?
Alaý bolyp laýlap janyp jatqandaı,
Nuryn tógip, shuǵylaly shýaq bop,
Adastyrmas týra jolda týǵan aı.
Aǵa upaqtyń qasıetti joly urpaqtan-urpaqqa ónege. Ustazdyq etken jyldar men joldar árkimniń júrer soqpaǵy emes. Qazaq ultynyń, qazaq ulandarynyń bilim alýyna, tanym kókjıegin arttyrýda ustaz róli erekshe. Ákemniń de bilim qaınarynan alǵan dúnıesin ózgege bere alý myńdaǵan shákirtteriniń aldyndaǵy mindeti paryzy bolmaq.
Joq, joq sóngen joq! Ólgen joq olar. Boıyndaǵy kúlli kúsh-qýatyn, barlyq múmkindigin ezgige túsken el úshin sarqa jumsaǵan sańlaq erler. Qara jerdiń betinde qazaq bar da sender barsyńdar. Endigi urpaq sender basyp ótken izderińniń topyraǵyna kózin súrter. Kóńil tolqytar! Áli talaı jyr eter, qýat alar! Jazǵan jazbanyń sondaılyq súıinish sózderdiń bir parasy edi. Kúrdeli ýaqyt týdyrǵan kúresker perzentter ózderi jan salyp qorǵaǵan qasıetti mekenderinde, beder-belgisi de joq beıitterinde ár qazaqtyń júreginen sebilgen bir bir ýys topyraǵy dep bilersizder. Qıyn zaman myqty adamdardy dúnıege alyp keldi. Myqtylar qurǵan zamandy ustap turý siz ben bizdiń qolymyzda.
