Elimizde tehbaıqaý beketteri avtomobılderdiń 98 paıyzyn jaramdy dep tanyǵan. Úkimet buǵan senbeıdi.
Qazaqstanda apta saıyn 3-4 tehnıkalyq tekseris beketi paıda bolady. Ulttyq ekonomıka mınıstrligi osyndaı qyzyqty derek keltirdi, dep habarlaıdy almaty-akshamy.kz. Sonymen birge apta saıyn birneshe beket jabylyp qalady eken.
Vedomstvo olardyń sapaly qyzmet etetinine kúmán keltirip otyr. Negizsiz emes. Jasyratyny joq, Qazaqstanda tehnıkalyq baıqaýdan ótý nátıjeleri bar dıagnostıkalyq kartany tehbaıqaýdan ótpeı-aq alýǵa bolady. Tıisti karta áleýmettik jeliler arqyly satylady. Ortalyq mamandary kólikti kózben kórmeı, barlyq derekterin avtomatty túrde "Tehbaıqaý" biryńǵaı aqparattyq júıesine engize salady.
Respýblıkadaǵy arnaıy tizilimde 745 tehnıkalyq baıqaý operatory tirkelgen. Olar elimiz boıynsha jalpy sany 1 420 tehnıkalyq baıqaý ortalyǵyn quryp aldy.
Ekonomıka mınıstrliginiń dereginshe, apta saıyn tizilimge orta eseppen 3-4 jańa ortalyq engiziledi. Sondaı-aq 1-2 ortalyq tizilimnen alynyp tastalady. Mysaly, bir jyl ishinde operatorlardyń tizilim-reestrinen 25 ortalyqty shyǵardy, al 47 jańa ortalyqty qosty.
Ulttyq ekonomıka mınıstrliginiń sarapshylary olardyń birazy kólikti tehnıkalyq tekserýdi formaldy, atústi, tipti jalǵan túrde júzege asyrady dep sanaıdy. Nege?
"Jyl saıyn 2,5 mıllıonnan astam kólik tehnıkalyq baıqaýdan ótedi. Eldegi avtoparktiń eskirgenine qaramastan, tehbaıqaýdan ótken avtomobılderdiń 98%-y talap etiletin tehnıkalyq jaı-kúıge tolyq sáıkes keledi dep tanylady. Bul joǵarǵy kórsetkish shynynda, tehnıkalyq baıqaý salasynda tunyp turǵan problemalardan habar beredi. Birinshiden, 2015 jylmen salystyrǵanda, tehbaıqaýdan ótpegen avtokólik quraldarynyń sany 30%-dan 5%-ǵa deıin tómendedi. Al zań boıynsha "jasy" 7 jylǵa tolmaǵan jańa kólikter ǵana mindetti tehnıkalyq tekseristen bosatylǵan", – dedi sarapshylar.
Iaǵnı, otandyq avtopark qatty tozdy. Endeshe ol 98 paıyzdyq joǵarǵy kórsetkishti pash ete almaıdy.
Ekinshiden, tehbaıqaýdan "tabysty" ótken mashınalardyń shynynda aqaýly ekeni quqyq buzýshylyqtar barysynda áshkerelenip jatyr. Máselen, 2020 jyly qaýipsizdik talaptaryna sáıkes kelmeıtin, tipti paıdalanýǵa tyıym salynatyn aqaýlary men jaǵdaılary bar avtomobılderdi júrgizgeni úshin – 120,5 myń, 2021 jyly – 130,7 myń jáne 2022 jyly – 142,6 myń júrgizýshi ákimshilik jazaǵa tartyldy.
Úshinshiden, tehbaıqaý kezinde kóliktiń kelesi fýnksıalary tekseriledi:
- tejegishti basqarý;
- róldik basqarý;
- shynysyn sholý;
- syrtqy jaryq-sham quraldary;
- dóńgelekteri, shınalary, aspalary;
- shyǵaryndy gazdaryndaǵy zıandy zattardyń quramy;
- shası toraptary men agregattary bekitpeleriniń jaı-kúıi jáne jumys isteýi;
- qaýipsizdik beldikteri, spıdometr, dári qobdıshasy, órt sóndirgish jáne basqa jabdyqtardyń jaı-kúıi taldanýǵa tıis.
Alaıda qazaqstandyqtar shaqyrýǵa kelgen taksıdiń basqany aıtpaǵanda, tipti beldigi istemeı jatatynyn baıqaǵan bolar.
Budan da soraqy jaıttar bar. Sońǵy 3 jylda tejegishi buzylǵan, róli basqarýǵa baǵyna bermeıtin, tartý-tirkeý qurylǵylary (tágovo-sepnye ýstroıstva) da aqaýly avtomobılderdi paıdalanýdyń 1 310 faktisi anyqtaldy: 2020 jyly – 334, 2021 jyly – 412, 2022 jyly – 564. Sany kóbeıip barady. Anyqtalmaǵany qansha?!
Osy kezeńde quzyrly organdardyń tıisti ruqsatynsyz qaıta jabdyqtalǵan kólikterdi basqarýdyń 56,9 myń (!) faktisi áshkere boldy: 2020 jyly – 15 363, 2021 jyly – 18 863, 2022 jyly – 22 663 fakti. Osy oraıda 2020 jylmen salystyrǵanda zańsyz qaıta jabdyqtalǵan avtomotokólikti paıdalaný 2021 jyly – 22,8%-ǵa, 2022 jyly – birden 47,5%-ǵa kóbeıip ketti.
Tutastaı alǵanda keıingi jylda el boıynsha kólikti paıdalaný erejelerin buzýdyń, sonyń ishinde tehnıkalyq jaı-kúıine qatysty buzýshylyqtardyń 430 myńnan astam faktisi anyqtaldy! Bul avtolar tehnıkalyq tekserýden "abyroımen" ótken eken.
Sarapshylar jolda shege toly shelekteı dańǵyrlap, tyrqyldap júretin tozǵan kólikter asa zıandy shyǵaryndy gazdarymen ekologıaǵa zor zalal keltirip otyr dep sanaıdy. Megapolısterimizde jelsiz, tynyq kúni keptelis paıda bolǵanda, qalany qalyń tuman basyp, ásirese, iri dańǵyl-kóshelerdiń aınalasyndaǵy turǵyn úılerdiń turǵyndary tynys ala almaı qınalyp jatady.
Bul da atústi, jalǵan tehnıkalyq baıqaýdyń keri áseri. Tehbaıqaý beketteri eski-qusqy kólikterdiń jolǵa shyqpaýyna úles qosýy kerek edi. Kerisinshe, solarǵa kómektesip júr.
Buǵan tehnıkalyq aqaýly, qaýipti kólikterdiń joldardaǵy túrli apattarǵa soqtyratyny qosylady.
Osy aıtylǵandy negizge alyp, Úkimet formaldy tehnıkalyq tekserýlerge qarsy kúres ashty. Ondaı qaraýlyqqa jol bergen operatorlardyń qyzmeti 3 jylǵa toqtatylady. Mınıstrlik bul jańashyldyq tehnıkalyq baıqaýdyń adal operatorlary úshin eshqandaı shyǵyn keltirmeıtinine sendirdi. Sondaı-aq olarǵa qoıylatyn biliktilik talaptary da ózgermeıdi.
Sarapshylar sot sheshimimen qyzmetine tyıym salynǵan operatorlardan tehbaıqaýdan ótken kólikterdiń dıagnostıkalyq kartasynyń kúshin joıý jáne olardy qaıtadan tekseristen ótkizý týraly usynystar aıtýda. Munyń bári alda Parlamentte pysyqtalýǵa tıis.
Ulttyq ekonomıka mınıstrligi ázirlegen, Úkimet maquldaǵan zańnamalyq ózgerister qoldanystaǵy "Jol júrisi týraly" zańynyń 89-babyna jańa 3-tarmaq bolyp engiziledi.
"Atap aıtqanda, "Jol júrisi týraly" zańynyń 89-babyna jańa tarmaq qosylady. Oǵan sáıkes, ákimshilik quqyq buzýshylyq jasaǵany úshin kúshine engen sot sheshimi negizinde kólik jáne komýnıkasıa salasyndaǵy ýákiletti organ tehbaıqaý operatoryn "Tehnıkalyq baıqaý operatorlarynyń tiziliminen" alyp tastaıdy. Sodan soń ol operatorǵa kem degende kelesi 3 jyl boıy mindetti tehnıkalyq baıqaý júrgizý jónindegi qyzmetti júzege asyrýyna tyıym salynady", – delingen ekonomıka mınıstrliginiń túsiniktemesinde.
Bul tyıym ákimshilik quqyq buzýshylyq jasaǵan tehbaıqaý operatorynyń qojaıyny, qatysýshysy nemese aksıoneri bolǵan barlyq tulǵaǵa taralady. Olar 3 jyl boıy tehnıkalyq baıqaý qyzmetimen aınalysatyn jańa uıymdy qurý nemese basqa uıymnyń quramyna kirip, qatysý quqyǵynan aırylady
Vedomstvo qatań sharalar qabyldanbasa, formaldy, tipti jalǵan tehbaıqaý júrgizý faktileri ary qaraı ulǵaıatynyn, naryqty josyqsyz operatorlar jaılaı beretinin eskertti. Shyǵyny kóp, mamandary bar adal operatorlarǵa olarmen teń básekelesý qıyn.
Jalpy, burynǵy bılik bıznesti damytý aıasynda tehbaıqaý operatoryn qurýdy "habarlandyrý tártibine" kóshirdi. Bul jaýapsyzdyqty týǵyzdy. Bir kúndik fırmalar (ortalyqtar) kóbeıgen. Kólikti tek fotosýretine qarap baǵalap, kartany qashyqtan bergen, ashyqtan ashyq satqan ortalyqtar quzyrly organdarǵa ustalyp qalsa, jabyla salady.
Al damyǵan elderde tehbaıqaýmen aınalysatyn uıymdar qyzmeti lısenzıalanady. Ulybrıtanıada tipti tehnıkalyq baıqaýdy Kólik mınıstrliginiń ózi júrgizedi. Barlyq avto brıtandyq qatań tehnıkalyq reglamentke sáıkes bolýǵa tıis. Aqaý tabylsa, jóndeýge 10 jumys kúni beriledi. Qaıta júginý – jeńildikpen nemese tegin júrgiziledi.
Fransıada tehbaıqaýmen tek memlekettik lısenzıa alǵan jeke fırmalar aınalysady. Tehnıkalyq tekserý 4 jyldan asqan avtomobılder úshin mindetti. Tehbaıqaý talony joq júrgizýshige 90-140 eýroǵa deıin aıyppul salynady, qaıtalap ustalsa, túrmege jabylýy múmkin.
Avstrıa men Germanıada tehnıkalyq baıqaýdy TÜV (Technische Überwachungsverein), ıaǵnı Tehnıkalyq qadaǵalaý odaǵy júrgizedi. Bul uıym osy iske derbes jaýap beredi. Bir qyzyǵy, Germanıada tehnıkalyq tekserý júrgizý úshin maman eki jyl oqyp, oqý bitirýi shart.
Premer-mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklárdyń aıtýynsha, Úkimet tehbaıqaýdy kólik quralynsyz ótkizgen operatorlarǵa salynatyn aıyppuldy ósirýge uıǵardy. Sonda aıyppul kólemi qazirgi 10 AEK-ten on esege ósip, 100 AEK-ti nemese 369 200 teńgeni quraýǵa tıis. Ózge de jazalar pysyqtalyp jatyr.