Mýzeı isi – bul tek jádigerlerdi saqtaý ǵana emes, olardy durys zerttep, kelýshige tıimdi usyný óneri. Osy baǵytta 24-28 aqpan kúnderi taǵylymdamadan ótý maqsatynda Túrkıa Respýblıkasynyń Mádenıet jáne týrızm mınıstrliginiń qoldaýymen, «TÚRKSOI» halyqaralyq uıymynyń uıymdastyrýymen Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń 6 qyzmetkeri Túrkıanyń Ystambul jáne Ankara qalalaryna sapar shegip, mýzeı salasyndaǵy zamanaýı tehnologıalar men restavrasıa ádisterin zertteý múmkindigine ıe boldy.
Túrkıa – mádenıeti tereń, tarıhy baı el. Osmanly, Seljúk, Vızantıa dáýirleri mura retinde kóptegen tarıhı eskertkishter men óner týyndylaryn qaldyrǵan. Bul baılyq Túrkıa mýzeıleriniń damýyna erekshe negiz boldy. Solardyń ishindegi «Ystambul arheologıalyq mýzeıin», «Dolmabahche» jáne «Topkapy» saraılaryn, «Aııa-Sofıa» meshitin óz kózimizben kórý bizge úlken izdenister men erekshe áser syılady.
Saparymyzdyń alǵashqy kúni dáris Ystambuldaǵy «Restavrasıa jáne konservasıa ortalyq jáne aımaqtyq zerthana dıreksıasynda» ótti. Ortalyq ártúrli materıaldardan jasalǵan jádigerlerdi (tas, mata, metal, keramıka, aǵash, kilemder jáne t.b.) ǵylymı negizde zerttep, olardy uzaq merzimge saqtaýdyń ádisterin jasaıdy. Qazirgi ýaqytta ortalyqta 11 zerthana jáne 80-ge jýyq maman eńbek etýde. Jádigerlerdiń saqtalý jaǵdaıyn baqylaý maqsatynda jylyna eki ret mýzeılerge baryp, eksponattarǵa saraptama júrgizip otyrady. Árbir jádigerge arnaıy temperatýralyq rejım belgilenip, mýzeı ǵımaratynyń saqtaý talaptaryna saı bolýy da osy mekemeniń baqylaýynda.
Zerthana túrli zamanaýı qurylǵylarmen jabdyqtalǵan. Olardyń ishinde rentgen-apparattar, spektrometrler, 3D skanerler men mıkroskoptar bar. Mýzeılerdiń kórmege jádigerler shyǵarýyna da osy ortalyq kómektesedi. Jádigerlerdi ózge adamnyń qoly tımes úshin arnaıy yńǵaıly qorapqa salady. Kóbinese temperatýra men ylǵaldylyq deńgeıin saqtaıtyn, dirilge tózimdi aǵash nemese plasık jáshikter qoldanylady. Olardy jasaýǵa jelim men skoch qoldanylmaıdy, bul jádigerlerdiń tabıǵı jaǵdaıyn saqtaýǵa múmkindik beredi.
Mýzeı qorynan zerthanaǵa túsken jádigerge zertteý jasalyp, qalpyna keltirý bastalady. Qalpyna keltirýge múmkin emes jádigerlerdi saqtaýǵa jiberedi. Ortalyq mamandary tarıhı jádigerlerdi qalpyna keltirý prosesin jan-jaqty túsindirip, bizge praktıkalyq jumystarynyń keıbir kezeńderin kórsetti.
Eń este qalǵan sátterdiń biri – mıkroskop arqyly mıneraldy tastardy zertteý jáne kilemderdi qalpyna keltirý ádisterimen tanysýymyz boldy. Restavratorlar tastardy arnaıy quraldarmen tazartyp, mıkroskop kómegimen ishindegi kishkentaı bólshekterdi zertteý tásilderin kórsetti. Sonymen qatar, kilemderdi qalpyna keltirýdiń názik jáne kúrdeli proses ekenin baıqadyq. Mamandar jipterdiń túpnusqa materıaly men boıaýyn barynsha saqtaı otyryp, olardy muqıat óńdeıdi.
Ortalyqtyń taǵy bir ereksheligi – keıde restavrasıalyq jumystardy kelýshilerdiń kóz aldynda júrgizý tájirıbesi. Mundaı ashyq restavrasıa bilim berý men mádenı aǵartý quraly retinde óte mańyzdy ról atqarady. Eger belgili bir eksponatty tasymaldaý múmkin bolmasa, ortalyqtyń mamandary tikeleı sol jerge baryp, restavrasıalyq jumystardy ornynda júrgizedi. Bul – tarıhı jádigerlerdiń búliný qaýpin azaıtýdyń jáne olardy óz tarıhı kontekstinde saqtaýdyń tıimdi joly.
Saparymyzdyń ekinshi kúni Ystambul arheologıalyq mýzeıinde ótti. Bul mýzeı álemdegi úzdik bes arheologıalyq mýzeıdiń qataryna kiredi. Biz úshin bul kúnniń basty oqıǵasy – mýzeı dırektory Rahmı Asaldyń dárisi boldy. Onyń sózinen mýzeı isine degen tereń bilimi men kásibı sheberligi birden sezildi.
Mýzeıdiń restavrasıaǵa deıingi kezeńi, mýzeı eksponattaryna jaryqtyń qoıylýy, zaldardyń tústerin taqyrypqa sáıkes ózgertý sıaqty mańyzdy aspektiler keńinen talqylandy. Árbir bólshek kelýshilerdiń mýzeıdi qabyldaýyna úlken áser etetinin baıqadyq.
Ystambul arheologıalyq mýzeıiniń taǵy bir ereksheligi – jyl saıyn 3000 jańa eksponat qabyldaıtyny. Bul jádigerler ǵylymı zertteýlerden ótip, tıisti restavrasıa jumystary júrgizilgennen keıin mýzeı qoryna engiziledi.
Saparymyzdyń kelesi kúnderi Ystambul qalasyndaǵy eń tanymal mýzeılerdi aralaýǵa arnaldy. Olardyń ishinde «Túrik jáne ıslam óneri mýzeıi», «Dolmabahche» jáne «Topkapy» saraılary, álemdik sáýlet óneriniń injý-marjany sanalatyn «Aııa-Sofıa» meshiti bar.
28 aqpan kúni Túrkıanyń júregi sanalatyn Ankara qalasynyń mýzeılerine sapar shektik. Aldymen Mustafa Kemal Atatúrik mavzoleıine toqtadyq. Odan keıin baǵytymyz «15 shilde Demokratıa mýzeıine» jalǵasty. Bul mýzeı Túrkıa tarıhyndaǵy mańyzdy oqıǵalardyń biri – 2016 jylǵy 15 shilde kúngi tóńkeris áreketi men halyqtyń demokratıany qorǵaý jolyndaǵy kúresine arnalǵan. Ekspozısıa sıfrlyq tehnologıalar, ınteraktıvti ınstallásıalar, beınematerıaldar arqyly oqıǵanyń hronologıasyn jan-jaqty kórsetedi.
Taǵylymdamanyń qorytyndy bóliminde Almaty qalasy mýzeıler birlestiginiń qyzmetkerlerine arnaıy sertıfıkattar tabystaldy. Marapattaý rásimine «TÚRKSOI» halyqaralyq uıymynyń Bas hatshysy Sultan Raev jáne Túrkıa Mádenıet mınıstrligine qarasty Mádenı mura jáne mýzeıler bas basqarmasynyń Qazba zertteý bóliminiń basshysy Úmút Gúrgúlý qatysty.
Bul taǵylymdama biz úshin tek kásibı tájirıbe ǵana emes, úlken bilim saparyna aınaldy. Túrkıadaǵy mýzeı salasynyń mamandarynyń qonaqjaılyǵy men kásibıligi bizge erekshe áser qaldyrdy. Bul taǵylymdama eki el mýzeıleri arasyndaǵy bolashaq yntymaqtastyqqa negiz bolǵan mańyzdy qadam dep bilemiz. Sondaı-aq, kelgen kúnnen bastap qamqorlyq tanytyp, baǵdarlama barysynda árdaıym janymyzdan tabylǵan Barysh-Djavıd Múvsúmlú myrzaǵa aıryqsha alǵysymyzdy bildiremiz!