Bul Samıt baýyrlas eldiń basshysy Ilham Álıevtiń bastamasymen uıymdastyryldy. Samıtke qatysýshylar «Kólik, komýnıkasıa jáne klımattyq ózgeristerdi baqylaý arqyly baıandy bolashaq qurý» taqyrybynda óz oılarymen bólisip, «Qarabaq deklarasıasyn» qabyldady. Jıyn bir jaǵy Qazaqstannyń uıymǵa tóraǵalyǵy aıasynda ótse, ekinshi jaǵynan Bakýdyń ishki jáne syrtqy saıasattaǵy baǵyt-baǵdaryn aıqyndady.
Astana uıymnyń mártebesin arttyrmaq
Astana syrtqy saıasatta belsendi áreket etýde. Jaqynda Qazaqstannyń Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna tóraǵalyǵy aıaqtaldy. Alda Ortalyq Azıa memleketteri basshylarynyń konsýltatıvtik keńesi ótedi. Kúzde Túrki memleketteri uıymynyń samıti ótedi dep kútilýde. 6 shildede Ázerbaıjannyń Shýsha qalasynda uıymnyń beıresmı samıti sátti uıymdastyryldy. Samıt bir jaǵy elimizdiń uıymǵa tóraǵalyǵy aıasynda ótse, ekinshi jaǵynan Bakýdyń baýyrlas eldermen baılanysty nyǵaıtýǵa nıetti ekenin kórsetti.
Jıynǵa Qazaqstannyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtan bólek, Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Álıev, Túrkıa vıse-prezıdenti Jevdet Iylmaz, Ózbekstan Prezıdenti Shavkat Mırzıóev, Qyrǵyzstan Prezıdenti Sadyr Japarov, Majarstan Premeri Vıktor Orban jáne ózge de jaýapty tulǵalar qatysty.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde «TURKTIME!» urany aıasynda yqpaldastyqty keńeıtýdi jalǵastyratynyn málimdedi. Osylaısha prezıdent uıymnyń halyqaralyq mártebesin arttyrýdy kózdemek.
Prezıdent «TURKTIME!» uranyn byltyr 3 qarashada Astanada ótken uıymnyń mereıtoıly X Samıtinde usynǵan edi. Qazaqstan uıymǵa tóraǵalyq aıasynda salt-dástúr (Traditions), birizdendirý (Unification), reformalar (Reforms), ǵylym (Knowledge), senim (Trust), ınvestısıa (Investments), medıasıa (Mediation) jáne energıa (Energy) sıaqty máselelerge mán beretinin málimdegen. Ol jahandyq qaýipsizdik pen turaqtylyqty qamtamasyz etýde uıymǵa múshe memleketterdi yntymaqty bolýǵa shaqyrdy.
Sonymen qatar, Memleket basshysy beıresmı Samıttiń taqyryby aıasynda elimizdiń ulttyq múddesine saı kelesi máselelerdi kóterdi:
1. Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵdarynyń áleýetin tolyq paıdalaný.
2. Túrki ortalyq bankteriniń keńesin qurý.
3. «Astana Hub» tehnoparkiniń áleýetin birlese paıdalanýǵa shaqyrdy.
4. Jasandy ıntellektiniń kómegimen «Úlken tildik túrki modelin» ázirleýdi usyndy.
5. Kaspıı jáne Aral teńizderindegi ekologıalyq máselelerdi sheshý úshin birlesken kúsh-jiger qajet ekenine nazar aýdardy.
Bakýdyń maqsaty qandaı?
Baký Túrki memleketteri uıymynyń beıresmı Samıtin Shýsha qalasynda tekten-tek ótkizbedi. Bul qala Ázerbaıjan, onyń ishinde Taýly Qarabaq halqy úshin mańyzdy jer. Byltyr 20 qyrkúıekte Qarabaq jeri resmı túrde Ázerbaıjanǵa qaıtaryldy. Sondyqtan jıyndy ótkizý Ázerbaıjan úshin óte mańyzdy sharaǵa aınaldy. Sol úshin de beıresmı Samıtte «Qarabaq deklarasıasy» qabyldandy.
Ázerbaıjan Prezıdenti Ilham Álıev bul týraly bylaı dedi: «1992 jylǵy mamyrda Armenıanyń Shýsha qalasyn basyp alýy ázerbaıjan halqy úshin úlken qasiret boldy. Ázerbaıjan halqy bul basqynshylyqqa eshqashan moıynsunǵan emes. Olardyń árqashan Shýshaǵa jáne basqynshylyqqa ushyraǵan basqa da bizdiń aýmaqtarymyzǵa oralý armany boldy jáne oǵan qol jetkizdi».
Osy oraıda Ilham Álıev 2021 jyly Shýshany Ázerbaıjannyń mádenı astanasy etip jarıalady. 2023 jyly TÚRKSOI-dyń mádenı astanasy etip jarıalaýǵa atsalysty. Bıyl ulyqtaý rásiminde ol Ázerbaıjannyń Túrki elderimen baılanysyn nyǵaıtatynyn málimdegen bolatyn.
Ázerbaıjan men Armenıa arasyndaǵy Taýly Qarabaq máselesi jaıly ózge qatysýshylar da sóz etti. Qazaqstannyń basshysy elimiz medıator bolýǵa árdaıym daıyn ekenin málimdedi.
«Men Ázerbaıjan men Armenıa elderi arasynda beıbitshilik ornatýǵa baǵyttalǵan oń úrdisti erekshe atap ótkim keledi. Biz tatýlyqqa bastaıtyn qadamdardy barynsha quptaımyz. Baký men Erevan arasynda beıbit kelissózder júrgizý úshin óz alańymyzdy usynýǵa árdaıym daıynbyz», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Ózbekstannyń basshysy Shavkat Mırzıóev Geıdar Álıevtiń mynadaı sózderin eske alyp, tarıhı jeńispen quttyqtady: «Shýsha qalasynsyz Qarabaq, al Qarabaqsyz Ázerbaıjan joq».
Sonymen qatar, jıynǵa qatysýshylar bıyl klımattyń ózgerýine baılanysty Ázerbaıjanda ótetin COP29 BUU konferensıasyna oraı baýyrlas elge sáttilik tiledi. Qatysýshylar joǵary deıgeıdegi sharanyń Bakýde ótýi Ázerbaıjannyń basty jetistigi ekenin atap ótti.
Ázerbaıjanda ótetin konferensıa týraly BUU Bas hatshysy Antonıý Gýterrısh Astanada, «SHYU plús» otyrysy kezinde de toqtalǵan edi. Onyń aıtýynsha, álem elderi klımattyń ózgerisimen kúreste qarjylyq jaýapkershilik alýy tıis.