Jahandyq saıasattyń aýany kún saıyn qubylýda. Halyqaralyq saıasattyń kún tártibi sát saıyn ózgerip, saıası qatysýshylar arasynda áralýandylyq qalyptasýda. Bıyl jyl halyqaralyq saıası konúktýranyń aldaǵy bes jyldyqtaǵy baǵyty men mazmunyn anyqtaýda sheshýshi jyl bolmaq. Jyl basynan beri Ázerbaıjan, Reseı, Iran, Ulybrıtanıa elderinde prezıdent saılaýy ótse, ótken apta Fransıada parlament saılaýy ótti. Jyl sońynda anyqtalatyn AQSH prezıdentin saılaý kompanıasy aıasyndaǵy saıası kúres údeı túsip, Pensılvanıa shtatynda saılaýshylarmen kezdesý barysynda AQSH prezıdenttigine respýblıkalyq partıa atynan kandıdat, eks-prezıdent Donalt Trampqa qastandyq jasaldy. Jahandyq geosaıasattyń fýndamentaldy ózgerisi aıasynda Túrki elderiniń birliginiń bekem bolýy óte mańyzdy. Aldymen bas qalamyz Astanada Shanhaı Yntymaqtastyǵy Uıymynyń samıti aıasynda «SHYQ Plús» formaty aıasynda Túrki memleketteri uıymy basshylary kezikse, 6 shildede Shýsha qalasynda Túrki Memleketteri uıymynyń beıresmı samıti bolyp ótti. Bul turǵyda Túrki memleketteri uıymynyń jahandyq geosaıası ózgerister aıasynda bolashaǵy men mańyzyn taldap kórelik.
Ázerbaıjanda, Shýsha qalasynda 6 shildede Túrki memleketteri uıymynyń beıresmı samıti ótti. Samıtke Ázerbaıjan, Qazaqstan, Ózbekstan Qyrǵyzstan Respýblıkalarynyń Prezıdentteri, Vengrıa Premer-mınıstri, Túrkıanyń vıse-prezıdenti, Soltústik Kıpr, Túrik Respýblıkasynyń Prezıdenti syndy mańyzdy saıası tulǵalar qatysyp, Túrki memleketteri odaǵynyń bolashaǵy týraly mańyzdy taqyryp talqylanyp, Shýsha deklarasıasy qabyldandy.
Qazaqstannyń syrtqy saıasatynyń basym baǵyttarynyń biri – túrki elderimen baılanysyn Túrki memleketteri uıymy aıasynda damytý. Elimiz árqashan túrki álemimen baılanys aıasyn saıası, ekonomıkalyq jáne qurylymdyq-ınstıtýsıonaldyq baǵytta damytyp keledi. Túrki memleketteriniń uıymy búginde halyqaralyq saıasatta mańyzdy saıası kúsh ortalyǵyna aınaldy. Altaı men Anadoly arasyn qamtyp jatqan aýqymdy geografıalyq aımaq Eýropa men Azıa arasyn biriktiretin biregeı kópirge aınaldy. Logıstıkalyq túrde Ortalyq Azıa men Kavkazdy Jerorta teńizi jáne Qara teńiz porttarymen baılanystyratyn kólik dálizderi Eýrazıa dalasyndaǵy saýda tasymaly jolynyń tıimdi ári biregeı balama jolyn qalyptastyrdy.
Shýshada ótken Túrki memleketteri uıymynyń beıresmı samıti uıym elderi úshin mańyzdy bolýynyń basty eki sebebi bar. Birinshiden, Túrki memleketteri uıymy elderiniń Qarabaqty resmı túrde Ázerbaıjan terıtorıasy retinde moıyndap qana qoımaı, ınstıtýsıonaldy túrde «Shýsha deklasıasyn» qabyldaýy. Ekinshiden, Shýshada ótken samıtte Túrki memleketteri uıymynyń aldynda turǵan mańyzdy máselelerdi sheshýdiń tıimdi joly usynyldy. Mysaly, Ázerbaıjan tarapynan Túrki memleketteri uıymy hatshylyǵy shotyna 2 mıllıon AQSH dollary aýdaryldy. Atalmysh qarjy uıymǵa múshe elder arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq baǵytta jańa múmkindikterge jol ashpaq.
Túrki memleketteri uıymynyń áleýeti óte zor. Mańyzdy bólikteriniń biri – logıstıkalyq áleýeti Osy maqsatta Kaspıı teńizi arqyly ótetin Orta dáliz logıstıkalyq habynyń jalǵasy retinde Shyǵys-Batys kólik dálizin odan ári damytý kózdelip otyr. Nátıjesinde Baký – Tbılısı – Kars temirjolynyń jyldyq ótkizý qabileti 1 mıllıonnan 5 mıllıon tonnaǵa deıin arttyryldy. Bul joba Qazaqstan úshin erekshe mańyzǵa ıe, sebebi atalmysh saýda joly arqyly elimizdiń tranzıttik áleýeti artyp, túrki memleketteriniń ekonomıkalyq yntymaqtastyǵyn nyǵaıtýda Kaspıı teńiziniń áleýeti artpaq. Túrki memleketteri uıymynyń qurylymyn jetildirý jáne búdjetin ulǵaıtý bizdiń ortaq maqsattarymyzǵa qol jetkizýge kómektesedi.
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Shýshada ótken beıresmı samıt barysynda Ázerbaıjan men Armenıa arasyndaǵy beıbitshilik ornatý baǵytyndaǵy áreketterdiń mańyzdylyǵyn atap ótti. Qalyptasqan geosaıası jaǵdaıatty muqıat zerdeleı otyryp, konstrýktıvti dıalogty usyndy. Osy turǵyda, Qazaqstan medıasıa qaǵıdasyna erekshe mán berip, Baký men Erevan arasyndaǵy beıbit kelissózder úshin óz alańyn usynýǵa daıyn ekenin bildirdi. Bul Qazaqstannyń beıbitshilik pen turaqtylyqty qoldaýdaǵy belsendi ustanymyn kórsetip otyr.
Memleket basshysy, Qasym-Jomart Toqaev Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýtynyń mańyzdylyǵyn taldaı kele, sońǵy jyly konteınerlik tasymal kólemi eki ese óskenin eskerip, júkterdi jetkizý ýaqytyn qysqartý maqsatynda iske qosylǵan Digital Trade Corridor platformasynyń tıimdiligine erekshe nazar aýdardy. Nátıjesinde byltyr orta dálizben júk tasymaldaý kólemi 65 paıyzǵa kóbeıdi. Iaǵnı 3 mıllıon tonnaǵa jýyqtady. Aqtaý portyndaǵy hab konteınerlik tasymaldaý kólemin 300 myńǵa ulǵaıtýǵa múmkindik beredi. Port Kaspıı jaǵalaýyndaǵy elderge jáne Ortalyq Azıa memleketterine qyzmet kórsetedi. Bul turǵydan Qazaqstannyń saýda-logıstıka salasyn tıimdi sıfrovızısıalaýda jeke tájirıbesi Túrki memleketteri uıymy aıasynda zor mańyzǵa ıe bolyp otyr.
Halyqaralyq saıasattaǵy alyp derjavalar arasyndaǵy múddeler qaqtyǵysy Eýrazıa aımaǵynda ıdeologıalyq bólinisti qalyptastyrǵanymen, elimizdiń dástúrli túrde ustanyp kele jatqan kópvektorly syrtqy saıasaty aımaqta qalyptasyp jatqan jaǵdaıatta óz tıimdiligin dáleldep otyr.