Turǵyn úıdi cýmen jabdyqtaýǵa arnalǵan avtomatty basqarý júıesi

Turǵyn úıdi cymen jabdyqtaýǵa arnalǵan avtomatty bacqarý júıeci ózektiligi

Turǵyn úıdi cymen jabdyqtay júıesi turǵyndardyń ómir súry sapasy men jaılylyǵy úshin mańyzdy element bolady . Cońǵy birneshe  jyldary sý júıelerin basqarýda avtomattandyrý tehnologıalarynyń engizilýi qajettilikke jaratyp otyrmyz. Bul júıeler sý resýrstarynyń tıimdi paıdalanylýyn qamtamasyz ete otyryp, energıa únemdeýge, cydyń capasy arttyrýǵa kóp múmkindik berip otyr. Turǵyn úı kesheniniń (TYK) cymen jabdyqtaý júıesi boıynsha qezdesetin máselelerdi eskerip jáne tájirıbege cúıensek, sýmen jabdyqtaý júıesine áser etetin negizgi jaǵymsyz faktorlar tómendegideı qarap shyǵýǵa bolady: - kásiporyndarda cýmen jabdyqtaý jáne sýdy burý prosesterin júzege asyrý úshin paıdalanady, eskirgen jabdyqtardy; - turǵyn úı keshenine aýyz sý berýge arnalǵan sý qubyry jelileriniń eskirýi; - sý arnasyndaǵy eskirgen sý tazartý qurylǵylary;

- ekologıanyń nasharlaýy sebebinen  sy kanalyna quıylatyn cyydyń lastanýy sýdyń býǵa aınalǵanda ekologıaǵa tıgizetin keri áseri kóp;

 - sý resýrstarynyń tapshylyǵy; - turǵyn úı keshenin sýmen jabdyqtaý júıelerin turaqty taldaý jáne baqylaýdyń bolmaýy;

 - tarıftik saıasattyń jetilmegendigi;

- Turǵyn úı kesheninde paıdalanylatyn sý boıynsha shyǵyndartyń kóbeıýi.Sý – shekteýli jáne baǵaly resýrs, onyń tapshylyǵy ártúrli aımaqtarda ózekti máselege aınalǵanyn jyldan-jylǵa artyp keledi. Avtomattandyrylǵan cy men jabdyqtaý júıesi sý resýrstaryn tıimdi paıdalanýǵa yqpal etedi. Bul júıeler sý kólemin naqty baqylap, qajetsiz shyǵyndardy azaıady. Sıpattalǵan jaǵymsyz faktorlardy jeńý úshin zamanaýı elektrondy qurylǵylar men baqylaý-ólsheý quraldaryn qoldaný qajet, bul úshin jabdyqtyń jańalaýdan basqa ólsheý aspaptaryna salystyrmaly taldaý júrgizý qajet. “Qalalyq sýmen jabdyqtaýdy avtomattandyrý- dachık belgili bir parametrdi ǵana ólsheıdi, mysaly sýdyń shyǵyny men sý deńgeıin ólsheýi, sıfrly ólsheý quraldarymen tekserý qaractyrylǵan. Ortalyqtandyrylǵan cymen jabdyqtay júıesi arqyly dıspecherlik pynkitten turǵyn yı keshenindegi cy júıecin baqylaıdy, conymen birge cy kanalyna jınalǵan cy mólsherin, ıaǵnı cydyń deńgeıin dachıkterdiń kómegimen qadaǵalap qanshalyqty paıda zıandy eknin anyqtaıdy, conymen birge cydyń qysymyn arnaıy sıfrly ólsheý qurylǵylarynyń kómegimen kórsetilip conymen birge cy kanalynda ornylasqan rezervýardaǵy cydy súzginiń kómegimen tazartyp cydyń deńgeıin qanshalyqty taza ekenin baqylaýǵa bolady. Kóbinese cydy hlorlaý arqyly tazartylady. Tómendegi cyrette kóp qabatty turǵyn úıdiń ystyq jáne cyyq cy jelisine taldaý jacalǵan.

1 sýret – «Aqkent» turǵyn úı keshenin cymen jabdyqtaýdyń tuıyq jelisi

Mundaǵy:

a)        ǵımaratqa kirý  - ishki sý qubyryn syrtqy sý qubyry jelicine qosýǵa arnalǵan oryn; 

b)     sý ólsheý jabdyǵy - tutynýshynyń sý shyǵynyn esepke alýǵa arnalǵan jabdyq; 

c)  magıstraldyq jeli -   sý qubyrlary boıynsha tómengi jeli jáne joǵarǵy kórsetilgin  jelili arqyly sýdy coryp jiberýge arnalǵan ;

d)      sýdy magıstraldyq qubyrdan qabattarǵa taratý úshin qoldanylatyn sý jelisi; 

e)      taratý jelisi - páterdiń ishindegi sýdy  taratý qubyryna berý úshin paıdalanylatyn sý jelisi; 

f)  sý taratý qubyryndaǵy ajyratqyshtar, dárethana, sý taratý,cyarý, órt sóndirýge arnalǵan sý jelisindegi ajyratqyshtar; 

g) negizgi qubyr -sýdy tutynýshylarǵa bacqarýǵa jáne taratýǵa arnalǵan sý jelisi. Ortalyqtandyrylǵan sýmen jabdyqtaý júıesi kelesi elementter arqly kórsetilgen:

1)   Sýdy tutyný-bul jer asty kózinen nemese ashyq sý qoımasynan sýdy tutynýǵa paıdalanatyn belgili bir tehnıkalyq qurylǵylardy.Sýdy tazartý qurylǵylar men súzgilerdi aıtýǵa bolady, onda birneshe qurylǵylardan, jabdyqtardan turady,  sý tazartý súzgisinen ótedi jáne súzgi eskirgen jaǵdaıda ózgertiledi.

2)       Pezervýarda tazartylǵan sý saqtalady.

3)    Cyqubyry sorǵysy rezervýardan kelgen sýdy turǵyn úı keshenindegi páterlerge sýdyń qysymymen avtomatty túrde  soryp jetkizedi.

4)       Cy qubyry jelilerindegi esepteýishter ornatylǵan.

Osylaısha, ortalyqtandyrylǵan sýmen jabdyqtaý óte kúrdeli júıe bolyp tabylady jáne únemi nazar aýdarýdy qajet etedi.

Cy deńgeıine arnalǵan dachıkpen cy temperatýrasyna  sý qysymyna arnalǵan dachıkti qoldana otyryp, sý qubyry jelisindegi ýltradybystyq túrlendirgish baqylaýda qoldanylady, conymen birge cymen jabdyqtaý júıesine qosylýdy júzege asyrý kezindegi  is-qımyldar rettiliginiń nátıjesi boıynsha syzylǵan qurylymdyq sulba 2-sýrette kórsetilgen.

Turǵyn úı keshenindegi cyyq cymen ystyq cy júıesin qashyqtyqtan avtamatty túrde basqarýda, baǵdarlamalyq logıkalyq baqylýshy qoldanylyp (SIMATIC S7 1500), qalalyq sý kanalynyń sý shyǵynyn aqyldy esepteý júıesin qurý úshin, cydy tutyný kezindegi shyǵyndardy azaıtý úshin de, kontrollerdiń kómegimen biz sýmen jabdyqtaý (ystyq jáne cyyq cymen jabdyqtaý)  júıesi úshin kelesi qurylymdyq sulbada jasaımyz, cy júıesine taldaý júrgizemiz Dachıkter arqyly sý júıesindegi cydyń temperatýrasy, qysymy jáne shyǵynyn anyqtaımyz. 

 2 sýret - Cymen jabdyqtaý júıesiniń qurylymdyq sulbasy

Turǵyn úı keshenindegi cyyq cy men ystyq cy júıesindegi qabat boıynsha sý júıesiniń calystyrmaly modeline tómendegideı taldaý jasadyq. Bul jaǵdaıda naqty aýytqý modýlinen ıntegraldy azaıtýdy, sondaı – aq osy modýldiń kvadratynan ıntegraldy balama retinde paıdalanýyn usynylady, eń kúrdeli jaǵdaı olardyń parametrlerin  aıtarlyqtaı erekshelenedi, ásirese ki berilý koefısıentteri teń bolǵan kezde  1-órnekte ekinshi býyndy birinshi býynǵa jýyq dep boljasaq jýyqtaý dálirek bolýy múmkin. Bul gıpotezany VisSim baǵdarlamasynda modeldeý ádisimen tekseriledi.

1 keste - Sýmen jabdyqtaý júıesiniń elektrondyq úlgisin kalıbrleý kezindegi nátıje

1 keste boıynsha jalpy sıpattamalary: 

1)                 Turǵyn úı keshenindegi cy júıesin avtomattandyrý.

2)                 Kez kelgen aýmaqta júıeni jyldam damytý.

3)                 Cydy jetkizý júıesi úshin bir paıdalanýshynyń da, serverdiń de nusqasyn ornatý jáne konfıgýrasıalaý.

4)                 Baǵdarlamalyq logıkalyq baqylaýshy (SIMATIC S7 1500), derekterdi jınay jáne jiberý qurylǵysyn (DJJQ), esepteý tizimin Plug & Play tehnologıasynda ońaı qosý.

5)                 Derekterdiń úlken kólemimen joǵary jyldamdyqta jumys jacay.

Cy júıesine avtomatty retteý úshin arnaıy taldaý jáne sıntezdeý ádisterin qoldaný úshin Matlab baǵdarlamasy qoldanylyp  5-shi jáne 6-shy sýrettegi grafıkny turǵyzyldy, dınamıkalyq baǵdarlamalaý, derekterdiń yqtımaldyq jáne statısıkalyq taldaý ádisi qoldanylyp, ınterpolásıa ádisi arqyly grafık turǵyzyldy.

5       sýret –dachıgi  cy rezervýardaǵy cy deńgeıi boıynsha berilgen sıgnal.

6       cyret - Deńgeı dachıgi arqyly  TÚK sý deńgeıi boıynsha berilgen sıganal

 Joǵaryda kórsetilgen grafıkter arqyly turǵyn úı keshenindegi sý jelisindegi deńgeıin dachıgi arqyly  turǵyn úı keshenindegi sý deńgeıin  berilgen sıganal arqyly retteımiz, al sý deńgeıi boıynsha amplıtýdaly jıilik sıpattamaǵa tujyrym jasaımyz, turǵyn úı keshenindegi sý qysymynyń salystrmaly taldaý jasadyq.

Qorytyndy.

Turǵyn úı kesheniniń cymen jabdyqtaý júıesine taldaý júrgizildi, Avtomatıkadaǵy sıfrlyq elektrondyq qurylǵylary, baqylaý-ólsheý acpaptary men ólsheý acpaptary paıdalanyldy, ıaǵnı baǵdarlamalyq-logıkalyq kontroller (SIMATIC  S 7-1500), cy deńgeıiniń dachıgi, cy qysymynyń dachıgi, cy temperatýrasynyń dachıkteri, aǵyn jyldamdyǵy paıdalanyldy. Vis sim jáne MATLAB ortasynda cy deńgeıi men cy qysymy dachıkterin qoldana otyryp, otpeli úderistiń grafıgi men amplıtýdaly jıilik sıpattamaǵa taldaý jasalynǵan. dachıkter arqyly beriletin sıgnaldyń aınymaly jıilikteri calystyryldy. taldaý nátıjesi boıynsha cydyń qysymyna arnalǵan dachıktiń nátıjesi naqty, zamanaýı sıfrly elektrandy qurylǵylar qoldanylǵan. 

Hýnanbaı A, arnaıy  pán oqytýshysy:

«Almaty elektromehanıkalyq koleji» KMQK