nemese otbasyndaǵy áke rólin kóterýimiz kerek
Jýyrda áleýmettik medıada tóbe shashyńyzdy tik turǵyzar vıdeolar tarady. Ony bastan-aıaq kórip shyǵý úshin júrek kerek. Kóp adamnyń bóliskeni sonshalyq, áleýjelini ashqan saıyn sol vıdeolardan kóz súrindi.
Bireýindegi bir qyzdyń ekinshisin aıaýsyz judyryqtap, teýip, odan qaldy sheshindirip jatqan oqıǵa Shyǵys Qazaqstan oblysynda bolǵan. Al ekinshisindegi birneshe jasóspirimniń jerde es-tússiz jatqan bozbalany «uıyqta» dep qoıyp ekilene bet-aýzynan tepkilep jatqan qatygez kórinis Qyzylorda oblysynda bolǵan. Iá, bul jerge, oblysqa bólinetin másele emes, ultqa kelgen qasiret! Bárimizge qaǵylǵan dabyl!
O zaman da, bu zaman, qyzdardyń tóbeleskenin kim kórgen?! Al qazir boıjetkender julysyp, shashtasatyn bolǵan. Jáne onysyn maqtan etip vıdeoǵa túsirip turýdy da ar kórmeıdi. Uldarymyzdyń tirligi keshegi, ólimshi etip tepkilep, jalǵyz tastap kete barǵan tanystary reanımasıada jatyr búginde.
Neden qatelik jiberdik? Nege bulaı boldy? Osynyń aldynda da osyǵan uqsas oqıǵalar áleýmettik jelide jıi kórinis berip júrdi. Álde talap, zań osal ma? Álgi jýan judyryqty balalardyń ishindegi bireýiniń ákesi organda istegen degen áńgime shyqty. Álde bala sonysyn arqalana ma?
Bir qyzyǵy, reanımasıada jatqan balany alǵashynda quqyq qorǵaý organdary «saıabaqta taıyp jyǵylǵan» degen aqparat taratqan-dy. Keıin vıdeo áleýjelige tarap ketken soń, is qozǵalyp otyr. «Qulap jaraqat alǵan bala» men «tóbeleste ońbaı soqqy alǵan oqýshynyń» jaǵdaıyn «ajyrata» almaý da úlken qatelik ári syn. Qoǵamda úlken rezonans týǵandyqtan, bul oqıǵaǵa jergilikti jerdiń tıisti organdary el aldyna shyǵyp, baspasóz máslıhatyn ótkizdi. Sol oqıǵaǵa oraı birqatar laýazymdy tulǵanyń qyzmetinen bosatylǵany da belgili boldy. Biraq onymen másele túbegeıli sheshile me? Psıhologıalyq, moraldyq hám fızıkalyq soqqy alǵan qyz da, ul da endi qandaı kúıde bolmaq? Ata-anasy qandaı jaǵdaıda?
Bizdiń aramyzda, ókinishke qaraı, «muǵalim ne qarap otyr, balamyzdy mektepte júr dep otyrmyz ǵoı» degen kózqarastaǵy ata-analar da az emes. Sóıtip, barlyq jaýapkershilikti ustazdarǵa artyp qoıǵymyz keledi. Al ózimiz jumysbastylyǵymyzdy, sol balany asyraýdyń qamymen júrgenimizdi syltaýratamyz. Jumysqa erte ketip, kesh kelemiz. Balamnyń kóılegi kók, tamaǵy toq qoı bastysy deımiz. Al tárbıesi she? Onyń júrgen ortasy qandaı, kimdermen dos, qaıda júr, kaıdan keldi? Bul saýaldarǵa bas aýyrtqysy kelmeıtin ata-analar da joq emes. Bas aýyrtqanmen de, ıe bermeıtin balalar ósip keledi. Sebebi, tárbıeniń shegesi o basta bosap ketken. Tipti, mekteptegi ata-analary jınalysyna da sanaýly ǵana adamdar baratynymyz ótirik emes. Kóbimiz taǵy da sol jumystamyz.
Taqyrypqa oraı
Sársen MUSAULY, qala turǵyny:
– Osy oqıǵalardan keıin bári túngi reıd júrgizip ketti. Menińshe, qoǵamdy shoshytqan bul jaıttar jastardy áleýmettendirý baǵytyndaǵy is-sharalardyń jetkiliksizdigin, tárbıe jumystary tek esep berý úshin ótkiziletindigin taǵy bir kórsetip bergendeı. Únemi bolary bolyp, boıaýy sińgen kezde, oqıǵanyń saldarymen kúresemiz de júremiz. Uıat.
Saltanat AIDARALY, tiginshi:
– Jalpy, ómir bolǵasyn, qyzýqandy jastar arasynda túrli kıkiljińniń oryn alatyny sósziz. Biraq sony nege judyryqpen, asqan qatygezdikpen sheshýdi ádetke aınaldyryp baramyz? Mundaı jaǵdaıda eń birinshi ata-ana jaýapty bolýy kerek dep oılaımyn. Otbasy ınstıtýty myqty bolýǵa tıis. Boldy, basqa áńgimeler artyq. Ár shańyraqtan shyqqan bala qandaı bolsa, júrgen ortasy da sondaı bolady. Jaqsy adam etip shyǵarý óz qolymyzda.
Seniń balań ózgege emes, ózińe kerek birinshi kezekte. Sondyqtan kimmen, qaıda, ne istep júrgenin únemi qadaǵalap otyrýǵa tıispiz. Áıtpese, qazirgi kúni bárin mektepte artyp qoıatyndar kóbeıgen.
Daýylpaz QARAJAN, zeınetker:
– Keshe áleýmettik jeliden bir pikirlerdi oqyp qaldym. Oqýshylar arasynda aýyzasharǵa barý úrdiske aınalyp barady depti. Olar úıdi-úıine taraımyz degenshe tún jarymy bolady. Sóıtip júrgende, buzyqtary bir-birimen ilinisedi. Tóbeles, eregis sondaıdan bastalady. Jınalyp meshitke taraýyqqa barýdy sánge aınaldyrdy degendi de kózim shaldy. Sol oqýshylardyń kóbi namaz oqymaıdy, mánin de bilmeıdi, dúrmekpen barady, odan shyqqasyn taramaı taǵy júredi depti. Menińshe, bala meshitke ata-anasymen barǵany durys. Olar qazir dál eliktegish jasta júr. Onsyz da qyz-qyz qaınap turǵan zamanda dinmen ýlanbasa eken degen tilegim bar. İlim-bilim qýsa deımin.
Qaıdar JANAIDAR, qurylysshy:
– Úıdegi ata-ana tárbıesinen bólek, ustazdardyń baqylaýyn da kúsheıtken durys. Buryn bizdiń kezimizde tárbıe «zavýchtary» tek er adamdar bolatyn. Olar kerek jerinde uldardyń qulaǵyn «burap-burap», ońdyrmaı «soıyp», mańdaıynan «shertip-shertip» alatyn. Onysy úshin «sen sóıttiń» dep bir ata-ana kelip shaǵym aıtpaıtyn, odan eshkim jaman da bolǵan joq. Qazir «eti seniki, súıegi meniki» deıtin ata-ana joq. Sosyn, búginde mektepte er muǵalimder az. Al búgingi tentek, sotqarlar, bir-bir úıdiń erkesi áıel balasynan yǵa qoıar deısiz be?!
Jansaıa ÁRSENQYZY, kóp balaly ana:
– Sabaǵy bitip, úıine qaıtqan balaǵa ata-anasy jaýapty. Mektepten tys ýaqytta balasyna ıe bola almaǵan áke-shesheni jaýapqa tartý kerek. Balasy tún jarymyna deıin dala kezetin oqýshylardyń ata-anasyna kólemdi aıyppul salǵan durys dep oılaımyn. Áıtpese, bireýdiń balasy úshin muǵalimder men polıseılerdiń reıd dep túnimen kóshe ańdyp júrgeni júrgen. Meniń ustanymym – otbasyndaǵy ákeniń, ata-ájeniń rólin kúsheıtý kerek. Sheshemizdiń «Ákeńe aıtam!» degen bir aýyz sózinde sonshama ses, salmaq jatatyn baıaǵyda. Sol qazaqy tárbıeni qaıta qolǵa alýymyz kerek.