Teńgeniń tarıhy men onyń qazirgi jaǵdaıy Qazaqstannyń ekonomıkalyq damýynyń aıqyn kórinisi bola otyryp, ulttyq valútanyń bolashaǵyna qatysty mańyzdy boljamdar jasalýda.
1993 jyldyń 15 qarashasy Qazaqstan úshin erekshe mańyzdy kún boldy. Sol kúni eldiń ulttyq valútasy — teńge resmı túrde aınalymǵa endi. Keńes Odaǵynyń ydyraýynan keıin, Qazaqstan óz táýelsizdigin jarıalap, ekonomıkalyq derbestikke qol jetkizý maqsatynda ulttyq valúta shyǵarýdy qajet dep sanap, bul qadamdy júzege asyrdy.
Alǵashqy teńge banknottary men monetalary 1993 jyly shyǵaryldy, al olardyń dızaınynda Qazaqstannyń mádenıeti men tarıhy kórsetildi. Teńgeniń alǵashqy kýrsy 1 AQSH dollary úshin 4,75 teńge bolyp belgilendi, bul ýaqytta jańa valúta elde úlken suranysqa ıe bolyp, birden halyqtyń qoldanysyna endi.
Teńgeniń shyǵýy kezinde Qazaqstannyń ekonomıkasy kóptegen qıyndyqtardy bastan ótkerdi. 1990-shy jyldardyń aıaǵynda ınflásıanyń joǵary deńgeıi men ekonomıkalyq daǵdarys ulttyq valútanyń qunsyzdanýyna ákeldi. Biraq Ulttyq Bank turaqty aqsha-kredıt saıasatyn júrgizip, teńgeniń qunyn saqtaýǵa tyrysty.
Qazirgi ýaqytta teńge Qazaqstannyń qarjy júıesiniń negizi bolyp tabylady. Teńge baǵamy álemdik naryqtardaǵy syrtqy faktorlar men munaı baǵasyna, sondaı-aq ishki ekonomıkalyq ahýalǵa baılanysty ózgerip otyrady.
Qazaqstannyń ekonomıkasy munaıǵa táýeldi bolǵandyqtan, munaı baǵasynyń ózgerisi teńge baǵamyna aıtarlyqtaı áser etedi. Mysaly, álemdik naryqtaǵy munaı baǵasy tómendegen kezde teńge qunsyzdanýy múmkin. Biraq Ulttyq Bank elimizdiń qarjylyq júıesin turaqty ustaý úshin ıntervensıalar júrgizip, ulttyq valúta turaqtylyǵyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan sharalardy qabyldaıdy.
Qazaqstan Ulttyq Bankiniń júrgizip otyrǵan saıasaty, onyń ishinde ınflásıa deńgeıin baqylaý, monetarlyq saıasatty júzege asyrý, valútalyq rezervterdi basqarý sıaqty sharalar teńgeniń turaqtylyǵyn saqtaýǵa múmkindik beredi. Sońǵy jyldary teńge baǵamynyń aýytqýy ýaqytsha sıpatqa ıe bolyp, elimizdiń ekonomıkasy turaqty ósý traektorıasyna tústi.
Qazirgi ýaqytta teńgeniń turaqtylyǵynyń mańyzdy aspektisi — ınflásıany baqylaý. Ulttyq Bank ınflásıanyń ósýin tejep, ony 4-6% deńgeıinde ustap turýdy maqsat etedi. Bul ekonomıkadaǵy jalpy jaǵdaıǵa, tutyný baǵalarynyń ósimine jáne halyqtyń ómir súrý deńgeıine tikeleı áser etedi. Teńge qunynyń turaqtylyǵy ınflásıa deńgeıin tómendetýge, ıaǵnı halyqtyń satyp alý qabiletin arttyrýǵa kómektesedi.
Jahandyq ekonomıka men teńge
Qazaqstan ekonomıkasynyń ashyqtyǵy men halyqaralyq saýdany damytýy teńgeniń bolashaǵyna mańyzdy áser etedi. Halyqaralyq qarjy naryqtaryndaǵy jaǵdaı, ınvestısıalar aǵyny jáne saýda seriktesterimen qarym-qatynas teńge baǵamyna áser etetin syrtqy faktorlar bolyp tabylady. Qazaqstannyń ishki naryǵyndaǵy turaqtylyq pen reformalar da ulttyq valútanyń bolashaǵyn aıqyndaıdy.
Teńgeniń halyqaralyq deńgeıdegi róli
Qazaqstan halyqaralyq qarjy naryqtarynda valútalyq rezervterdi basqarý, halyqaralyq saýda jáne ınvestısıalarǵa qatysty jańa múmkindikter ashýdy kózdeıdi. Bolashaqta teńge halyqaralyq saýdada keńirek qoldanylyp, ınvestısıalar tartý úshin mańyzdy quralǵa aınalýy múmkin. Sonymen qatar, Qazaqstannyń ıntegrasıasyn tereńdetý men «jasyl ekonomıka» jobalarynyń damýy ulttyq valútanyń turaqtylyǵyn nyǵaıtýǵa yqpal etýi múmkin.
Sıfrlyq teńge: Jańa damý baǵyty
Qazaqstandyq ekonomıka sıfrlandyrý jolyna túskendikten, Ulttyq Bank qazirgi ýaqytta sıfrlyq teńge engizýdi qarastyrýda. Sıfrlyq valúta eldiń qarjy júıesiniń tıimdiligin arttyryp, tranzaksıalar men tólemderdi jeńildetýge, sondaı-aq memlekettik baqylaýdy kúsheıtýge múmkindik beredi. Sıfrlyq teńge jobasy Qazaqstannyń bolashaqtaǵy ekonomıkalyq damýynda mańyzdy ról atqara alady.
Teńgeniń tarıhy men damýy Qazaqstannyń táýelsizdigi men ekonomıkalyq kúshin beıneleıdi. Ol eldiń qarjy júıesiniń basty elementi retinde ári ishki, ári syrtqy ekonomıkalyq saıasattyń negizi bolyp tabylady. Qazirgi ýaqytta teńge óziniń turaqtylyǵyn saqtap otyr, al bolashaqta onyń halyqaralyq deńgeıde róliniń artýy múmkin. Qazaqstannyń sıfrlyq ekonomıkany damytý men qarjy sektoryn jańǵyrtý baǵytyndaǵy qadamdary ulttyq valútanyń bolashaǵyna oń áser etetindigi sózsiz.