Jaraıdy, molda bilimsiz, «70 paıyz, anaý-mynaý» dep ár jerden estigen birdemesin asyryp aıta saldy (AQTAMAIMYN, nege óıtti, jalpy ımamdarymyz nege bilimsiz – bólek másele).
Al sizder bilimdisizder ǵoı, nege shyr-pyrlaryńyz shyǵady? Paıyz ba namystaryńyzǵa tıip bara jatqan? Jaraıdy, 30 paıyz deńiz. Tipti 10-ǵa túsireıik (odan tómen túse almaımyn). Sodan ne ózgeredi? Qazaq tiline engen parsy sózderiniń sózdigin jasaǵan Nurtas Ońdasynov aqsaqaldyń kitaby qolymda tur. Keremet eńbek. Qazaq tilindegi arab sózderiniń tizimin jasaǵan ǵalymdarymyz tipten kóp («mektep», «qalam», «kitap», t.b. sózderdi kóbińiz jazyp ta qoıdyńyz, oǵan toqtalý qajet emes). Qarańyz, oqyńyz. Zerdeleńiz. Qıyn, ıá? Kitapty izdep tabý bar (ınternet-nusqa týraly múlde sóz joq), o báleni tabaqtaı ǵyp qolyńa ustaý bar, sosyn (o, qudiret!) OQÝ degen... vagonnan kómir túsirgendeı aýyr jumys bar. Ne azap? Odan da otyra qalyp, joqqa shyǵarǵan ońaı – kelisemin.
Qazir «adarǵy» degen sózdi biletin qazaq kóp pe? Az ǵoı dep oılaımyn. Óıtkeni órmek toqý qazaq turmysynan ketip barady. «Dódege» degen sózdi de bárimiz birdeı dóp túsine beremiz be? «Túgel» deı almasaq kerek. Halyqtyń kúndelikti tirshiligimen baılanysy joq uǵymdar birte-birte ult sanasynan óshe beredi, onyń ornyn aınalasyndaǵy (ult ońasha ómir súrmeıdi ǵoı) basym tilderdegi nusqalar basa bastaıdy.
«Nan» – kóne parsy sózi. Osyny oqı sala «sonda qazaq parsymen tanysqansha nan jemegen be?» dep kemi jıyrma adam jaǵama jarmasaıyn dep otyr. Joq. Jegen. Biraq ony «nan» dep atamaǵan ǵoı. «Ippak» degen (saq-ǵun tarıhyn oqyńyz). Qazirgi túrik tilindegi «ıemek» (jemek, tamaq) degen sóz – sol eski sózdiń saqtalyp qalǵan jurnaǵy. Al biz nan dep kettik. Qazaq sózine, uǵymyna aınalyp ketti. Eshqashan odan bas tartpaımyz. Sol zamandaǵy ÚSTEM MÁDENIET degenin istedi.
«Páýeske» deımiz. Ol – «povozka» ǵoı (orys sózi). «Bókebaı» deımiz. Ol – «pýhovyıdyń» ózgergen túri. Ájem marqum ómir-baqı «pámildári» deýmen ketti, «pomıdorǵa» tili kelmedi sol kúıi. KEIİNGİ BİRER ǴASYRDAǴY ÚSTEM MÁDENIET taǵy da degenin istedi. «Qazaqta sonda múlde sóz bolmaǵan ba? Mylqaý bolǵan ba?» deý – ańǵaldaý aǵaıynnan laık jınaý úshin ótimdi shyǵar, degenmen halyqtyń tili únemi damýmen, aralasýmen, ózgerip-túrlenýmen órbıtinin túsinetin jurt úshin – quny kók tıyn pikir.
Osyndaı sózderdi tize berseń, kún-tún bitpeıdi.
Dúnıede taza til bolmaıdy. Aǵylshynnyń ózinde roman (fransýz, ıspan, t.b.) tilderiniń yqpaly baıqalady. Ispanda da (baıqap qaldym) bóten sózder órip júr. Baıaǵyda bizge sabaq bergen Amantaı Shárip aǵamnyń aıtýynsha, orys tilindegi «A» árpinen bastalatyn «avos» sekildi sanaýly ǵana slaván sózi bar, qalǵany – túrki, fransýz, baltyq, anaý-mynaý eken... Sodan orys yńǵaısyzdanyp otyr ma? «Abajýrdan» bastap bárin ózine sińirip, qylǵytyp, «taǵy qandaı sóziń bar, nómirińdi aıt, jalmaýyz?» dep jutynyp otyrǵan joq pa? Aıtsań, moıyndamaıdy.
Siz qazaq tilindegi orys, arab, parsy sózderiniń paıyzymen alyspaı, QAZAQ TİLİ degen óz ana tilińizdi durystap meńgerip alsańyzshy áýeli. «Prıvet, brat!», «da konechno, obázatelno», «prosto úlgermedim»... Ne sóz osynyń bári? Oryssha qosyp sóıleıtinderge, jazatyndarǵa eskertý jasasam, «oı, aýzymyz úırenip ketken ǵoı» dep yrjalaqtap kúledi-eı. Sonda... sol aýyz kimdiki? Aýyzǵa, tilge ıelik etetin BAS, MI degen joq pa? «Úırenip ketken aýyzdy» aýyzdyqtaý týraly oı kelmeı me eken sol basqa?
Ózimiz naǵyz qazaq bolaıyq. Tildiń «taza paıyzyn» saqtaıtyn siz ben biz emes pe? Balalarymyzdy soǵan tárbıeleıik te! Áıtpese erteń «adarǵy» men «dódege» jaıyna qalyp, «Adal... eto chto? A, halal? Kolbasa, chto lı?» dep otyratyn urpaq keledi.