Sońǵy ýaqytta el arasynda túrli pikir týǵyzyp júrgen máhir máselesine núkte qoıyldy. Kúni keshe ǵana Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy qyzǵa beriletin qalyńmaldy máhir dep sanaýǵa bolatyny jóninde arnaıy pátýa shyǵarǵanynan habardar boldyq.
«Máhir – sharıǵat sharty» eken dep, keıbir qyzdardyń turmys qurar-qurmastan ashkózdikke salynyp, kúıeý jigitten aspandaǵy aıdy talap etken jaǵdaılary jıilep ketkeni shyndyq. Qala meshitteriniń birinde ımam bolyp júrgen tanys jigit jýyrda ǵana sondaı bir oqıǵaǵa kýá bolǵanyn aıtty. Neke qıdyrý rásiminiń birinde qalyńdyq kúıeý jigitten óziniń atyna jeke páter alyp berýdi surapty. «Onyń qajeti qansha?! Baspanasyz emespiz, ata-anamyz onsyz da bizge páter syılap jatyr ǵoı» dese: «Jeke páter meniń bolashaqtaǵy qaýipsizdigim úshin kerek» depti qymsynbastan.
Jalpy, tek ol ǵana emes, nekelesý sharty retinde qymbat kólik, páter, basqa da baǵaly buıym suraıtyndardyń kópshiligi máhirdi «erteń ajyrasyp ketsem nemese áldeqandaı jaǵdaı bola qalsa, kúnkórisim úshin qajet» dep oılaıtyn kórinedi. Al endi osyndaı baqaı esep pen teris pıǵyl jaqsylyqqa jetkize me?! Qalyńdyǵynyń býynsyz jerge pyshaq urǵanynan qolaısyzdanǵan jigitterdiń kópshilik aldynda ne aıtaryn bilmeı saly sýǵa ketkenderi de, «Maǵan mundaı dúnıeqońyz áıeldiń qajeti joq» neke qıýdan múlde bas tartqandary da bolǵanyn áleýmettik jeliden jurt kórip-bilip otyr.
Máhir mólsheriniń shamadan tys bolýyn ıslam dini de quptamaıdy. Jas jubaılardyń shańyraq kóterer aldynda bir-birine artyq salmaq salyp, orynsyz qınamaı, túsinistik tanytýy – ary qaraı da syılastyqpen, jarasymdy ómir súrýine kepil bolmaq.
Bul rette, tarıhshy, etnograf Maqsat Alpysbes: «Máhir, ol – syılyq. Al syılyq degen – arazdasý úshin emes, syılastyqty odan ári arttyrý úshin beriledi. Eger arazdyq týdyrsa, ol syılyq emes. Eýropa elderinde «neke sharty» degen uǵym bar. Onda eki jas nekege deıingi ózderine tıesili materıaldyq múlikterin keıin daý týdyrmaıtyndaı kelisip bekitip alady. Al bizdiń qazaq qoǵamyndaǵy neke zańdylyǵynda materıaldyq qundylyqqa kóz tigý, soǵan basymdyq berý degen túsinik joq», – deıdi. Sondaı-aq, tarıhshynyń: «qalyńdyqqa syı berý – qazaq saltynda da bar dúnıe. Sol úshin de arab, parsy halyqtarynyń ózderiniń ulttyq mádenıetine, sharıǵat zańdaryna qatysty dástúr-ǵuryptaryn qazaqqa ákelip telı berýdiń qajeti joq. Biz zaıyrly qoǵamda ómir súrip jatqannan keıin áleýmettik máselelerdiń bárin din talaptaryna baǵyndyra berýge bolmaıdy», – degen tujyrymy da kókeıge qonady.
«Ata saltyń – halyqtyq qalpyń» dep salt-dástúrdi eldiktiń, biregeıliktiń ózegi sanaǵan babalarymyzdyń qyz uzatýy men kelin túsirýiniń de ózindik jón-jorasy qalyptasqany málim jáne qalyńmaldyń máhirge sanalatyndaı jóni bar. Óıtkeni ol da aınalyp kelgende qalyńdyqtyń jasaý-jabdyǵy retinde ózine beriledi. Endi ǵana bas qurap, jańa ómir bastaǵan jastarǵa bul da bolsa – kómek.
«Eshten kesh jaqsy» demekshi, máhir jóninde ýaqyt ótkizip baryp bolsa da bir uıǵarymǵa kelgen dinı basqarma:
«Qazaq dástúrinde qalyńmal – qalyńdyq úshin beriletin mal-dúnıe. Eger eki jas ajyrasqan jaǵdaıda qalyńdyq maly qyzdyń ıeliginde qalatyn bolǵan. Osy turǵydan qalyńmaldy máhir dep sanaýǵa bolady. Al «áke eńbegi», «ana súti», t.s.s. qyzdyń áke-sheshesine, týystaryna beriletin mal-múlik máhirge sanalmaıdy. Sondaı-aq, qyzdyń jasaýyn ákesi óz múlkinen alyp berse, bul máhir bolyp eseptelmeıdi. Qalyńmal berilmeıtin ólkelerde neke qıý barysynda máhirdi belgileýi tıis. Máhir belgilenbegen jaǵdaıda nekesi durys bolady. Biraq kúıeýi máhr-mısl beredi», – degen pátýa shyǵarypty.
Baıqap júrgenimizdeı, sońǵy kezderi el arasynda jıi talqylanyp, jıi pikirtalas týdyratyn da – din men dástúrge, sharıǵatqa qatysty máseleler bolyp tur. Sondyqtan áńgimeni ýshyqtyrmaı, ár nársege der kezinde baıypty baılam jasaýdy eskergen jón.