Súmbile juldyz – qońyr kúzdiń nyshany. Paıym boıynsha, aldymen Súmbile aıy tabıǵat sahnasyna shyǵady. Sodan keıin baryp araǵa ýaqyt salyp Súmbile juldyzy týady. Bul qazaq tiline parsy tilinen aýysqan sóz. Qazaq arasynda bul juldyzdy sýyq juldyz dep te ataıdy.
Shortanbaı jyraýdyń tabıǵat pen ómirdi salystyrǵan jyrynda:
«Súmbile týyp, kúz bolmaı,
Kókoraı shalǵyn ońar ma?
Kárilik kelse qaıtadan,
Jasaryp adam tolar ma?» – degen joldar bar. Osy amalǵa qatysty aıtylsa kerek.
Ázerbaıjan, túrkimen jáne túrikter tamyzdy tammýz dep ataǵan. Qazekeń sarsha, tamyz, sarsha-tamyz, keıde súmbile degen. Mine, osy aptanyń aıaǵynda sol súmbile aıy bastalady. Qazaq, qyrǵyz, ózbek, túrkimen, tájik, parsy, pýshtýn (Aýǵanstan) kúntizbelerinde Súmbile juldyzy 31 kúndik zodıak aıy sanalady. Ol tamyzdyń sońy, qyrkúıektiń basy aralyǵyna Qazaqstannyń túngi aspanynda paıda bolady. Ol Qıys Ońtústik (shyǵys ońtústik) aspanynan qys boıy sáýlesin shashyp turady.
Súmbile týsa, jaz aıaqtalyp, mal semiredi. Súmbilede sorpa maıly, mal qońdy bolady. Súmbile – bul juldyz. Qazaq halqy Súmbile juldyzy týa bastaǵannan qysqa qamdanyp, otyn-sýyn daıyndaýǵa kirisedi. Halyq tanymynda jarqyrap, kókjıekke eń jaqyn turatyn jasyldaý juldyz Súmbile dep atalady.
Súmbile ekeý: Laqsúmbile (Kishisúmbile) jáne Tekesúmbile (Úlkensúmbile). Aıtýshylardyń túsindirýinshe, ekeýiniń týý arasy 10–15 kún. Aldymen Laqsúmbile týady. Ózi – jyltyldaǵan, kishirek aq juldyz. Al Tekesúmbile úlken. Ol keıinirek týady. Juldyzdardyń bulaı atalýynyń sebebi mynada: jazǵytury týylǵan laq, kúz aıynda qashady, býazdanady, jyl aıaǵynda ekeý bolady. Maldyń ereksheliginde bolatyn osy belgilerdi negizge ala otyryp, kúz aıynda týatyn kishi juldyzdyń atyn Laqsúmbile dep qoıýdy uıǵarǵan malshy qaýym «túnde laq baqyryp shyqty, Laqsúmbile týdy ǵoı deımin» dep aıtatyn bolǵan.
Laqsúmbile juldyzynyń týýyna qarsy malshylar qozy-laqqa kúıek baılaı bastaıdy. Súmbileniń týýy men jerge túsýi erekshe belgi dep sanalady. Mysaly, túıe baǵatyn malshylar Súmbile týmaı, taý etegine túspeıdi. Sebebi, túıe jyly sý ishse qaraókpe aýrýyna shaldyǵady, al Súmbile týsa, sý salqyndaıdy, ol kezde mal ókpe aýrýyna urynbaıdy.
Súmbile týǵan kezde taý etegi salqyn tarta bastaıdy. Osy tabıǵattyń qubylysyn juldyz arqyly baqylap otyratyn halyq óz qamyna qaraı kóshe bastaıtyn bolǵan. Ony mynadaı halyq qaǵıdalarynan ańǵarýǵa bolady: Súmbile týsa sý sýyıdy, keı óńirlerde bıdaıdy úsik shalady. Buǵan qosa, Súmbile týǵanda bolatyn erekshelikterdiń biri – maldyń semirýi.
Jaz boıy jaıylymda kók shópke qaryq bolǵan tórt túlik kún salqyndaı bastaǵanda túlep, boıyna qýat ala bastaıdy. Ásirese, jylqy maly erekshe qýattanyp, semiretin mezgili – osy Súmbile týar shaq. Osyǵan oraı halyq arasyndaǵy «Súmbile týar jyltıyp, at semirer quntıyp» degen maqal-qaǵıda qalyptasqan.
Aldaǵy aptada aýa raıy turaqsyz qalpyn saqtaıtyn syńaıly. Endi qalaı degende de alda bolatyn amaldardyń kóbisi sýyq bolyp keledi.