«Jańa Ázerbaıjan» partıasyna báseke kúsh bar ma?

Saraptama

28 maýsymda Ázerbaıjan prezıdenti Ilham Álıev kezekten tys parlament saılaýyn ótkizý týraly jarlyqqa qol qoıdy. Jarlyqqa sáıkes saılaý 1 qyrkúıekte ótedi. Bul Ulttyq Májilis tarıhyndaǵy ekinshi kezekten tys saılaý. Buǵan deıin 2020 jyly merziminen buryn ótken edi. Bıyl mundaı saıası qadam jasaýǵa qarasha aıynda Ázerbaıjanda uıymdastyrylatyn halyqaralyq is-sharalar sebep boldy. Bıleýshi partıa «Jańa Ázerbaıjan» basshylyǵy osyndaı málimdeme jasaǵan. Alaıda, mundaı sheshim qabyldaýdyń ózge de saıası astary bolýy múmkin.

Ekinshi  naýqan

Bıyl Ázerbaıjanda eki saılaý naýqany uıymdastyrylýda. 7 aqpanda halyq memleket basshysyn tańdady. Saılaýda aıqyn basymdyqpen Ilham Álıev jeńiske jetti. Ol bıleýshi partıa «Jańa Ázerbaıjan» atynan úmitker atanyp, elektorattyń 92%-dan astam daýysyna ıe boldy.

Endi 1 qyrkúıekte «Ulttyq Májilis» saılaýy ótpek. 20 maýsymda bıleýshi partıa «Jańa Ázerbaıjan» parlamentti taratý týraly sheshim qabyldady. Odan keıin depýtattar Ilham Álıevke resmı hat joldap, kezekten tys saılaýdy ótkizý merzimin belgileýdi suraǵan. Prezıdent jarlyǵyna sáıkes saılaý 1 qyrkúıekke belgilendi. Osylaısha parlamenttiń VI shaqyrylymy óz jumysyn toqtatty.

Bul elektoraldy sıkldiń mynadaı erekshelikteri bar:

· Eki saılaý naýqany merziminen buryn ótkizilýde. Sebebi, prezıdent sekildi, parlamenttiń de ókilettigi 2025 jyly aıaqtalýy kerek edi. Táýelsizdik alǵaly beri prezıdent saılaýy qatarynan ekinshi ret merziminen buryn ótti. Buǵan deıin 2018 jyly halyq tańdaý jasaǵan bolatyn. Parlament saılaýy da ekinshi ret kezekten tys ótetinin aıta ketken jón.

· Saılaýlar Ázerbaıjannyń aýmaqtyq tutastyǵy máselesi sheshilgesin uıymdastyryldy. 2023 jyly 20 qyrkúıekte Ázerbaıjan aýmaqtyq tutastyq máselesin sheshti. 2020 jylǵy 44 kúndik áskerı qaqtyǵystan soń Taýly Qarabaq qaıtaryldy.  

· Basty maqsat – bıliktiń legıtımdiligin qamtamasyz etý. 2018 jylǵy saılaý, 2020 jylǵy áskerı jetistik Ilham Álıevtiń halyq aldyndaǵy saıası bedelin arttyrdy. Alaıda, Taýly Qarabaqty qaıtarý áleýmettik-ekonomıkalyq máselelerdi sheshpeıdi. Sondyqtan qazirgi rejım saıası júıeni jańartyp, bıliktiń legıtımdiligin arttyrýdy kózdep, merziminen saılaý ótkizdi.

Birpalataly parlament

Ázerbaıjannyń konstıtýsıasy 1995 jyly 12 qarashada qabyldanǵan. Oǵan sáıkes zań shyǵarýshy organ – Ulttyq Májilis. Ol 125 depýtattan turatyn birpalataly bılik tarmaǵy. Qazaqstannan ereksheligi de osynda. Elimizde qospalataly parlament jumys isteıdi. Depýtattar majorıtarly saılaý júıesi arqyly 5 jylǵa saılanady. Al Qazaqstanda aralas saılaý júıesi arqyly saılanady.

Kim depýtat bola almaıdy?

· qos azamattyǵy jáne ózge memleketter aldynda mindettemeleri barlar;

· atqarýshy nemese sot bıligi júıesinde jumys isteıtinder;

· ǵylymı, pedagogıkalyq jáne shyǵarmashylyq qyzmetten basqa, ózge de aqy tólenetin qyzmetpen aınalysatyndar;

· dinı qaıratkerler, sot is-áreketke qabiletsizdigin tanyǵan, aýyr qylmystary úshin sottalǵan adamdar;

· zańdy kúshine engen sot úkimi boıynsha bas bostandyǵynan aıyrý oryndarynda jazasyn ótep júrgender.

Ulttyq Májilistiń ókilettikterine taldaý jasasaq, memlekettiń prezıdenttik basqarý nysanynda ekenine kózimiz jetedi. Memleket basshysy retinde prezıdent eldiń ishki jáne syrtqy saıasatyn aıqyndaıdy. Sondaı-aq, eldiń aýmaqtyq tutastyǵynyń, sot bıliginiń táýelsizdiginiń kepili. Qala berdi, 1995 jyldan beri Ilham Álıevtiń partıasy bıleýshi kúshke aınalǵan.

Bıleýshi partıa – aıqyn kóshbasshy

Ulttyq Májilis 1995 jyly Joǵarǵy Keńestiń ornyna qurylǵan. Búginge deıin 6 ret (1995-1996, 2000-2001, 2005-2006, 2010, 2015, 2020 jyldary) parlament saılaýy ótti. Bıyl jetinshi ret ótpek. Barlyq saılaýda «Jańa Ázerbaıjan» partıasy jeńiske jetken. Ár saılaýda mandat sanyn arttyryp, 2020 jyly 125 orynnyń 72-sin jeńdi.

Aldaǵy saılaýda «Jańa Ázerbaıjan» partıasynyń jeńiske jetetinine eshkim kúmán keltire almaıdy. Oǵan birneshe sebep bar:

· Partıa lıderi, prezıdent Ilham Álıevtiń reıtıńi joǵary. Sebebi, tarıhı ádildikti qalpyna keltirdi.

· Bıleýshi partıaǵa báseke bolatyn saıası kúsh joq. Mysaly, 2020 jylǵy saılaýda ekinshi oryn alǵan «Azamattyq nıettilik» partıa bar bolǵany 3 mandatty jeńgen.

· «Jańa Ázerbaıjandy» eshqandaı partıada joq depýtattar da qoldaıdy. 2020 jylǵy saılaýda partıasyz depýtattar 24%-dan astam daýys jınap, 43 mandatqa ıe bolǵan.