Qozy Kórpesh pen Baıan sulý – máńgilik mahabbat sımvoly
Ǵashyqtar kúniniń turaqty toılanyp kele jatqanyna 13 jyl bolǵanymen, alǵash Qozy Kórpesh – Baıan sulý kúnin respýblıka kóleminde atap ótýdi 1999 jyly Darhan Myńbaı usynǵan bolatyn. Bastama kóptiń kóńilinen shyqty. Biraq memleket boıynsha naqty kúni belgilenbegendikten, elimizdiń ár óńirinde bul mereke ár kezde atap ótilip júrdi.
Ulttyq ǵashyqtar kúnin belgileýdegi maqsat – jastardyń jat aǵymdarǵa boı aldyrýyna jol bermeý, aty da, zaty da qazaqqa bóten «áýlıe Valentınnen» alystatý edi. Iá, osydan 10–15 jyl burynǵy ýaqytpen salystyrǵanda «Valentın kúnin» kútip, qyzyl júreksheler taratatyndar qatary áldeqaıda azaıdy.
Ár adam úshin óziniń ómirlik serigin, júreginiń jartysyn jolyqtyrǵan kún – mahabbat merekesi. Degenmen, jylyna bir ret mahabbat kúnin atap ótip, bir-birine syı-qurmet kórsetý, gúl syılaý eshbir jupqa artyqtyq etpesi anyq. Biz búgin elge belgili tanymal jandardyń erekshe mahabbat hıkaıasy týraly baıandaımyz.
Merýert ÓTEKESHOVA: Máńgilik júregimde
- El bizdi «Qyz Jibek» fılminde tanysyp, úılenip ketti dep oılaıdy. Kınosynaq kezinde tanysqanymyz ras. Bastapqyda múldem sóılesken de joqpyz. Biraq kúnde túsirý alańynda kezdesip qalǵandyqtan, birte-birte baýyr basyp kettik. Ekeýmiz de jaspyz, ekeýmiz de ádemimiz. Sóıtip júrip, bir-birimizge ǵashyq bolyp qaldyq. Ekinshi kýrsta oqyp júrgende Quman ekeýmiz Ǵanı Muratbaev týraly «Bizdiń Ǵanı» degen kınoǵa tústik. Quman Ǵanı rólin somdasa, men onyń zaıyby Raýshandy oınadym. Sodan keıin ekeýmiz úılendik. Toıymyz kıno sekildi ótti, «Qyz Jibek» kınosyndaǵy obrazdarymyzben kıinip shyqtyq. Meniń betimdi Shege (Ánýar Moldabekov) dombyramen ashty. Asanáli aǵamyz asaba boldy. Resmı nekemizdi tirkeý kınostýdıada boldy. Keıinnen teatrda da birge jumys istedik. Quman dál Tólegendeı ashyq-jarqyn, adal adam boldy. Qumanmen ómirimdi baılanystyrǵanyma esh ýaqytta ókinbedim. Ónerde de, ómirde de máńgilik serigim boldy.
Júrsin ERMAN: «56 jyl ǵashyq boldym...»
- Biz mektepti bitire salysymen tanystyq. Bir-birimizdi boıjetken men bozbala kezimizden bilemiz. Baqytjamaldyń jezdesi Bozdaq degen aýylda turatyn. Sol jerge meniń týǵan aǵam mal dárigeri bolyp bardy da, Aýyl sharýashylyǵy qyzmetkeri kúni boldy. «Vecher» jasaıtyn edik. Sol kezde unatyp qaldym. Qyr sońynan qalmaı qoıdym. «56 jyl ǵashyq boldym men saǵan, 56 jyl ómir súrdim endeshe» degendeı ǵoı.
Ultý QABAEVA: «Bári dostyqtan bastalǵan...»
- Óner stýdıasyna túsken kezde, bárimiz de jan-jaqtan keldik. Ol kezde kolhoz jumystaryna jiberýshi edi. Sonda bizdi Panfılov aýdanyna kartop terýge jiberdi. Áńgimeniń bári kartoptan bastaldy. Ol kezde bir aı, bir jarym aı sol kolhoz jumysynda júretinbiz. Sol kezde tanysyp, bilisip, dos boldyq. Áńgime dostyqtan bastalyp, arty mahabbatqa ulasty. Alǵashqy kezde onyń unatqan qyzy boldy, men ony unatqan qyzymen kezdesýine kómektesip júretinmin. Sóıtip júrip, ol qyz turmysqa shyǵyp ketti, Ramazan áskerde júrgende alyp qashty. Bizdiń dostyǵymyz mahabbatqa ulasty, sóıtip, úı bolyp kettik.
Bizdiń dáıekteme
- Ǵashyqtar kúnin atap ótý jaıly usynys osydan 20 jyl buryn aıtylǵan.
- 1999 jyly qoǵam qaıratkeri Darhan Myńbaı máńgilik mahabbat sımvoly – Qozy Kórpesh – Baıan sulý kúnin belgileý týraly usynys aıtqan.
- Qazaq halqynda bul jup – máńgilik mahabbat pen kirshiksiz sezimniń sımvoly.
- Bul kún ulttyq mádenıetimizge, halqymyzdyń salt-dástúrleri men adamgershilik rýhyna negizdelgen dástúrge aınalyp keledi.
- Qazaqstanda tek 2011 jyldan bastap bul kún merekelik kún retinde toılana bastady. Osy jyly Almaty qalasy ákimdiginiń jastar saıasaty basqarmasy bul kúndi ózderiniń resmı sharalarynyń qataryna qosty.
- Qozy Kórpesh — Baıan sulý eposy – halqymyzdyń asyl qazynasy. Bir-birine qosyla almaǵan qos ǵashyqtyń qaıǵyly mahabbatyn jyrlaıdy.
- Lıro-epostyq jyr XIII-XIV ǵasyrlardan bastap jyrlanyp, XIX ǵasyrdyń orta tusynda qaǵazǵa túsirildi.
Nurlan QOIANBAEV: «Tarazǵa izdep barsam, ol shymkenttik eken»
- Men oqý ornyn bitirgen jyly Agrarlyq ýnıversıtette rektordyń kómekshisi bolyp jumys istedim. Áıgerim 1-kýrs stýdenti boldy. Syrttaı tanys boldyq. Keıin bir meıramhanada kezdesip qaldyq. Sol jerde jaqyn tanysa bastadyq. Ol kezde meniń elge tanylyp júrgen kezim. Sony paıdalanyp, ózimdi isker adamsha kórsettim. Telefon nómirin alyp, bir aptadan soń habarlasam dedim. Oǵan deıin qolym tımeıtinin aıttym. Biraq úıde bos jattym. Bir aptadan soń habarlasyp sóılestik. Keıin Áıgerimniń ata- anasymen tanysý úshin Tarazǵa bardyq. Áıgerimge habarlassaq, ol Shymkentte ekenin aıtty. Ol, sóıtsem, shymkenttik eken. Qaıta Shymkentke jol júrdik. Osylaısha otbasyly bolǵanymyzǵa 15 jyldan astam ýaqyt ótti.
Amangeldi KEŃSHİLİKULY, jazýshy: Uǵym aıasyn keńeıtý mańyzdy
- «Valentın» kúnin toqtatý úshin osyndaı «Ǵashyqtar» kúnin oılap tapqany – quptarlyq is. Áıtkenmen, osy uǵymdy qyz ben jigittiń arasyndaǵy mahabbatpen ǵana baılanystyryp, sonyń aıasynda ǵana qaldyrýǵa bolmaıdy. Bul kúndi ananyń balalaryna mahabbaty, balanyń ata-anasyna mahabbaty sıaqty keń aýqymda qarastyrý kerek, sonda qoǵamǵa tez sińip ketedi.
Osy meıramnyń derbestigimizben birge qazaqqa qaıta oralǵany jón boldy. Óıtkeni, ár halyqtyń ózine tán ulttyq dúnıesi bolary anyq. Eń bastysy, zamanǵa saı etip, uǵym aıasyn keńeıtý mańyzdy dep bilemiz.
Ardaq BERKİMBAI, tarıhshy, etnograf: Salt-dástúrlerimizdiń tárbıelik máni bar
- Mahabbat kúnin ulttyq tanymymyzǵa, salt-dástúrlerimizge qaıshy kelmeıtindeı etip atap ótken abzal. «Qozy Kórpesh – Baıan sulý kúni» degen ataý sátti qoıylǵan dep oılaımyn. Endi osy kúnge arnap sımvol oılap tabý kerek. Qazaq dástúrinde «qyzǵa qyryq úıden tyıym» dep qyz balanyń tárbıesine erekshe mán bergen. Óz sezimin birinshi bolyp sózben jetkizbegen. Sondyqtan boıjetkender sezimderin kesteli oramal syılaý arqyly bildirgen. Ata-babalarymyzdan qalǵan salt-dástúrlerimizdiń barlyǵynyń jón-josyǵy, tárbıelik máni bar.
Bul ataýly kúndi ejelgi dástúrlerimizdi jańǵyrtyp, zamanǵa saı qoldana bilýimiz kerek. Bozbalalar men boıjetkender bastańǵy jasasa bolady. Erterekte aýylda úıdiń úlkenderi jolaýshylap ketkende, aýyl jastary sol úıge jınalyp, bastańǵy jasaǵan. Ol, árıne, úlkenderdiń ruqsatymen bolǵan. Osyndaı keshterde qurby-qurdastar aralasyp, bir-birin jaqyn tanyp, boıjete bastaǵan qyzdar jaǵy qonaq kútýdiń jol-joralǵylaryn úırenedi. Án aıtylyp, kúı shertilip, oıyndar oınalǵan. Aıly, jaryq túnde aqsúıek oınaǵan. Altybaqan qurylyp, bozbalalar men boıjetkender mahabbat ánderin shyrqap, bir-birine jetkize almaı júrgen sezimderin tuspaldap jetkizgen. Naýryz meıramynda boıjetkender jigitterge «uıqyashar», al bozbalalar qyzdarǵa «selt etkizer» syılyqtaryn jasaǵan. Iaǵnı bilezik, júzik, syrǵa, monshaq syndy sándik buıymdardy syılaǵan.
Mahabbat kúnine oraı bilezik pen kesteli oramaldy sımvolǵa aınaldyrýǵa bolady. Kesteli oramaldarǵa Qozy Kórpesh – Baıan sulýdyń beınesin salyp, arnaıy belgisi bar bilezikter shyǵarýǵa bolady. Qyzyl júrekshelerdi ulttyq naqyshta jasap, usynsa kópshilikke qoljetimdi bolar edi. Munyń bári - óz sezimińdi bildirýdiń kórinisi. Osy dástúrlerimizdi «Qozy Kórpesh – Baıan sulý kúninde» jańǵyrta bilsek, ózimizdiń ulttyq naqyshtaǵy «Mahabbat kúnine» aınalar edi.