... 17 sáýir kúni sirkirep bastaǵan jańbyrdyń sońy qarǵa aınaldy. Búrshigin jaryp, gúlin ashyp turǵan jemis aǵashtary áp-sátte aq kórpege oranǵandaı kúı keship, múlgip shyǵa keldi. Kúnniń jylynýyn kútip, baý-baqsha egýge daıyndyq jasap júrgen jurtshylyqtyń alyp-ushqan kóńilin kóktem ortasynan aýǵan kezde oryn alǵan jutań kórinistiń júdetip jibergeni ras. Bul «Otamalynyń» sońǵy tuıaq serperi edi...
Sáýir sózi arabsha «ógiz» degen maǵynany bildiretinin ótken paıymdarymyzda aıttyq. Al bizdiń qazekeń osy aıdyń on besine týatyn kóktemgi bulttyń atyn da sáýir dep ataǵan. «Sáýir bultyndaı túnerip» degen eskiden kele jatqan teńeý sóz buǵan dálel.
Sáýirdiń «Qoıshy», «Qusqanaty» degen janama attary bar. Amal kezindegi ádet-ǵuryp: sáýir amaly ótpeı sáýrik pishýge bolmaıdy. Aýa raıynyń ereksheligi: kún jylynyp, kók shyqqan kezinde aıaqastynan aýa raıy buzylyp, qarly boran bolýy múmkin eken.
Qazaq esepshileriniń esebi boıynsha, Sáýir amaly osy aıdyń 20-syna kiredi, ıaǵnı búginnen bastaldy. Sáýir týǵanda kún kúrkireıdi, bólek-bólek «jaz bulty» shyǵady. Qarıalar sáýir amaly kirgende jaz bulttaryn baqylaıdy. Bult tónip, ydyramasa, sáýirdiń bulty qalyp qoıǵany. Onda sáýir amaly uzaqqa sozylyp, 40 kúnge jalǵasady. Jańbyr nóserlep jaýyp, sońy qarǵa ulasady. «Sáýir bolmaı, táýir bolmaıdy» degen maqal osydan qalǵan bolsa kerek. Tilimizde Sáýir amaly kezinde tabıǵı qubylystardyń sharýashylyqqa paıdaly bolatyny týraly basqa da maqal-mátelder qalyptasqan: «Sáýir – sýymen, mamyr – gúlimen», «Sáýir bolmaı, saıran bolmas, Saıran bolmaı, aıran bolmas», «Sáýir bolsa, kún kúrkirer, Kún kúrkirese, kók dúrkirer», «Sáýirdegi jaýyn – saýyp turǵan saýyn», «Sáýir jaqsylyǵyna baqsa, alty kún, jaqsylyǵyna baqpasa, alpys kún», taǵy basqa amalǵa qatysty támsilder tolyp jatyr.
Sáýir amaly ótpeı, sáýrik (úıirge endi qosylǵan 3-4 jasar aıǵyr) pishýge bolmaıdy. Aıaq astynan aýa raıy buzylyp, qarly boran bolýy múmkin. Osy jóninde ańyz bylaı deıdi: bir baı otamaly ótken soń, jaz shyqty dep oılap, qysyraqqa bólingen qyryq sáýrigin túgel pishtirip tastaıdy. Sóıtip, baıtal aıǵyrlaryn óriske shyǵarypty. Aıaq astynan daýyl turyp, qar jaýyp, kún sýytyp, baıdyń juqa kıingen bir myrzasy men 40 sáýrigi óledi. El ishinde osy amal «Qyryq sáýirik, bir myrza» dep atalyp ketipti...
Búgin grıgorıansha sáýirdiń 20-sy, musylmansha ramazan aıynyń sońǵy kúni – 29-y. Qazaqy esepke súıensek, aıdyń 7-shi jańasy. Apta aıdyń alǵashqy onkúndigi men sońǵy aptasyna jáne sońyna dál kelip tur. Demek, aýanyń raıynda aýytqýshylyq bar...
Paıymnyń boljamyn sınoptıkter joqqa shyǵaryp otyrǵan joq, kerisinshe. uqsas boljamdar aıtýda. Meteorologtardyń málimetinshe, Almatyda jańbyr men daýyl kútilýde. Kúndiz termometr baǵany 11–13 gradýs jylylyqty kórsetse, túnde aýa raıy, jylylyq 2–4 gradýsqa deıin tómendeıdi. Astana men Shymkentte daýyldyq eskertý jarıalanyp otyr. Ekpini sekýndyna 15–20 metrge deıin jetetin qatty jel soǵady.
...Joǵaryda aıtqanymyzdaı, Sáýir amalyna senim joq...
BABALAR BOLJAMY
Tabıǵat qubylystaryna qarap jasalǵan joramal:
- Kún kenet ysyp ketse, uzamaı jaýyn jaýady.
- Quıyn kóp bolsa, qys aıazdy bolady.
- Naızaǵaıly bolsa, jaz ystyq, qys jaıly bolady.
- Ańyzaq ystyq – qystaǵy qatty aıazdyń belgisi.
- Juldyzdar jarqyrap tursa, keler kún ystyq.
- Bult jelge qaraı kóshse, jańbyr jaýady.