Saıası debat

Ortalyq Azıa elderiniń basshylary qandaı bastamalar kóterdi?

19 qyrkúıekte BUU-nyń 78-sessıasy aıasynda saıası debatta Ortalyq Azıa elderiniń basshylary bıik minberden sóz sóıledi. Qatardaǵy azamatqa ol mańyzy joq jaı sóz bolýy múmkin. Alaıda, máselege úńilip qarar bolsaq, onyń máni tereńde ekenine kózimiz jetedi. Ol úshin oǵan deıin bolǵan oqıǵaǵa nazar aýdarý qajet. 14 qyrkúıekte Tájikstan astanasy Dýshanbede Ortalyq Azıa memleket­teri basshylarynyń 5-konsýltatıvtik kezdesýi ótken bolatyn. Biz ol týraly gazetimizdiń 111-sanyn­da jazyp edik. Sol kezdesý aldaǵy bolatyn BUU-nyń 78-sessıasyna daıyndyq boldy. Sebebi, aımaq elderiniń sózi bir jerden shyǵýy kerek. «Bólingendi bóri jeıdi» deıdi. Sonda kezdesýde aımaq basshy­lary ortaq máseleni bıik minberde kóteremiz dep ýaǵdalasqan syńaıly.

Gazetimizdiń 112-sanynda Qasym-Jomart Toqaevtyń sóılegen sózindegi saıası bastamalarǵa toqtalǵan bolatynbyz. Odan bólek, Memleket basshysy Ortalyq Azıa máselelerin de qozǵady. Endi aımaqtaǵy ózge el basshylarynyń bastamalaryna toqtalyp ótsek.

ASHHABAD

ekologıalyq máselelerge mańyz berdi

Jalpy, sońǵy kezdegi geosaıası daǵdarys BUU-nyń jumysyna de­gen syndy údete tústi. Eger halyq­aralyq uıym nátıjeli jumys iste­se, esh daǵdarys bolmas edi degen pikirde skeptıkter. Alaıda, Túrki­menstan Prezıdenti Serdar Berdimuhamedov bul pikirmen kelispeıdi. Onyń sózinshe, daǵda­rysqa qaramastan BUU-ǵa balama joq. Ol daǵdarystan shyǵý úshin jahandyq qaýipsizdik strategıasyn qabyldaýdy usyndy. Prezıdent strategıada álemdegi aımaqtar má­selelerine asa mán berýdi jón kórdi. Árıne, bul jerde onyń aıta­ıyn degeni Ortalyq Azıa aımaǵy.

Serdar Berdimuhamedov óz sózinde álem elderin Ortalyq Azıa aımaǵynyń qaýipsizdigi jáne ekolo­gıalyq máselelerine mán bergeni jón ekenin málimdedi. Osy máse­leni strategıalyq turǵydan sheshý úshin Ashhabadta ortalyq qurýdy usyndy. Sonymen qatar, Kaspıı teńiziniń jahandyq ekologıaǵa áseri jaıly da sóz boldy. Sondyq­tan osy máselege de álemniń naza­ryn aýdarýǵa tyrysty.

Túrkimenstan basshysy BUU- nyń Turaqty damý maqsattary tý­raly da sóz etti. Onyń aıasynda kólik jolymen azyq-túlik qaýipsizdigi máselelerin kóterdi.

BİSHKEK

baýyrlas eldi aımaq qaýipsizdigi mazalaıdy

Qyrǵyz Respýblıkasynyń Pre­zıdenti Sadyr Japarov ta BUU-na balama joq ekenin málimdedi. Geo­saıası teketires, ınflásıa men azyq- túlik qaýipsizdigi máseleleri bolǵa­nymen, onymen kúresý úshin bul halyqaralyq uıym jalǵyz legı­tımdi ınstıtýt. Sondyqtan birlese jumys istegen tıimdi degen pikirde.

Qyrǵyz eliniń basshysy Ortalyq Azıanyń eki negizgi máselesin kó­terdi. Biri – qaýipsizdik, ekinshisi – ekologıalyq daǵdarys. Onyń ishin­de qaýipsizdik máselesine basa nazar aýdardy. Kórshimizdi aımaq elderi arasyndaǵy shekara máselesi jáne Aýǵanstandaǵy gýmanıtar­lyq, ekonomıkalyq daǵdarys alań­datady. Sadyr Japarov Qyrǵyz­stannyń Ózbekstanmen memlekettik shekarany quqyqtyq bekitý týraly kelisimge kelgenin atap ótti. Oǵan qos eldiń basshylarynyń saıası jigeri arqasynda qol jetkenin aıt­ty. Endigi másele qyrǵyz-tájik shekarasy máselesin tolyq sheshý ekenin málimdedi. Oǵan qos tarap ta múddeli ekeni aıtyldy.

Prezıdent, sonymen qatar, álem elderin Aýǵanstan máselesine nazar aýdarýǵa úndedi. Ondaǵy gýmanı­tarlyq jáne ekonomıkalyq daǵda­rys Ortalyq Azıaǵa, qala berdi búkil álemge keri áser etetinin jetkizdi. Shynynda da, Aýǵanstan jalpy Ortalyq Azıa men Taıaý shyǵys aımaqtarynyń álsiz tusy. Esirtki jáne terorızm men ekstre­mızm eksporty sózimizge dálel.

Ekologıalyq másele retinde Qyrǵyz eliniń basshysy sý tapshy­lyǵyn kóterdi. Onyń sózinde taý­daǵy muzdyqtar tez erip jatyr. Oǵan halyqaralyq qaýymdastyq qarjylaı ınvestısıa quıý arqyly qolushyn bergeni jón degen pikir­de. Sonymen qatar, ol damýshy el­derdiń ekonomıka men ekologıa sa­lalary arasynda qarama-qaıshylyq bar ekenin aıtty. Sondyqtan da­myǵan elderdiń de kómegi qajet deıdi ol.

DÝSHANBE Aýǵanstan ahýalyna alańdaıdy

Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmon sóziniń basym bóliginde jahandyq klımattyń ózgerisine arnady. Munyń aıasynda Tájikstannyń sý jáne muzdyqtar máse­lesin kóterdi. Klımattyń ózgerýi­nen muzdyqtar erip  jatqan kórinedi. Bul jaǵynan Tájikstan men Qyrǵyzstannyń jaǵdaıy uq­sas. Eki el de Ortalyq Azıanyń sý donory. Eger bul másele sheshilme­se, halqynyń sany ósip jatqan aı­maqta tereń klımat daǵdarysy oryn almaq.

Sonymen qatar, Emomalı Rah­mon Ortalyq Azıa elderi biraýyz­dan Aýǵanstan máselesine alańdaý­ly ekenin atap ótti. Ol Aýǵanstanǵa gýmanıtarlyq kómekti ulǵaıtýdy usyndy. Sebebi, ondaǵy daǵdarys aımaqqa ǵana emes, búkil álemge keri áser etpek. Onyń sózinshe, sońǵy eki jylda esirtki saýdasy kúrt artqan. Eldiń quqyq qorǵaý organdary shekarada 10 tonnadan astam esirtki kólemin tárkilegen.

TASHKENT

Ózbek aǵaıyn úshin de aımaqtyń álemdegi saıası bedelin arttyrý – mańyzdy maqsat

Qazaqstan men Ózbekstan Prezı­dentteriniń sóılegen sózderin salys­tyratyn bolsaq, qos eldiń syrtqy saıasattaǵy uqsas tustaryn kórýge bolady. Sózderiniń basy eldiń álemdik qaýymdastyqtaǵy jaǵymdy ımıjin qalyptastyrý maqsatyn kózdeýge baǵyttalǵan. Astana álem­degi saıası tártip pen ondaǵy Qazaqstannyń orny jaıly aıtsa, Tashkent «Jańa Ózbekstan» qurýdaǵy refor­malardyń jetistigin atap ótip, onda­ǵy maqsat pen mindetterdiń BUU Turaqty damý maqsattarymen birdeı ekenin sózge tıek etken.

Sonymen qatar, Ózbekstan da Ortalyq Azıa aımaǵynyń álemdegi saıası bedelin arttyrý maqsatynda bastamalar kóterdi. Prezıdenttiń aıtýynsha, aımaq ońtústik pen sol­tústikti, batys pen shyǵysty baı­lanystyratyn taptyrmas kólik- komýnıkasıa kópiri.

Shavkat Mırzıóev aımaq elderi basshylarynyń 5-konsýltatıvtik kezdesýinde qol jetkizilgen kelisim­derdi BUU deńgeıinde qoldaýǵa sha­qyrdy. Osy oraıda jastardyń da­mýyna áser etetin «Kún tártibindegi Ortalyq Azıa jastary – 2030» atty baǵdarlamany qabyldaýdy usyndy.

Ózbekstan ózge aımaq elderi sekildi klımat ózgerisi men Aýǵanstan máselelerine álemniń nazar aýdarýyn qup kórdi.

«Almaty-akshamy», №113, 23 qyrkúıek, 2023 jyl