Ǵalymdar álemdegi kóptegen ımperıany basqarǵan áýletterdiń aýysýyna klımattyq qubylystar áser etkenin málimdedi
Klımatologtar sońǵy eki myń jylda Qytaı ımperatorlary dınastıasynyń qulaýyna výlkandardyń atqylaýy sebep bolǵanyn anyqtady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz.
Janartaýdyń atqylaýy saldarynan elde qurǵaqshylyq nemese klımat qatty sýyp otyrǵan. Ǵalymdardyń zertteý nátıjeleri Communications Earth & Environment jýrnalynda jaryq kórdi.
«Biz sońǵy eki myń jylda Qytaı ımperıasyn basqarǵan áýletterdiń qulaýy výlkandardyń atqylaýyna sáıkes kelgenin anyqtadyq. Výlkan atqylaǵan soń aýa raıy kúrt sýyp, onyń arty halyq arasynda túrli shıelenister men dúrbeleńge ákelgen. Al, áskerıler osy urymtal ýaqytty tıimdi paıdalanyp, ımperıany basqaryp otyrǵan áýletti aýystyrýǵa baryn salǵan»,-deıdi AQSH-tyń Ratger ýnıversıtetiniń profesory Alan Robok.
Ǵalymdar sońǵy jyldary janartaýdyń atqylaýy adamzat órkenıetine yqpal etkenin dáleldeıtin kóptegen aıǵaq tapqan. Mysaly, tarıhshylar efıoptyq výlkannyń atqylaýyn ptolomeılik Egıpettiń qulaýymen baılanystyrady, sondaı-aq Kóne Rımde Iýlıa Sezardy óltirgen soń bastalǵan azamattyq soǵysty da osy výlkannyń atqylaýymen baılanystyryp keledi. Ǵalymdar bul qatarǵa Qytaı ımperatorlary dınastıasynyń qulaýyn da qosyp otyr.
Robok pen onyń áriptesteri sońǵy eki myń jylda Grenlandıa men Antarktıka aýmaǵynda qalyptasqan muz qabattarynyń quramyna taldaý júrgizgen. Onda burynǵy dáýirde atqylaǵan 156 výlkannyń kúli saqtalypty. Tarıhshylardyń kómegine júgingen klımatologtar bul derekterdiń Qytaı tarıhyndaǵy mańyzdy sátterge saı keletinin anyqtady. Zertteýshiler sońǵy eki myń jylda búkil Qytaıdy nemese onyń keıbir aımaqtaryn bılegen 68 áýletpen baılanysty oqıǵalardy zerttegen.
Zertteýler kórsetkendeı výlkan atylǵan soń on jyl aınalasynda ımperatorlar dınastıasy aýysyp otyrǵan. Bul ásirese výlkan atylǵan soń klımattyq ózgeris bolǵan kezde oryn alǵan, ıaǵnı qurǵaqshylyq pen aýa raıy kúrt sýyǵanda. Onyń arty áskerı qaqtyǵystarǵa ulasyp otyrypty.
Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, bıliktiń aýysýyna Qytaı aýyl sharýashylyǵynyń quldyraýymen qatar Szı dınastıasy tusynda kóktegi mandat uǵymynyń paıda bolýy da áser etken.
Roboktyń aıtýynsha, bılikti basyp alýshylar ózderiniń izasharlaryn moraldyq quldyraý men kóktegi mandatynan aıyryldy dep aıyptap, onyń joǵalýy kataklızm men ártúrli tabıǵı aýytqýlarǵa ákeldi dep kinalaǵan. Janartaýlardyń atqylaýy basqa da tabıǵı qubylystardy týdyryp otyrǵan, olardy eń aldymen jańa áýletterdiń negizin salýshylar tıimdi paıdalanyp keldi, dep qorytyndy shyǵardy ǵalymdar.