13 maýsymda kórshi eldiń Prezıdenti Sadyr Japarovtyń basshylyǵymen Qaýipsizdik Keńesiniń otyrysy ótti. Onda jańa áskerı doktrına jobasy tanystyryldy. Eldiń ulttyq qaýipsizdigin qamtamasyz etetin strategıalyq qujat Memleket basshysynyń tikeleı baqylaýynda daıyndalǵan.
Otyrysqa qatysqan bas shtabtyń basshysy Erlıs Terdıkbaevtyń sózinshe, áskerı doktrınanyń maqsaty eldiń sýverenıtetin qorǵaý, azamattardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý men agresıaǵa jol bermeý.
Doktrınada «agresıa» sózin qoldanýdyń astarynda saıası mán jatyr. Kórshi eldiń áskerı ıdeologıasy bul sózdi ótken jylǵy áskerı qaqtyǵystan keıin jıi qoldanýda.
2022 jyly Qyrǵyz eliniń áskerı kúshterine aýyr júk tústi. Jyl Tájikstanmen qarym-qatynastyń nasharlaýynan bastaldy. 27 qańtardan bastap 9 aı boıy shekara aımaqta kishigirim áskerı qaqtyǵystar boldy. Olardyń sany qyrkúıekte 14-ke jetti. Eki el arasyndaǵy daýly máseleni dıplomatıalyq jolmen sheshý múmkin bolmady.
Shekaradaǵy daýdyń sharyqtaý shegi qyrkúıek aıyna týra keldi. Bir aptaǵa jalǵasqan áskerı qaqtyǵys nátıjesinde eki jaqtan da adam shyǵyny tirkeldi. Resmı aqparatqa súıensek, qyrǵyz tarapynan 63, al tájik tarapynan 59 adam mert bolǵan.
Eki jaq ta áskerı qaqtyǵysta birin-biri aıyptady. Qyrǵyz tarapy kórshi eldiń áreketin terıtorıalyq tutastyqty buzatyn áskerı akt agresıasy dep baǵalady. Bir qyzyǵy, Tájik bıligi de qarsy jaqtyń áreketin áskerı akt agresıasy dep málimdegen. Biraq olar Qyrǵyz tarapynyń basty maqsaty transshekaralyq sý qoryn shekten tys ıgerý ekenin aıtty.
Keńes úkimetinen beri Ortalyq Azıada jer men sý resýrsy daýly máselege aınalǵan. Tájikstan terıtorıany 1924– 1939 jyldardaǵy kartaǵa súıenip bólý kerek dep esepteıdi. Al Qyrǵyz tarapy 1958-1959 jyldardaǵy kartany durys deıdi. Jerdi bulaısha bólý sýǵa talastan týyndaǵan. Sebebi, daýly terıtorıanyń basym kópshiligi taýly jer bolǵandyqtan, ondaǵy basty resýrs sý.
2021 jyly bolǵan áskerı qaqtyǵys Isfar ózenine talastan paıda boldy.
Ózende «Golovnoı» sý bóletin pýnkt ornalasqan. Eki jaq ta ony ózine tıesili dep esepteıdi.
Áskerı qaqtyǵys 28 aqpanda bastalǵan. Oǵan Tájik tarapynyń sýdyń bóliný kólemin baqylaıtyn vıdeokameralardy ornatýy sebep boldy. Áskerı áreketter mamyrǵa deıin sozyldy. Qarýly qaqtyǵys nátıjesinde Qyrǵyz tarapynan 36, al Tájik jaqtan 20 adam mert bolǵan.
Atalǵan oqıǵalardan keıin Bishkek eldiń shekaralyq qorǵanys salasyna erekshe mán bere bastady. Ásirese, bul baǵytta Reseı men Túrkıa elderimen yntymaqtastyqty kúsheıtti.
2021 jyly Túrkıadan 3,5 mln AQSH dollaryna «Bayraktar» satyp alyndy. Alynǵan 40 áskerı drondy Tájikstanmen shekaralas Batken oblysynyń qorǵanysyn kúsheıtýge baǵattady. Munymen bul jumys toqtap qalǵan joq. Sebebi, shekaradaǵy qaqtyǵystar 2022 jyly da jalǵasty. Osyǵan oraı, 13 qyrkúıekte áskerı drondar ornalasatyn arnaıy baza ashyldy.
Qarýly kúshterdi áskerı drondarmen qamtamasyz etý jumysy bıyl da jalǵasty. 17 qańtarda Túrkıadan ANKA modelindegi áskerı drondar satyp aldy. Osylaısha qarýly kúshter áskerı drondardyń Bayraktar TB2, Aksungur, Akıncı ı ANKA sıaqty barlyq túrimen qamtyldy.
Áskerı salada Reseımen de yntymaqtastyq ornatylýda. Ótken jyly Máskeýde Reseı men Qyrǵyz Respýblıkasy arasynda ortaq aımaqtyq áýe qorǵanysyn qurý týraly mámilege keldi. Bul kelisim bıyl kúshine endi.
Álemdik saraptama ortalyqtary Qyrǵyz eliniń áskerı áleýeti Tájikstannan joǵary ekenin aıtýda. Bıylǵy Global Firepower ındeksinde Qyrǵyz Respýblıkasy 107-oryndy ıelengen. Al Tájikstan 120-orynǵa jaıǵasqan. Degenmen, sońǵy úsh jylda eki memleket te óz pozısıalaryn joǵaltýda.
Sý daýy eki el arasynda ǵana emes, tutas Ortalyq Azıaǵa da qatysty másele. Ásirese, Qazaqstan kórshi elderdiń sý resýrsyna táýeldi. Sondyqtan sý daýlaryn beıbit, dıplomatıalyq jolmen sheshýge biz múddelimiz. Aımaqtaǵy úzdiksiz áskerı áleýetti arttyrý túrli qaqtyǵystarǵa alyp kelýi múmkin.