«Súmbile týsa sumpıyp, at semirer quntıyp...». Jylqy malynyń shybyn-shirkeısiz, sýdaǵy súlikten qaýipsiz jaıylatyn kezi
Qazir bir aptaǵa sozylatyn «Mızam shýaq» amaly júrip jatyr. Ótken joly paıymymyzda Úrkerdiń kókke kóterilgenin jazǵanbyz. Bul kúıek mezgili kelgeniniń belgisi edi. Osy mezgilde qozyny enesinen aıyrý, kúzem jasaý, ózen sýyna toǵytý sıaqty sharalar júzege asyrylady.
Súmbile juldyzy týǵan shaqtan bastap ózen-kólderdiń sýy salqyndaı bastaıdy. Súmbileniń aspanda kórinýi elimizde qystyń alǵashqy lebimen (qyrkúıektiń sońǵy onkúndigine) tuspa-tus keledi. Demek, osy kezde sýyq kúnder boı kórsetip, jańbyr jaýyp, qońyr kúz keledi. Súmbile - óte jaısyz ári turaqsyz amal. Aýa raıynda ózgeris kóp bolady.
«Súmbile týsa, sý sýyr, Tarazy týsa, tań sýyr», «Súmbile týsa sumpıyp, at toıynar quntıyp» degen maqal-mátelder - amalǵa naqty berilgen minezdeme. Súmbile týǵan soń, sýda súlik óle bastaıdy. Bul súmbile týýymen kún salqyndap, jylqy malynyń shybyn-shirkeısiz, ásirese, sýdaǵy súlikten qaýipsiz jaıyla bastaıtynyn ańǵartady.
«Súmbile juldyzy týǵanda jarqyrap,
Qulynnyń úlesin bıeden tartyp ap,
El qymyz ishkeni,
Qazdardyń qaıtqany,
Sol qaıtqan qazdardan qys
sálem aıtqany.
Jabyrqap qalǵany aqqýdyń qut kóli –
Jap-jasyl jaılaýdyń qyzyǵy
bitkeni».
Ataqty aqyn Oljas Súleımenov súmbileni osylaısha jyrlaıdy. Jazdyń jarqyn kúnderi men qyzyqty túnderiniń shyrqyn súmbile buzatynyn osy jyrdan da kórýge bolady (aqyn Qadyr Myrza-Áliniń aýdarmasy).
Jyldy qazekeń jyly, ystyq, sýyq dep úsh kezeńge bólgen. Ony tabıǵat zertteýshileriniń tilinde – úsh býnaq dep ataıdy. Bas býnaq – shamamen aqpannyń 9-ynan maýsymnyń 9-yna deıin (qara qatqaq, ashshy ózek), orta býnaq – maýsymnyń 9-y men qazannyń 9-y aralyǵy (tuıaq terlep, qoı kúrlep), aıaq býnaq qazannyń 9-y men aqpannyń 9-y aralyǵy (toqty toımas, shómish keppes). Qazir orta býnaq – tuıaq terlep, qoı kúrlep kezeńi aıaqtalýǵa jaqyn. Osy ýaqytta shóp azaıyp, bary sarǵaıyp, sabaǵy qataıyp qoıdyń jeýine qıyndyq týǵyzady. Qoılardyń qunarly shópti qýalap júrip jeımin dep aıaǵy talyp, tuıaǵy terleıdi. Al kúrlep (kúrleý) sózi qoıdyń qoń jınaǵanyn, sheldengenin, semirgenin bildiredi. «Tuıaq terlep, qoı kúrlep» tirkesi osydan baryp aıtylsa kerek.
Kún men tún teńeletin ýaqyt. Boljaýshylardyń aıtýynsha, bul qubylys kóktemde jáne kúzde bolady. Álemdik ýaqyt boıynsha, soltústik jarty sharda kóktemgi kún men túnniń teńelýi 20 naýryz kúnine sáıkes keledi. Bul ýaqytta Kún ońtústik jarty shardan soltústik jarty sharǵa aýysady. Al kúzgi kún men túnniń teńelýi Kún soltústik jarty shardan ońtústik jarty sharǵa aýǵan kezde oryn alady. Ol qyrkúıek aıynyń 22 nemese 23-inshi juldyzyna sáıkes keledi.
Aldaǵy aptada (22–29 qyrkúıek aralyǵynda) aýa raıy qubylmaly bolady. Elimizdiń bir aımaǵynda salqyn bolsa, ekinshi aımaǵynda kún ysıdy, al Almatyda turaqsyzdyq oryn alady: birde ashyq, birde jaýyn, oqta-tekte jel turady...