Birinshi. Osy kezge deıin elimizde birneshe ıdeologıalyq saıasat jasaqtaý áreketteri bolǵany belgili. Olardyń barlyǵyn tizbekteýdiń qajeti joq. Biraq olardyń shynaıy ómirdiń ózegine aınala almaýyna birneshe sebep bar: postkeńestik ınersıa, qoǵamnyń etnodemografıalyq qurylymy, Qazaqstan qoǵamy men onyń aımaqtarynyń árkelkiligi, ıdeologıalyq narratıvterdiń ala-qulalyǵy, ıdeologıa men shynaıy ómir, sóz ben is arasyndaǵy alshaqtyq, taǵysyn taǵy.
Mysaly, uzaq jyldar boıy baılyqty, baı ataýlyny jamandyqtyń sınonımi dep túsingen qoǵam ishinde naryq týraly kereǵar pikirler qalyptasty. Bunyń sarqynshaqtaryn áli kúnge deıin kórip kelemiz. Taǵy bir mysal: keńes zamanyn taza, pák kezeń degen jalǵan narratıv keń taraǵan. Al shyndyǵynda bizdegi qylmys, jemqorlyq, paraqorlyq – barlyǵy keńestik kezeńnen bastalyp, jalǵasyp, údeı túsken qubylystar.
Taǵy bir ózekti másele – qazaq ádebıeti men mádenıetinde keńes kezeńinde qoldan jasalǵan «aýyl» men «qala» arasyndaǵy qaqtyǵys. Bul – úlken ıdeologıalyq qatelik. Aýyl men qalany bir-birine qarsy qoıý ornyna, olardyń úılesimdi damýyn qamtamasyz etý mańyzdy.
Ekinshi. Keıingi jyldary zıaly ortada, el ishinde, baspasóz betinde, áleýmettik jelilerde «Qazaqstanǵa jańa memlekettik ıdeologıa qajet» degen pikirler jıi aıtyla bastady. Bul – el tarıhynyń jańa bir sapaly kezeńge, tarıhı dáýirge aıaq basqanynyń belgisi. Ideologıaǵa degen suranys, jańa ıdeologıany talap etý belgili bir tarıhı kezeńniń aıaqtalǵanyn bildiredi.
Osy sebepti kópshiliktiń talabyn eskere otyryp, Prezıdent keıingi úsh jylda aıqyndaǵan, qoǵamdyq talqydan ótken ıdeologemalar men qundylyqtardy toptastyryp, kemi 2030 jylǵa deıingi kezeńdi qamtıtyn İshki saıasat doktrınasy nemese tujyrymdamasy qabyldanýy qajet.
Úshinshi. Ideologıa – saıasat pen mádenıetti jalǵaıtyn ómirlik ózek. Memleket basshysynyń bastaýymen biraz jumys jasaldy. Sonyń biri – elimizde júzege asqan arhıvtik revolúsıa. Prezıdent qurǵan memlekettik komısıanyń uıǵarymymen 700 myńnan asa NKVD-KGB organdarynyń qujattary men isteri qupıasyzdandyryldy. Bul – táýelsiz tarıhymyzdy qaıta zerdeleýge jasalǵan mańyzdy qadam. Sonymen qatar, Qazaqstan tarıhynyń kóptomdyq akademıalyq zertteýleri jazylyp jatyr, ol qazaq, orys, aǵylshyn tilderinde jaryq kórmek.
Osy baǵytta «Qazaqstannyń saıası oı tarıhy», «Qazaqstannyń quqyqtyq tarıhy», «Qazaqstandaǵy ekonomıkalyq oı tarıhy», «Qazaqstan fılosofıasy» sıaqty keshendi eńbekter daıyndalýy tıis. Mundaı jumystar qazaqtyń jańa zaman ıdeologıasyn qalyptastyrýǵa septigin tıgizedi.
Tórtinshi. Elimizdiń jańa ıdeologıasy ómir shyndyǵynan, ulttyń tarıhı tájirıbesinen, saıası muraty men ekonomıkalyq múddesinen, áleýmettik qundylyqtarynan týyndaýy qajet. Basty maqsat – qazaq ulty men memleketiniń táýelsizdigin saqtaý.
Zań men tártiptiń barshaǵa ortaq qaǵıdatqa aınalýy. Qazaqstannyń barlyq salada ózin qorǵaýǵa, jeri men rýhanıatyn saqtaýǵa daıyndyǵy. El azamattarynyń shynaıy otanshyldyǵy, el men jerge degen janashyrlyǵy. Qoǵamdy uıytatyn qundylyqtar saltanat qurýy tıis. Saıasattyń basty mindeti – osy alǵysharttardy júzege asyrý.
Besinshi. Jańa ıdeologıalyq úshtaǵan. Konstıtýsıonalızm. Instıtýsıonalızm. Konvensıalızm.
Konstıtýsıa jáne qoǵam. Prezıdenttik reformalar aıasynda konstıtýsıalyq referendým ótip, qoǵam tarapynan qoldaý tapty. Konstıtýsıalyq sot jumysy qaıta jandandy. Qazaq quqyǵy men quqyqtyq júıesi ulttyq múdde men tarıhı tájirıbege saı bolýy tıis.
Instıtýttyq júıe. Jańa ıdeologıa eń aldymen memlekettik konstıtýsıalyq ınstıtýttardyń belsendi jumysyna negizdelýi kerek. Máselen, jergilikti máslıhattardyń rólin kúsheıtý, memlekettik organdardyń naqty jumys isteýin qamtamasyz etý mańyzdy.
Konvensıalızm. Qoǵamda qaıshylyqtar árdaıym bolady, biraq olardy tıimdi sheshý mádenıeti qalyptasýy tıis. Ideologıalyq dýalızmnen arylý qajet. Memleketti jaý sanaý, memlekettik saıasatty qazaqqa qarsy dep qaraý, tarıhı pesımızm, nıgılızm sıaqty ustanymdardan arylyp, memleketke senim artýymyz qajet.
Jańa kezeńdegi qazaq memleketiniń ıdeologıasy qazaq rýhanıaty men tarıhynan bastaý alyp, ulttyq jáne memlekettik qundylyqtarǵa negizdelýi tıis. Qoǵamdyq jáne saıası kúshter osy baǵytta belsendi jumys isteýi kerek.
Qazaqstanǵa jańa ıdeologıalyq tuǵyrnama qajet. Bul tuǵyrnama ulttyq biregeılikti nyǵaıtyp, memlekettilikti kúsheıtýge baǵyttalýy tıis. Jańa ıdeologıa tek bılik úshin emes, qoǵamnyń barlyq salasy úshin ómirlik ózekke aınalýy kerek. Ádiletti memleket, turaqty ekonomıka, myqty ulttyq sana, saıası turaqtylyq – osynyń barlyǵy jańa ıdeologıalyq júıeniń negizine aınalýy shart. Memleket pen qoǵamnyń ózara senimi, dıalog mádenıeti, zań ústemdigi – Qazaqstannyń bolashaǵy úshin mańyzdy baǵyttar. Bul ıdeologıalyq baǵdar ulttyq rýhanıat pen zamanaýı talaptarǵa saı damyp, jańa urpaqtyń sanasynda berik ornyǵýy tıis.