Prezıdent kásipkerlermen kezdesti. Budan aqparat quraldary neıtraldy messedjder taratsa da, sóz astaryn uǵatyn sarapshy úshin Memleket basshysynyń qazirgi jaǵdaıǵa kóńili tolmaıtyny anyq kórinip tur. Oǵan sebep te joq emes. Sońǵy 10 jylda túrli álemdik ekonomıkalyq krızıstermen bepte-bet kelgendikten Qazaqstan «qoldan basqarý» úlgisin engizip, kásipkerlerge sýbsıdıalyq kómek, ıaǵnı aqshalaı qoldaý bildire bastaǵan bolatyn. Biraq qoldaýdy durys qoldaný men «ber-ber» deıtin masyldyq arasy bir qadam bolyp shyqty. Endi bizge otandyq kásipkerlikti masyldyq jáne repressıvti relsten qalaı shyǵarý kerektigin tez arada sheshken jón. Aqorda ony túsinip otyr. Al Úkimet she?
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Biz ekonomıkanyń ósimin keminde 6-7 paıyzǵa jetkizýimiz kerek, – dedi.
Bul rette Prezıdent memleket pen bıznes arasynda bolatyn jańa «qoǵamdyq shart» usynyp otyr. Q.Toqaevtyń sózimen aıtsaq, memleket bıznestiń damýy úshin barynsha qolaıly jaǵdaı jasaıdy jáne jeke menshiktiń tolyq qorǵalýyn qamtamasyz etedi. Óz kezeginde kásipkerler ózderine júktelgen mindetti, atap aıtqanda, salyq tóleý, ekonomıkaǵa ınvestısıa quıý, jumys oryndaryn ashý, qyzmetkerlerine qolaıly eńbek orta qalyptastyrý sekildi mindetterdi adal oryndaýy tıis.
Dál osy jolda eki ózekti máseleni sheshýge týra keledi.
№1. MASYLDYQ
2015–2021 jyldary Qazaqstan óz kásipkerlerin qoldaýǵa 7 trıllıon teńge jumsaǵan. Al sol kezeńde bıznesten 4,5 trıllıon teńge ǵana salyq tústi. Bul – bıznesti teplısaǵa salyp ósirip otyrǵan adamnyń tirligine uqsaıdy. Klasıkalyq jaǵdaıda bıznes salyq tólep, memleketke kómektesýi tıis. Biz keri reverste otyrmyz: bıznes memleketke bergennen góri, memleket bızneske kóbirek beredi.
Ekonomıkalyq turǵydan alsaq, mundaı jaǵdaıdyń óte qaýipti ekenin baıqaımyz. Qazir tek munaıdyń arqasynda ǵana otyrmyz. Prezıdent «keıde bıznesti kásipkerlikpen aınalysý úshin emes, memlekettik qoldaýǵa ıe bolý maqsatynda quratyn jaǵdaılar kezdesedi. Nátıjesinde memlekettik qoldaý sharalarynyń ekonomıkalyq qaıtarymy jumsalǵan búdjet qarjysynyń kólemine saı kelmeıdi», – dep problemany naqty aıtty. Básekege qabiletti bıznes, naǵyz kapıtalızmnen sýbsıdıalyq bızneske aýysyp ketkender az emes. Onda sýbsıdıa biz úshin paıdaly ma, zıan ba degen suraqqa jaýap tabý kerek. Onyń sheshimi bar ma?
Meniń oıymsha, bıznesti qoldaýdyń sýbsıdıalyq, qarjylyq baǵytyn 2025 jylǵa deıin toqtatyp, onyń ornyna zańnamalyq/tarıftik emes proteksıonıstik qoldaýǵa aýysý qajet. Iaǵnı bizde óndirilgen taýarǵa básekeles bolatyn ımportty shektep, kontrabandamen kúresti kúsheıtip, eldegi sheteldik kompanıalardy tek qana otandyq ónimmen jumys isteýge májbúrlep kórse bolady. Al qarjylyq qoldaý ornyna eksportqa jumys isteıtin kásiporyndarymyzǵa tegin eksporttyq saqtandyrý men bizdiń eksportty tutynatyn sheteldik kompanıalarǵa arzan kredıtter, ishki naryqta jumys isteıtin kásiporyndarymyzǵa tegin bankrottyq saqtandyrý tetikterin qarastyryp kórgen jón. Sol kezde masyldyq psıhologıasynan birjolata aryla alamyz.
№2. QADAǴALAÝSHY ORGANDAR ARMIASY
Qadaǵalaýshy, kúshtik qurylymdardyń psıhologıasyn ózgertý múmkin bolmady. Olar ár kásipkerdi óziniń statısıkasyn jaqsarta alatyn qylmysker retinde sanaıdy. Nemese ony saýyn sıyr kóretini ras. Prezıdent «Memlekettik apparat árbir bıznesmenge zań buzýshy retinde qaramaýy kerek. Mundaı ustanym, túptep kelgende, basqarýdyń repressıvti sıpatyna alyp keledi. Memleket kásipkerlerge kómektesýge mindetti. Muny erekshe atap ótkim keledi: kásipkerlerge kómektesý kerek. Al kásipkerler shaǵymdanýshy nemese qoldaýǵa muqtaj rólinde kórinbeı, memlekettik apparattyń teńquqyly seriktesine aınalýǵa tıis», – dep, qazirgi shyndyqty ashyp aıtty.
Biraq bul problemany sózben nemese joldaýmen sheshe almaımyz. Qadaǵalaýshy organdar, onda jumys isteıtin adamdar tym kóp. Kóp bolǵandyqtan olardyń ár ýaqytta qoldary qyshyp turady. Sol sebepti, 2025 jylǵa deıin DER dep atalatyn Ekonomıkalyq tergeý departamentin tolyq jaýyp, qyzmetkerlerin taratyp jiberý qajet. Al Jemqorlyqqa qarsy kúres búrosynyń shtatyn 40 paıyzǵa qysqartqan jón. Onyń ornyna ekonomıkalyq sýdıalar sanyn arttyrý kerek. Sol kezde biz ekonomıkadaǵy «repressıvti rejımnen» tolyq kete alamyz.
«Salyq organdary kásipkerlerdi jappaı sotqa tartyp jatyr. Atap aıtqanda, kelisimderdi jaramsyz dep taný jóninde talap-aryz kóp beriledi. Sottardyń júktemesi edáýir artty. Olarǵa salyqtyń durys tólenýin tekserý mindeti de júkteldi. Buǵan jol berýge bolmaıdy. Jaǵdaıdy túzeý úshin sharalar qajet. Jalpy, bizde salyq qyzmeti meılinshe tıimdi jumys isteıdi. Úkimet jańa Salyq kodeksinde salyqtan jaltarýǵa qarsy is-qımyldyń tıimdi mehanızmin qarastyrýy kerek», – dedi Memleket basshysy. Bul óz kezeginde úlken problemany, atap aıtqanda, qazirgi Salyq kodeksiniń shıki ekendigin jáne onyń tarmaqtaryn salyq organdary óz múddesine ońaı buryp, kez kelgen ýaqytta qosymsha salyq sala alatynyn kórsetedi. Jalpy, elimizdegi salyq zańnamasynyń problemasyn halyqaralyq aýdıtorlyq kompanıalar óz esepterinde anyq jazyp júr. Túsiniksiz salyq rejımi iri ınvestorlardyń Qazaqstanǵa kirýine úlken kedergi dep tanylatyny jasyryn emes. Basty úmitimiz jańa Salyq kodeksinde bolǵan. Biraq onyń aldyn ala parametrlerine qarap, kardınaldy eshteńe ózgermegenin kórdik.
Bul jerde «arba-ógiz» jaǵdaıyna tap bolyp otyrmyz. Salyq Kodeksin túgel ózgertsek, búdjettik kollapsqa ushyraımyz. Sebebi, 30 jyl boıy osy rejımge úırenip qalǵan qarjygerler, býhgalterler armıasynyń múlde jańa mehanızmdi qabyldaýy, sonymen jumys isteýi úshin kem degende 3 jyl kerek. Al bizde ondaı ýaqyt joq.
«Almaty-akshamy» №109, 14 qyrkúıek, 2023 jyl