2025 jylǵy 30 maýsymnan bastap Qazaqstanda bet-álpetti tumshalaıtyn kıimderdi qoǵamdyq oryndarda kıýge resmı túrde tyıym salyndy. Bul sheshim eldegi qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý jáne azamattardyń quqyqtary men bostandyqtaryn qorǵaý maqsatynda qabyldanǵan.
Zań mátininde kórsetilgendeı, keıbir jaǵdaılarda betti jabýǵa ruqsat beriledi. Atap aıtqanda, qyzmettik mindetterdi oryndaý, medısınalyq sebepter, qolaısyz kún raıynan qorǵaný, azamattyq qorǵanys maqsatynda nemese sporttyq, mádenı-buqaralyq is-sharalarǵa qatysý jaǵdaılarynda ruqsat etiledi.
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy (QMDB) bul shekteýdi dinı senimge qarsy shara emes, eń aldymen qaýipsizdik qajettiliginen týyndaǵan qadam dep túsindiredi.
Nıkab: paryz ba, álde dástúr me?
Betti búrkeıtin kıimderden bizge belgilisi - nıkab pen paranja. Nıkab - keıbir musylman áıelderiniń betin búrkep, tek kózi ǵana kórinip turatyn jamylǵy. Paranja da nıkabqa uqsas, áıelderdiń bóten adamdarǵa júzin kórsetpeý úshin jamylatyn jamylǵy. Bir ereksheligi, paranjada torly betperde - chachvan bolady jáne bul jamylǵy aldyńǵysyna qaraǵanda uzyn ári áıeldiń keýde tusyn tolyq jaýyp turady.
Sýret: islamnews.ru
QMDB taratqan málimdemede Quran men hadıske silteme jasaı otyryp, bet-júzdi jabý musylman áıelderge paryz etilmegeni aıtylǵan.
Quranda («Nur» súresi, 31-aıat) bylaı delingen:
«Múmın áıelderge aıt: «(bógde erlerden) kózderin saqtasyn. Ári uıatty jerlerin qorǵasyn. Sondaı-aq zeınetterin kórsetpesin. Biraq olardyń ózdiginen kóringenderi (beti, qol-aıaqtary) budan tys jáne búrkenshikterin omyraýlaryna túsirsin. Zeınetterin kórsetpesin».
Hadıste Alla Elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Ásmaǵa qarap:
«Balıǵat jasyna jetken qyzdyń myna ekeýinen basqa jeriniń kóringeni durys emes», – dep, beti men eki qolyn kórsetken (ımam Ábý Dáýid).
Demek, bet pen qoldy jabý mindetti emes. Bul tujyrym qazaq halqynyń dástúrimen de úılesedi, óıtkeni halqymyzda áıelder bet-júzin jasyryp, búrkemegen.
Astana qalasyndaǵy Yryskeldi meshitiniń bas ımamy Nurlan Baıjigituly bylaı deıdi:
«Bul zań – dinı senimge qarsy emes. Memleket oramal nemese bas kıimge tyıym salyp otyrǵan joq. Tek betti tolyq jabýǵa shekteý qoıylyp otyr. Buǵan qoǵam qaýipsizdigi turǵysynan qaraý kerek».
Imamnyń aıtýynsha, keıbir adamdar bul máseleni beınebaqylaýdan qashý nemese ishki alaýyzdyq týdyrý úshin paıdalanyp ketýi múmkin. Sondyqtan bul máselege sabyrmen, túsinistikpen qaraý qajet.
Sheteldik ıslam ǵalymdarynyń pikiri
Kaırdegi áıgili Ál-Azhar ýnıversıtetiniń pátýa keńesiniń bas hatshysy sheıh Haled Omran da osyǵan uqsas pikir aıtady. Onyń aıtýynsha:
• Kıim – qoǵamdyq dástúr men ádet-ǵurypqa baılanysty másele;
• Quran men Súnnet boıynsha bet pen qoldy jabý mindet emes;
• Nıkab — keıbir elderdiń dástúrinen shyqqan, biraq dinı paryz emes.
Sheıhtiń sózinshe, Paıǵambardyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jubaılaryna ǵana erekshe jaǵdaı retinde betti jabý mindettelgen. Al basqa áıelder úshin mundaı talap bolmaǵan.
Halyqaralyq tájirıbe jáne zańdy iske asyrý joldary
Betti tolyq tumshalaıtyn kıimderge tyıym salý tájirıbesi búginde álemniń kóptegen elinde bar.
Máselen, Eýroodaqtyń birneshe memleketinde – Fransıa, Danıa, Nıderlandyda, sondaı-aq Shrı-Lankada qoǵamdyq oryndarda nıkab pen paranja kıýge zańmen tyıym salynǵan.
Ortalyq Azıada da osyndaı shekteýler birneshe jyldan beri qabyldanyp keledi.
Qyrǵyzstan 2025 jyldyń qańtarynda nıkab kıýge zańmen tyıym saldy. Zań kúshine engennen keıin elde reıdter júrgizilip, talaptyń oryndalýy tekserildi. Qyrǵyzstanda betin tumshalaǵany úshin 230 dollar kóleminde aıyppul salynady.
Al Ózbekstanda 2023 jyldan bastap nıkab taqqandarǵa 250-380 dollar aralyǵynda aıyppul qarastyrylǵan. Tájikstanda da mundaı shekteý burynnan bar.
Al Qazaqstanda qabyldanǵan jańa zańnyń qalaı oryndalatyny ázirge naqty belgisiz.
Osydan on kún buryn kúshine engen jańa zańǵa qatysty:
«Zań talaptaryn oryndamaǵan jaǵdaıda aıyppul salyna ma? Onyń mólsheri qandaı?» – degen suraqqa jaýap izdegenimizde, mamandar «Resmı málimdemeden ózge, naqty aqparat berilmegen» dep jaýap berdi.
Zań qalaı ázirlendi?
Nıkab pen paranjaǵa tyıym salý — bir kúnde qabyldanǵan sheshim emes. Bul másele keıingi jyl boıy memlekettik deńgeıde kóterilip, talqylanyp kelgen.
Mádenıet jáne aqparat mınıstri Aıda Balaeva 2023 jyldyń sońynda-aq mundaı zańnyń qabyldanýy múmkin ekenin málimdegen edi. Ol:
«Din men memleket – bólek. Ár adamnyń dinı sezimin qurmetteýimiz kerek. Sondyqtan ár sheshim qoǵammen aqyldasyp, jan-jaqty talqylanyp baryp qabyldanady. Paranja men nıkabqa qatysty ustanymnan biz bas tartqan joqpyz. Bul – tek bir mınıstrliktiń emes, búkil qoǵammen aqyldasyp sheshiletin másele», – degen bolatyn.
Mınıstrdiń aıtýynsha, 2024 jyly bul baǵytta zertteý, qoǵamdyq tyńdaý, pikir almasý jumystary júrgizilgen. Ol din salasy — mınıstrlik aldyndaǵy úlken jaýapkershilik ekenin aıta otyryp, qaýipsizdik, quqyqtyq retteý jáne qoǵamdyq kelisim sekildi úsh negizgi mindettiń qatar sheshilýge tıis ekenin atap ótken edi.