Qazaqstan Respýblıkasynda azamattar men zańdy tulǵalardyń buzylǵan quqyqtary men zańdy múddelerin qorǵaý maqsatynda prokýratýra organdaryna jáne sotqa júginý mehanızmderi zańmen naqty belgilengen. Bul rásimder Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasymen, «Prokýratýra týraly» Konstıtýsıalyq zańymen jáne Ákimshilik rásimdik-prosestik kodeksimen retteledi.
Prokýratýra – zańdardyń dál ári biryńǵaı saqtalýyn joǵary deńgeıde qadaǵalaıtyn organ bolyp tabylady. Jeke jáne zańdy tulǵalar prokýratýraǵa óz quqyqtarynyń buzylǵany jóninde shaǵym túsire alady. Mundaı ótinishter zańdylyqty qamtamasyz etý, kináli tulǵalardy jaýapqa tartý jáne ádilettilikti qalpyna keltirý úshin qaralady.
Prokýratýraǵa júginý formasy mindetti túrde qatań úlgide bolmaýy múmkin, alaıda shaǵymda naqty zań buzýshylyqtar, ony jasaǵan tulǵa nemese organ kórsetilip, ótinish ıesi týraly derekter bolýy tıis. Ótinish jazbasha túrde nemese elektrondy formatta – «E-Otinish» aqparattyq júıesi men «Elektrondyq úkimet» portaly arqyly joldana alady. Barlyq shaǵymdar mindetti túrde tirkelip, zańmen belgilengen merzimde qaralady – ádette 15 jumys kúni ishinde. Qosymsha tekserýler qajet bolǵan jaǵdaıda bul merzim 2 aıdan aspaýy tıis, ári bul týraly ótinish berýshige habarlanady.
Qaraý nátıjesinde prokýratýra tıisti organdardan qujattar suratýǵa, tekserýler júrgizýge jáne prokýrorlyq yqpal etý aktilerin – narazylyq, usynys, uıǵarym nemese qaýly – shyǵarýǵa quqyly. Bul sharalar quqyq buzýshylyqty joıýǵa, jábirlenýshiniń quqyqtaryn qalpyna keltirýge jáne kinálilerdi ákimshilik, tártiptik nemese qylmystyq jaýapkershilikke tartýǵa baǵyttalady.
Eger azamat nemese uıym qandaı da bir laýazymdy tulǵanyń, memlekettik organnyń nemese uıymnyń áreketi (ne áreketsizdigi) óziniń quqyqtaryn buzdy dep eseptese, ol sotqa júginýge quqyly. Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy azamattardyń sot arqyly quqyqtaryn qorǵaýyna kepildik beredi. Sotqa shaǵym berý úshin tıisti talap aryz jazylyp, onda taraptar týraly málimetter, daýdyń máni, buzylǵan quqyqtar, talapkerdiń naqty talaptary men olardy dáleldeıtin aıǵaqtar qamtylýy kerek.
Ádette talap aryz jaýapkerdiń ornalasqan jeri boıynsha sotqa beriledi, eger zańda nemese kelisimshartta basqasha kórsetilmese. Memlekettik organdardyń áreketterine qatysty daýlardy qaraý kezinde Ákimshilik rásimdik-prosestik kodekske sáıkes arnaıy rásimder qoldanylady. Bul kodeks zańdylyq, teńdik, jaryspalylyq jáne beıtaraptyq qaǵıdattaryn qamtamasyz etedi.
Sot shaǵymdardy belgilengen merzimderde qaraıdy, taraptardy shaqyryp, aıǵaqtardy zerdelep, sheshim shyǵarady. Eger sot talapkerdiń paıdasyna sheshim qabyldasa, jaýapkerge quqyq buzýshylyqty joıý, zalaldy óteý nemese ózge de sharalar qabyldaý mindetteledi. Sot sheshimimen kelispegen jaǵdaıda taraptar apelásıalyq nemese kasasıalyq tártippen joǵary turǵan sot ınstansıalaryna shaǵym túsire alady.
Osylaısha, Qazaqstan Respýblıkasynda quqyqtardy qorǵaýdyń eki negizgi mehanızmi jumys isteıdi: prokýratýra jáne sot júıesi. Prokýratýra zań buzýshylyqtardy anyqtap, olarǵa den qoısa, sot júıesi naqty daýlardy túpkilikti sheshedi. Bul mehanızmder birin-biri tolyqtyryp, azamattar men uıymdardyń quqyqtarynyń keshendi qorǵalýyn qamtamasyz etedi.
QR Bas prokýratýrasynyń Quqyqtyq statısıka jáne arnaýly esepke alý komıtetiniń Almaty qalasy boıynsha departamenti.