Áıelderdiń jahandyq qaýipsizdik ındeksi boıynsha eń nashar nátıjeni Taıaý Shyǵys pen Afrıka elderi kórsetti.
Esepti Djordjtaýn áıelder, beıbitshilik jáne qaýipsizdik ınstıtýty eki jyl saıyn shyǵarady, dep habarlaıdy aqshamnews.kz
Indeks 0-den 1-ge deıingi aralyqta, 1 – eń joǵary bal. Kórsetkish ınklúzıvti (bilim berý, jumyspen qamtý, qarjylaı qamtý, mobıldi qurylǵyny paıdalaný, parlamenttik ókildik), ádildik (quqyqtyq kemsitýshiliktiń bolmaýy, sot tóreligine qoljetimdilik, ana óliminiń koefısıenti, balaǵa qatysty kózqaras) jáne qaýipsizdikti (zorlyq-zombylyq) qamtıdy.
Aýǵanstan (0,286 upaı) men Iemen (0,287 upaı) áıelder úshin eń nashar el dep tanyldy. Sondaı-aq áıelder úshin nashar elder tizimine Ortalyq Afrıka Respýblıkasy (0,378 upaı), Kongo (0,384 upaı), Ońtústik Sýdan (0,388 upaı), Býrýndı (0,394 upaı), Sırıa (0,407 upaı), Esvatını (0,415 upaı), Somalı (0,417 upaı) jáne Irak (0,424 upaı) kirdi. Olardyń ındeksiniń tómen bolýy zorlyq-zombylyq pen ana óliminiń kóptigine baılanysty eken.
Al áıelder úshin jaqsy on el 0,9 baldan joǵary ındekske ıe boldy, bul ortasha álemdik deńgeıden aıtarlyqtaı joǵary. Jańa Zelandıany qospaǵanda, áıelder úshin eń jaqsy 10 eldiń 9-y Eýropa eli eken.
Eń joǵary reıtıńtegi el Danıa boldy (0,932 upaı), ol ınklúzıv, ásirese qarjylyq jaǵynan, sondaı-aq parlamenttik ókildikte jáne quqyqtyq kemsitýshiliktiń bolmaýynda erekshelendi. Odan keıingi orynda Shveısarıa (0,928 upaı) jáne Shvesıa (0,926 upaı). Fınlándıa, Shvesıa jáne Lúksembýrg, olarda 0,924 upaıda.
Úzdik elder toby ana óliminiń tómendigimen, bilim deńgeıiniń joǵarylyǵymen jáne áıelderge qatysty saıası zorlyq-zombylyqtyń bolmaýymen sıpattalady.
Qazaqstan reıtıńte 59-orynnan 70-orynǵa tómendedi, al ındeksi 0,761-den 0,729-ke tómendedi. Ortalyq Azıa men EAEO memleketteri arasynda Armenıa (0,772 bal), Reseı (0,752 bal), Belarýs (0,733 bal), tipti Túrikmenstan (0,75 bal) Qazaqstannan joǵary boldy.
Tájikstan (0,69 upaı), Ózbekstan (0,674 upaı) jáne Qyrǵyzstan (0,673 upaı) Qazaqstannan tómen.
2024 jyldyń sáýir-mamyrda júrgizilgen "Halyqtyń quqyq qorǵaý organdary men sot júıesine degen seniminiń deńgeıi" saýalnamasyna sáıkes áıelderdiń 58,5%-y kóshede jalǵyz júrgende ózin tolyq qaýipsiz sezinedi. Al erler arasyndaǵy kórsetkish – 70%. Al ózin qaýipsiz sezinbeıtin áıelderdiń úlesi – 7,3%, erlerdiki – 3,4%.
JOO stýdentteri arasynda áıelder sany kóbirek. Qazaqstanda 2023-2024 oqý jylynyń basynda qyzdar sany 314,1 myń bolsa, uldar sany 278,6 myń boldy.
Jeke kásipkerler arasynda da áıelder basym. 2024 jylǵy tamyzdyń sońynda Qazaqstanda 958,7 myń jeke kásipker áıelder jáne 817,6 myń erler tirkelgen. Belsendi jeke kásipkerlerdiń ishinde 914,3 myń áıel, 768,4 myń erler boldy.
Sondaı-aq eńbekke qabiletti áıelder sany erlerden basym. 2024 jyldyń ekinshi toqsanynyń qorytyndysy boıynsha jumys isteıtin áıelderdiń sany 2,06 mıllıon adam, al jumys isteıtin erler sany 1,91 mıllıon adam bolǵan. Biraq áıelder jalaqysy erlerge qaraǵanda 25,7% tómen. Erlerdiń ortasha jalaqysy 418,8 myń teńge, al áıelderdiki – 311,2 myń teńge.
Statısıka boıynsha Qazaqstan áıelderi bilimdirek jáne eńbek naryǵyn kóbirek qurasa da, ózderin qaýipsiz sezine almaıdy jáne ekonomıkaǵa qosqan úlesi úshin laıyqty qarjylyq syıaqy almaıdy.