Ulttyq kitap kúnine oraı, A.P.Chehov atyndaǵy ortalyq qalalyq kitaphanada «Kitap – rýhanı baılyq bastaýy» atty «Dóńgelek ústel» otyrysy ótti. Alqaly jıynda qazaq kitabynyń búgingi jaı-kúıi, kitap oqýdyń paıdasy, elektrondy kitap pen qaǵaz kitaptyń búgingi tańdaǵy ara salmaǵy, ózara erekshelikteri talqylandy.
Jýrnalıs Murat Muqash júrgizgen bul sharaǵa QR Ulttyq kitap palatasy bıblıografıa bóliminiń basshysy Jibek Japsarbaıqyzy, belgili aqyn, baspager Aqberen Elgezek, jazýshy, marketolog Mıras Kesebaev, aýdarmashy Baıan Hasanova, «Bilgim keledi» klýbynyń músheleri Samaraddın Kerimbaı, Imanǵalı Núpteke, Jambyl atyndaǵy qalalyq jasóspirimder kitaphanasynyń jetekshisi Aıan Temirbekuly, sondaı-aq kitap oqýdy nasıhattap júrgen Nazym Sapar, Ásem Ahmat sıaqty jastarmen qatar, №147 mektep-gımnazıa oqýshylary qatysty.
Jastardyń kitapqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, jalpy, qoǵamda kitap oqý mádenıetin qalyptastyrý, sonymen qatar jappaı kitap oqıtyn ultqa aınalýdyń artyqshylyǵy sóz bolǵan jıynnyń túıindi tustaryn qatysýshylardyń oı-pikirimen sabaqtaýdy jón kórdik.
Jibek JAPSARBAIQYZY, QR Ulttyq kitap palatasy bıblıografıa bóliminiń basshysy:
Ádebıetti qoldaý – mádenıetti qoldaý
Qazaq kitabynyń búgingi jaı-kúıi elimizdiń mádenıeti men tiliniń damýy úshin mańyzdy. Sońǵy jyldary qazaq ádebıetinde kóptegen ózgerister oryn alýda. Elimizde kitap shyǵarý salasy damyp keledi. Jańa avtorlar men shyǵarmalar paıda bolyp, baspalar qazaq tilindegi ádebıetti nasıhattaýda belsendilik tanytýda. Sonymen qatar, klasıkalyq ádebıetti qaıta jarıalaý jumystary da júrgizilýde. Sıfrlandyrý úrdisi kitaptardyń elektrondy formatta shyǵýyna yqpal etýde. Bul ásirese jastar arasynda kitap oqýdy qoldaý úshin tıimdi. Mektepter men joǵary oqý oryndarynda qazaq ádebıeti pánderi boıynsha jańa baǵdarlamalar engizilýde. Bul stýdentter men oqýshylardyń kitapqa qyzyǵýshylyǵyn arttyra túskeni anyq.
Taǵy bir quptarlyq jaıt, elimizde ádebı baıqaýlar men festıválder ótkizý arqyly talantty avtorlardy qoldaý jáne ádebıetti nasıhattaý sharalary júzege asyrylýda. Osy oraıda, QR Ulttyq kitap palatasynyń «Aıboz» ulttyq ádebı syılyǵy qalamgerler men baspagerlerge memleket tarapynan kórsetilgen úlken qoldaý dep aıtýǵa bolady. Syılyq 6 nomınasıa boıynsha beriledi jáne oǵan qazaqstandyq avtorlardyń barlyǵy qatysa alady. Al «Úzdik kitap dızaıny» atalymyna elimizde tirkelgen baspa mekemeleri sońǵy 3 jyl kóleminde jaryq kórgen kitaptaryn usyna alady.
Jaqynda Mádenıet mınıstrliginiń uıymdastyrýymen jas qalamgerler úshin «Erlik pen eńbek dastany» atty jańa baıqaý jarıalandy. Bul kásibı sheberligimen qajyrly qyzmet etip, elimizdiń ál-aýqatyn kóterýge, damytýǵa úles qosyp júrgen jandardy ulyqtaýǵa múmkindik beredi. «Jumysshy mamandyqtar jylyna» oraı uıymdastyrylǵan bul shara kenshiler, fermerler, qurylysshylar sıaqty basqa da túrli mamandyq ıeleriniń eseli eńbegine qurmet bildirý maqsatyn kózdeıtini málim.
Jalpy, kitap oqý arqyly ulttyń rýhanı qundylyqtary saqtalyp, jańǵyryp otyrady. Bilimdi, mádenıetti qoǵamda adamdar arasyndaǵy túsinistik pen yntymaqtastyq artady. Jappaı kitap oqıtyn ult jan-jaqty damyǵan, turaqty qoǵam bolyp qalyptasady.
Aqberen ELGEZEK, «Abaı» baspasynyń dırektory, aqyn:
Kitap – adam sanasyn keńeıtetin eń qýatty qural
Qalaı bolǵanda da, biz qazirgi zamanǵa beıimdelýimiz kerek. Óıtkeni kóz aldymyzda ózgerip jatqan shynaıy álemge ilesý – endi tańdaý emes, qajettilik.
Buryn bir jańalyqtyń, bir ıdeıanyń bizge jetýine ondaǵan jyl ketetin. Mysaly, 1960 jyldary Amerıkada jaryq kórgen bir kitap aldymen orys tiline aýdarylatyn. Sodan keıin ol keńestik ortada taralyp, tanymal bola bastaıtyn. Odan keıin baryp, bir ýnıversıtettiń stýdenti nemese áskerden kelgen bireý ol týraly aıtyp, «osyndaı kitap bar eken» dep qazaqstandyq ortada sóz ete bastaıtyn. Sóıtip júrip ol kitap bizge jetkenshe kem degende 50-60 jyl ótetin. Qazir bul ýaqyt qysqardy. Biraq degenmen de, biz áli de bir trendti, bir zamanaýı ıdeıany 10 jyl keshigip qabyldap jatyrmyz. Álemde qandaı da bir jańa tendensıa paıda bolsa – ol meıli jasandy ıntellekt bolsyn, meıli, fılosofıalyq tujyrymdar bolsyn, biz ony tolyq túsinip, taldap, qajetimizge jaratamyz degenshe, ol ózektiligin joǵaltyp, basqa bir jańalyqpen aýysyp úlgeredi. Sóıtip biz taǵy artta qalyp qoıamyz.
Eger zaman aǵymyna beıimdelmesek, damyǵan eldermen aradaǵy alshaqtyq kún saıyn ulǵaıa beredi. Al beıimdelýdiń joly – tek syrtqy tehnologıany meńgerý emes, eń aldymen oılaý júıemizdi jańartý. Sol úshin bilim, klasıkalyq ádebıet, bári de mańyzdy. Sebebi ishki rýhanı daıyndyqsyz eshqandaı jańalyqty qabyldaı almaımyz.
Eınshteınniń bir sózi bar eken: «Adamnyń sanasy bir keńeıse, ol qaıta ornyna kelmeıdi» degen. Al kitap – adam sanasyn keńeıtetin, jan dúnıesin tereńdetetin eń qýatty qural. Kóp jaǵdaıda biz kitaptyń áserin birden sezbeı qalýymyz múmkin. Alaıda, adam bir shyǵarmany oqyp shyqqannan keıin-aq ishki áleminde kórinbeıtin ózgerister bastalady. Shyn máninde, oqylǵan árbir kitap – neırondardy baılanystyryp, mı jasýshalarynyń jumysyn ózgertetin myqty qozǵaýshy kúsh. Jańa túsinikter paıda bolyp, oılaý qabileti ózgeredi. Adamnyń rýhanı tabıǵaty, kózqarasy jańaryp, ol múlde basqa bolmysqa aınala bastaıdy. Sol úshin izdený, oqý, oılaný – toqtaýsyz júretin ómirlik úderis bolýy kerek.
Kitap oqý – jaı hobbı emes, bul – ózińdi saqtaýdyń, damytýdyń, tereńdetýdiń, tazarýdyń joly. Óz basym 5-6 kitapty qatarynan, bir mezgilde oqýǵa tyrysamyn. Sebebi buǵan deıin ómirimde bos ketken, zaıa ketken ýaqyttar kóp boldy. Sol joǵalǵan ýaqyttyń ornyn toltyrý úshin qazir kitappen ómir súrýge tyrysamyn. Qazir keshke jatarda bir kitap, tańerteń oıanǵanda taǵy bir kitap oqımyn. Bir jyldyń ózinde birneshe kitapty sińirýge tyrysamyn. Óıtkeni kitapsyz ómir súrý – oısyz ómir súrýmen teń.
Búgingi jastardyń bilim deńgeıi men tanym kókjıegi joǵary. Eger óz-ózimdi damytpasam, 5 jyldan keıin solardyń janynda ózimdi jaramsyz sezinýim múmkin. Jastar jańa dáýirdiń tilimen sóıleıdi, olardyń sóz saptaýy, tanym kókjıegi basqa. Biraq soǵan qaramastan, klasıka, rýhanı mazmun, ishki tereńdik eshqashan óz mańyzyn joǵaltpaıdy. Eki dúnıe – jańa men eski, tehnologıa men rýhanıat – qatar júrýge tıis. Sol ǵana bizdi tolyqqandy tulǵaǵa aınaldyrady.
Keıde qarapaıym áńgimeden úlken oı týady. Jaqynda bir tanysym: «Búkil álem elektrondy kitapqa kóship jatyr», – dedi. Iá, bul eshkimge jańalyq emes. Kóptegen elder, ásirese damyǵan memleketter elektrondy kitaptardy áldeqashan negizgi qural retinde qabyldap qoıdy. Bizde bul úrdis áli de júıesin tappaı keledi. Alaıda sol tanysymnyń áńgimesindegi: «Eger álem tolyqtaı elektrondy kitapqa ótse, biz ormandardy saqtap qalamyz» degen oı maǵan maǵan qatty áser etti. Bul – tereń oı. Oılańyzshy, jyl saıyn mıllıondaǵan kitap basyp shyǵaramyz. Onyń ishinde qunsyzy qanshama?! Kóbi – makýlatýra, eshkim oqymaıtyn, shań basyp, sórede turatyn kitaptar. Al orman she? Árbir paraq úshin bir buta, bir aǵash kesilip jatyr. «Tabıǵatty saqtaıyq!» dep urandatyp júrip, ony ózimiz joıyp jatqan joqpyz ba? Japyraq úzilip ketse, júregim aýyrady. Al mıllıondaǵan aǵash kesilip jatsa she? Bul – jaı ǵana óndiris emes, tabıǵatqa qıanat.
Sondyqtan meniń oıymsha, biz qoǵam bolyp bir tizim jasap, qandaı kitaptardy qaǵaz kúıinde qaldyrý qajet ekenin belgilep, qalǵandaryn elektrondy formatqa kóshirýimiz kerek. Ras, elektrondy kitaptyń ózindik qıyndyǵy bar. Oqyǵanyń tez umytylady. Alaıda, stýdentter men izdenýshilerdiń arasynda munyń da tıimdi ádisin taýyp jatqandar bar. Qurylǵylarǵa kóshirip alyp, qaıtalap oqyp, mańyzdy tustaryn belgilep otyrý – qazirgi oqyrmannyń jańa ádeti. Jańa ýaqyt, jańa amaldar.
Qazir álem kún saıyn emes, saǵat saıyn ózgerip jatyr. Sondyqtan biz de soǵan beıimdelýge tıispiz. Biraq qaı formatta oqysaq ta, eń bastysy, oqý, damý, tereńdeý kerek.
Baıan HASANOVA, «Alqa publishing» baspasynyń bas redaktory:
Zamanaýı ádebıet – klasıkaǵa aparar alǵashqy baspaldaq
Jas oqyrmanǵa áýeli óz zamanynyń ádebıetin usynǵan jón
Jaqynda bir ǵylymı maqala oqyǵan edim. Maǵan onda júrgizilgen saýalnama erekshe oı saldy. Qazirgi jastardan: «Qandaı kitaptardy unatasyńdar?» dep suraǵanda, kópshiligi burynǵy klasıkalyq ádebıetke qyzyǵýshylyq tanytpaıtyny belgili bolǵan. Sebebi, jastardyń aıtýynsha, ol shyǵarmalardaǵy keıipkerler – baıaǵyda ómirden ótken, qazirgi zamanmen baılanysy joq adamdar. Iaǵnı, olardyń ómiri búgingi jastarǵa qyzyqsyz. Bul, bir jaǵynan, zańdy da. Sebebi qazirgi jas oqyrman ózine jaqyn, óz ortasynan shyqqan, zamandas keıipkerlerdi izdeıdi. Olar – búgingi kúnmen tynystaıtyn, qazirgi tilde sóıleıtin obrazdar.
Mysaly, jastar arasynda sýperqaharmandar – «Kapıtan Amerıka», «Temir adam» sekildi keıipkerler óte tanymal. Nelikten? Sebebi olar dál qazirgi qoǵamda «ómir súrip» jatyr. Olar ınternetti paıdalanady, jańa tehnologıamen jumys isteıdi, búgingi problemamen betpe-bet keledi. Sondyqtan da kórermen solardyń janynan ózin kóredi, solarmen birge «tynystaıdy».
Búgingi tabysty ádebı jobalardyń kóbi de – zamanaýı ómirdi beıneleıtin shyǵarmalar. Mysaly, Ilon Mask, Djeff Bezos, Sýkerberg syndy mıllıarderler týraly jazylǵan kitaptar. Óıtkeni olar – qazirgi jastarǵa etene tanys, naqty ómirde bar adamdar, osy ǵasyrdyń, osy tehnologıa dáýiriniń keıipkerleri. Al XIX–XX ǵasyr basyndaǵy klasıkalyq keıipkerler jastarǵa ańyz sıaqty kórinýi múmkin. Olar úshin bul – tym alystaǵy álem. Sondyqtan jas oqyrman eń áýeli óz zamanynyń ádebıetin oqıdy, keıin aqyryndap ótkenge úńiledi. Óz ultynyń tarıhyn, ádebıetin, tulǵalaryn birtindep tanyp, sol arqyly klasıkaǵa keledi.
Sol sebepti jastarǵa: «Nege Abaı jolyn oqymaısyń?!» dep renjý orynsyz. Kitapqa degen súıispenshilik birden kelmeıdi. Ol – qalyptasatyn, óz ornymen damıtyn qundylyq. Jastar aldymen ózine uqsaıtyn keıipkermen baılanys ornatýy kerek. Sodan soń baryp ádebıettiń tereńine boılaıdy.
Qysqasy, kitapty nasıhattaý úshin jastardy áýeli ózderi sıaqty keıipkerlermen «kezdestirý» kerek. Olarǵa tanys orta, tanys minez, tanys túıtkil arqyly ádebıetke jol ashýǵa bolady. Osyndaı zamanaýı kitaptardan keıin, ýaqyt óte kele, jastar ózderi-aq kúrdeli, klasıkalyq shyǵarmalarǵa bet burady. Oǵan deıin kitappen dos bolý kerek. Asyqpaı, qınalmaı, qyzyǵa oqı otyryp, rýhanı jetilýge qadam basý qajet. Al ádebıet – adamdy tereńdikke jeteleıtin sheksiz jol.
Imanǵalı NÚPTEKE, Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń stýdenti:
Kitap – jan men júrektiń shynaıy azyǵy
Shákárim Qudaıberdiuly: «Jaqsy adam bolý úshin eń aldymen jaqsylyq isteýge ádettený kerek», – deıdi. Iaǵnı adam jaqsylyqty qaıtalap, sony ómiriniń bir daǵdysyna aınaldyrǵanda ǵana shyn máninde izgilik jolyna túsedi. Dál osy sekildi, kitap oqý da – ádetke aınalýǵa tıis qasıet. Shákárim taǵy bir óleńinde:
«Oıdan marjan, merýert tógilgende,
Kim shydap otyra alar ony termeı?
Daǵdy qylsań dap-daıyn istiń bári,
Adamzat tura almaıdy ádetke ermeı», – deıdi. Iaǵnı, aqyn oıdy, izdenisti, bilimge umtylysty kúndelikti rýhanı ádetke aınaldyrý kerek ekenin aıtady. Shynaıy oqý – tek aqparat alý úshin emes, jandy tárbıeleý úshin jasalatyn áreket.
Búginde barlyǵy kitap oqıdy. Biraq kitapty árkim ártúrli oqıdy. Bireýler jaı bet paraqtap ótse, endi bireýler tereńinen oı súzip, júrekpen qabyldaıdy. Al shynaıy oqý degenimiz – oqyǵanyńdy taldaý, oı eleginen ótkizý, ony ómirińe engizý. Tek kólem úshin oqylǵan kitap – jattalǵan sóz ǵana. Ol kókirekte tunshyqqan kúıi umytylady. Al júrekpen taldap, oımen qorytyp oqylǵan kitap – sanada saqtalyp, rýhanı sapaǵa aınalady. Jaı ǵana kitap oqyp, ony kókiregińe saqtap qoıý jetkiliksiz. Kerisinshe, sol alǵan rýhanı nárdi basqalarmen bólisý, sol arqyly izgilik dánin sebý – naǵyz rýhanı oqý nátıjesi.
Biz Qazaq ulttyq ýnıversıtetinde stýdenttermen birge «Qadam» atty kishigirim klýb qurdyq. Bul jerde kitap oqý – jattandy proses emes, taldaý, pikirlesý, ortaq túsinikke kelý arqyly júzege asady. Sebebi ár adam – ózinshe álem. Árkim bir kitaptan ártúrli maǵyna tabady. Al birge taldaǵanda sol maǵynalar birigip, ortaq aqıqatqa aınalady.
Shúkirshilik degenimiz de – tek alǵan nyǵmetke raqmet aıtyp, qol qýsyryp otyrý emes. Shynaıy shúkir – sol nyǵmetti qaıtadan Jaratýshy jolynda paıdalaný. Mysaly, siz kitap arqyly oı túıseńiz, rýhanı qýat alsańyz – ony ishińizde tunshyqtyrmaı, basqalarmen bólisý, adamzat ıgiligine jaratý – shyn shúkirliktiń kórinisi. Sebebi kitaptan kelgen izgilik siz arqyly ózgege de barýǵa tıis.