Otandyq ǵylymı jýrnaldardy «Scopus» tizimine engizýge ne kedergi?
Scopus, Web of science tizimine (sheteldik basylymdar reıtingi) bas-aıaǵy 15-ten astam qazaqstandyq jýrnaldar kiredi. Onyń ishinde gýmanıtarlyq, qoǵamdyq ǵylymdar jáne taǵy da basqa sala (tarıh, arheologıa, t.b.) boıynsha 2-3 jýrnal ǵana bar. Al 10-nan astam jýrnaldar naqty ǵylymdar salasy boıynsha engen: dálirek aıtsaq – matetatıka, matematıkalyq modeldeý, aqparattyq tehnologıalar, bıologıa, fızıka jáne astronomıa, kompúterlik ǵylymdar jáne t.b. Aıta keteıik, álemdik reıtıń tiziminde 6 aı saıyn baza jańaryp, ǵylymı jýrnaldar aýysyp otyrýy múmkin.
Hakim Abaı «Dúnıe de ózi, mal da ózi, ǵylymǵa kóńil bólseńiz» dep qazaq qoǵamyna oı tastady. Osydan artyq aıtar aksıoma joq shyǵar. Ǵylymnyń tamyryna qan júgirtý – zaman talaby.
HHİ ǵasyr túrli syn-qaterden ótpeli kezeń sıaqty. Bir búıirden jahandaný zamany qysyp barady. Ekinshi tustan geosaıasat salqyny da alańdatady. Adamzat kezinde aspanǵa ushyp, aıdy baǵyndyryp, lezde álemdi kezýdi qalady. Bul armanǵa izdenistiń arqasynda jetti. Arıstotel ǵylymnyń shamyn jaqty. Ál-Farabı álemniń ekinshi ustazy atandy. Ibn Sına medısına atasy atandy. Ábý Raıhan ál-Bırýnı jerdiń geosentrlik júıesin oılap tapty. Núton tartylys zańyn aınalymǵa engizdi. Al Albert Eınshteın fızıkanyń negizgi teorıasyn jasady. Keıbir «aqyldy bastar» bilgirligi asyp, adamzatqa qaýipti nárse jasaǵanyn da bilemiz. Solardyń biri – dınamıt. Ony Alfred Nobel jasaǵan deıtin tujyrym bar. Taǵy biri – «Kalashnıkov avtomatyn» oılap tapty. Sondaı-aq, adamzattyń tajaly – sýtegi men atom bombalary kúni búginge deıin kúlli jahanǵa qaýip tóndirip keledi. Bul da adamzat úshin shekten shyqqan zaýaldyń kórinisi bolsa kerek-ti.
Jalpy, ǵylymǵa kóńil bólýdiń túrli joly, san qyry bar. Áıtse de, damytatyn sala bar da, damytpaıtyny taǵy bar. Búginde ómirimizdiń barlyq salasyna dendep bara jatqan osyndaı dúdámal kúdik týǵyzar qubylys – jasandy ıntellektke baılanysty qaýipti oılar da qarapaıym pendeni alańdatpaı qoımas. Kúnderdiń kúninde sol jasandy ıntellektińiz «ǵaıyptan taıyp», adamzattyń ózine qarsy shyǵyp, álgi 5-6 derjavalardaǵy atom bombasynyń tetigin basyp jiberse, jarty álemniń kúli kókke ushady emes pe?! Muny oılap jatqandar bar ma?
Degenmen, bilim qýǵan, ilim izdegen el ozady. Álemniń damyǵan derjavalarynyń damý qarqynyna zer salsańyz, áýeli ǵylymǵa kóńil bólgen. Statısıka boıynsha damyǵan memleketter JİÓ edáýir bóligin ǵylymǵa jumsaıdy (shamamen alǵanda: AQSH – 7-8%, Japonıa – 5-6%, Eýropa elderi – 5%, Qytaı – 4% jáne t.b.) eken. Bul atalǵan damyǵan jáne damýshy elder ǵylymdy basty orynǵa qoıady. Olar ǵylymdy ulttyq ekonomıkalarynyń basty draıveri sanaıdy.
Taqyrypqa oraı
Rahman ALSHANOV, QR JOO qaýymdastyǵynyń prezıdenti:
Gýmanıtarıany Scopus-tan bosatqan jón
Bizge jańa bilim, ǵylym júıesi kerek. Másele – ǵylym nátıjesinde. Búginde úsh satyly bakalavr, magıstr, PhD dáreje qorǵaý júıesi bar. Talaı márte qorǵaýdyń ishinde aralasyp júrdik. Keıbiri áreń-áreń ǵylymı ataǵyn qorǵaıdy. Ǵylym ózgerip jatyr. Máselen, aqparattyq tehnologıa aı saıyn ózgeriske túsýde. Maqala jazyp, monografıa jazamyn dep júrgende talap eskirip qalýy múmkin.
Eski bilimnen góri jańa ınovasıa kerek. Reseı burynǵy ǵylymı qorǵaý júıesinde amalsyzdan qalyp otyr. Soltústiktegi kórshiniń jaǵdaıy belgili.
PhD dáreje alý úshin jýrnalısıka, ádebıet pen tarıh jáne t.b. mamandyqtardan Scopus talabyn surap qajet emes, ony eshkim oqymaıdy. Shetelge maqala jarıalaımyn dep, ádebıetshi, tarıhshy, etnograf sıaqty ǵalymdardyń shashy aǵaratyn boldy. Gýmanıtarıanyń júgin jeńildetý kerek. Al tehnıkalyq salaǵa qajet bolar. Biz jaqsy maqala jazyp, tetigin jetik úırene almaı júrgen bolarmyz. Degenmen, sapaly maqala qaı jerde bolsyn basylyp shyǵyp jatyr ǵoı. Naqty ǵylymdar men gýmanıtarıaǵa talap eki túrli bolsa deımiz. Ǵylym órkendese, el damıdy.
Seıilbek SÁKEN, fólklortanýshy:
Ǵalymdar – áleýmettik jaǵynan qamsyzdandyrylýy tıis
1990 jyly UǴA jumysqa ornalastym. Ádebıet, fólklorıstıka salasynda istedim. Ol kezde 140 myń rúbl alatynmyn. Sondaı-aq, akademıkter, ǵalymdar da arnaıy memlekettik emhanada emdelip, shıpajaıda demalatyn. Toqyraý jyldarynan óttik, alaıda ǵylym bul synaqtan basy bútin óte almady.
Qazirgi talap boıynsha 35 prosentılden asatyn sheteldik jýrnalda maqalasy joq ǵalym granttyq jobaǵa úmitker bola almaıdy eken. Sonda múıizi qaraǵaıdaı ǵalym búkil ǵumyryn ǵylymǵa arnaıdy, biraq túrli talap qoıyp ony jaratpaý ábestik. Biz 30 jyldan artyq fólklortanýshy bolyp keldik. Dálirek, 100 tomdyq «Babalar sózi», «Dala fólklorynyń antologıasy» sıaqty jınaqtarǵa, «Qazaq fólklorynyń qasterli álemi», Altyn orda dáýiri týraly jáne t.b. ǵylymı monografıalarǵa qatysyp kelemiz. Osynyń bári – nátıjeli eńbektiń nátıjesi. Kerek deseńiz, qoljazba qorynda taǵy da 100 tomǵa tatıtyn «Halyq aqyndary» degen ataýmen jınaq shyǵarýǵa bolatyn dúnıe bar. Biz 5–10 jyl kóleminde osyǵan arnaıy grant bólmesek, ár jerge kóship qonǵanda, qoljazba qurıdy. Der kezinde isteıtin is kóp.
Bir kezderi ýnıversıtette dáris oqydym. Ómirlik tájirıbeden baıqaǵanym, qoljazba oqıtyn, qazaqtyń rýhanı murasyn zertteıtin kádýilgi ǵalym daıyndaý qajet. Ol úshin ǵylymı qyzmetkerlerdiń jaǵdaıy jasalsa deımiz. Bazalyq jalaqy ǵalymnyń alǵa ilgerileýine septigin tıgizedi. Qazaq ǵylymy órkendep, óse bersin desek, ǵalymdar 3 jyldyq joba aıaqtalǵan soń qaıda, qalaı qadam basaryn oılanyp otyrmasa eken...
Almas ORALBEK, PhD doktoranty:
Ǵylymı qorǵaýǵa jeńildik jasalsa deımiz
Biz ǵylym salasynda 15-16 jyldan beri qyzmet atqaryp kelemiz. Qoljazbany oqyp, tóteden kırıll árpine kóptegen ádebı, fólklorlyq qoljazbalardy kóshirip, taldap, ǵylymı eńbek etip shyǵaryp kelemiz. Osy salaǵa beıimdelip qaldyq. Birneshe jyl buryn ǵylymı dáreje qorǵaý úshin PhD doktorantýraǵa túskenbiz. Endi qorǵaıtyn ýaqyt kelip tur. Dısertasıa, otandyq jýrnaldardaǵy maqalalar ázirlendi. Alaıda, sheteldik jýrnalǵa maqala shyǵarý qıyn bolyp tur. Óıtkeni, bizdiń jyrshy-jyraý, aqyn, óleńshi, shejirege baılanysty jazǵan maqala ótimdi emes. Syrt elge eleń etkizer dúnıe kerek shyǵar. Biz tehnıkalyq salada oqymaǵandyqtan, Scopus talabyn gýmanıtarıadan talap etpese eken. Ádebıettaný, mádenıettaný, fólklorıstıka, tarıh, etnografıa salasyn Scopus alyp tastasa, jón bolar edi. Bul óz kezeginde ulttyq qundylyqtyń dáriptelýine úlken jol ashady. Naqty ǵylym salasyn komersıalaýǵa bolatyn bolar. Biraq gýmanıtarıa ulttyq ıdeologıaǵa qyzmet qylatynyn umytpaıyq.
Kóptegen adamdar «qashan ǵylym doktory atanasyń» dep suraıdy. Bálkim, shetelge maqala jarıalaý tártibi bolmasa, baıaǵyda ǵylym dárejesin alar edik. Eger ǵalymnyń jaǵdaıy jaqsarsa, otbasy áleýmettik qamsyzdandyrylsa, kredıt, ıpoteka degen másele sheshilse, qazaq ǵalymdary ulttyq qundylyq pen ulttyq rýhanıattyń baıýyna zor septigin tıgizeri anyq.
· P.S. Búgingi jahandyq ǵylymnyń bastaýynda İT salasyn, smartfondar men zamanaýı kólikter túrlerin, jasandy ıntellekt pen jańa tehnologıalardy órkendetken Shyǵys Azıa men Batys elderi tur. Olar ǵylymdaǵy tyń jańalyqtarymen álemdi aýzyna qaratyp otyr. Dáp sondaı dárejege jetý úshin, órkenıetti elder qataryna qosylý úshin qazaq ǵylymyna serpilis qajet. Al ǵylymǵa kóńil bólingen kúni kóptegen túıtkilder ózdiginen sheshileri aqıqat.
.