Kezdesý Sholpan-Ata qalasynda ótti.
Aqordanyń baspasóz qyzmeti Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń Sholpan-Ata qalasynda ótken Ortalyq Azıa memleketteri basshylarynyń IV Konsýltatıvtik kezdesýinde sóılegen sóziniń tolyq mátinin jarıalady, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz
Qurmetti memleketter basshylary!
Qurmetti kezdesýge qatysýshylar!
Eń aldymen, qonaqjaılyq kórsetip, Ystyqkóldiń kórkem tabıǵatynda osyndaı mańyzdy is-sharany joǵary deńgeıde uıymdastyrǵany úshin Qyrǵyz Respýblıkasynyń Prezıdenti qurmetti Sadyr Nýrgojoevıch Japarovqa shynaıy rızashylyǵymdy bildiremin. Bizdiń Konsýltatıvtik kezdesýimiz halyqaralyq saıasattyń mańyzdy faktoryna aınaldy. Bul jıyn atalǵan aımaqtyń aldaǵy damý baǵytyn ózara senimge negizdelgen rýhta aıqyndaýǵa múmkindik beredi. Qubylmaly geosaıası jáne álemdik ekonomıkanyń turaqsyzdyǵy jaǵdaıynda ótken kezdesýimiz Ortalyq Azıa elderiniń yntymaǵy berik ekenin kórsetedi. Sondaı-aq jańa syn-qaterler men qaýipterge birlesip qarsy turýǵa degen ortaq umtylysymyzdy bildiredi. Memleketterimizdiń jan-jaqty jaqyndasýy ýaqyt talabynan týyndap otyr jáne baýyrlas halyqtardyń túpki múddelerine tolyq saı keledi. 2018 jyly Qazaqstanda ótken birinshi Konsýltatıvtik kezdesýden beri óńirlik yntymaqtastyq barlyq baǵyt boıynsha turaqty túrde nyǵaıyp keledi. Shynaıy tatý kórshilik jáne odaqtastyq rýhyndaǵy qatynastardy qarqyndy damytýǵa baǵyttalǵan memleketaralyq saıası dıalog múlde jańa deńgeıge kóterildi. Ózara tıimdi saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq qaryshtap keńeıýde. Kúsh biriktire otyryp, yqpaldastyqtyń pandemıaǵa deıingi deńgeıin qalpyna keltirip qana qoımadyq, sondaı-aq taýar aınalymyn edáýir arttyra aldyq. Bizdegi málimetter boıynsha byltyr ishki óńirlik saýda-sattyq kólemi 27 paıyzǵa (2018 jylǵy 43 paıyzdyq ósim kórsetkishimen salystyrǵanda) ósip, 8 mıllıard dollardan asty. Mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar Ortalyq Azıa memleketteriniń uzaq merzimdi ózara qarym-qatynastarynyń berik negizi bolyp qala beredi. Memleketterimizdiń mádenıeti kúnderi alma-kezek ótkizilýde, úlken forýmdar men kórmeler turaqty uıymdastyrylýda, birlesken ǵylymı-tarıhı zertteýler júrgizilýde, stýdent almasý jáne basqa da sharalar belsendi júzege asyrylýda.
Koronavırýstyń taralýyna qarsy kúrestegi tabysty seriktestigimiz bizdiń qarym-qatynasymyzdyń óte jaqyn ekenin aıqyn ańǵartady. Pandemıanyń eń qıyn kúnderinde bir-birimizge barlyq qajetti azyq-túlik, medısınalyq jáne basqa da gýmanıtarlyq kómekti shuǵyl túrde kórsetip, birligimiz ben yntymaǵymyzdyń beriktigin dáleldedik. Bizdiń qatynastarymyzdyń erekshe sıpaty Ortalyq Azıany HHİ ǵasyrda damytýdy kózdeıtin dostyq, tatý kórshilik jáne yntymaqtastyq týraly búgin qabyldanatyn shartta bekitilgen. Bul qujat mazmuny men tarıhı perspektıvasy turǵysynan biregeı sanalady. Oǵan elderimiz arasyndaǵy memleketaralyq dıplomatıalyq qatynastardyń 30 jyldyǵynda qol qoıylýynyń sımvoldyq máni bar. Bul tarıhı qujat besjaqty strategıalyq seriktestigimizdiń jańa kezeńine qadam basqanymyzdy bildiredi. Ornyqty damýdy, aımaqtyń turaqtylyǵy men qaýipsizdigin qamtamasyz etý – keleshek urpaq aldynda bizge úlken jaýapkershilik júkteıtin ortaq mindet. Qazaqstannyń óńirlik yntymaqtastyqty jan-jaqty nyǵaıtýǵa, Ortalyq Azıanyń álemdik arenadaǵy rólin arttyrýǵa baǵyttalǵan strategıalyq baǵdarǵa adal bolyp qala beretinin aıtqym keledi.
Qurmetti áriptester!
Qazirgi ýaqytta Ortalyq Azıadaǵy yntymaqtastyq jańa syn-qaterlermen betpe-bet kelip otyr. Bul bárińizge belgili. Soǵan qaramastan, qarym-qatynasymyzdyń ýaqyt synyna tótep beretinine jáne kúrdeli geosaıası jaǵdaıda ornyǵa túsetinine senimdimin. Aımaq elderi halyqaralyq shıelenis kúsheıe túsken betburys kezeńde ózderin laıyqty ustaı alady. Buǵan pragmatıkalyq jáne teńgerimdi syrtqy saıasatymyz yqpal etedi. Elderimizdiń aýmaǵy ejelden órkenıetter arasyndaǵy altyn kópir qyzmetin atqarǵan. Meniń pikirimshe, qazirgi ýaqytta da Ortalyq Azıanyń mańyzdy mısıasy – jahandyq saıasat pen ekonomıkanyń básekelesýshi polústeri arasynda dáneker bolý. Erte me, kesh pe kúrdeli geosaıası qaıshylyqtar kezeńi aıaqtalady. Aradaǵy altyn kópir qyzmeti qalady jáne baýyrlas halyqtardyń keleshek urpaǵy úshin teńdessiz muraǵa aınalady. Ortaq múddelerdi eskere otyryp, mynadaı irgeli mindetterdi sheshýge mán berýdi usynamyn.
BİRİNSHİ. Qaýipsizdik pen dıplomatıa salalaryndaǵy ózara is-qımyldardy nyǵaıtý kún tártibindegi mańyzdy másele bolyp qala beredi. Bul Ortalyq Azıa halyqtarynyń órkendeýine tıisti jaǵdaı jasaý úshin óte qajet. Ortalyq Azıa ornyqty áleýmettik-ekonomıkalyq damýǵa, jan-jaqty yntymaqtastyqqa, beıbitshilik pen órkendeýge umtylǵan aýqymdy aımaqqa aınalýy qajet. Qaýipsizdikke tónetin qaterdiń aldyn alý jónindegi sheshimderdi birlesip ázirleý úshin Qaýipsizdik Keńesi Hatshylarynyń turaqty konsýltasıalar mehanızmin iske qosqan jón. Budan bólek, óńirlik jáne halyqaralyq problematıkanyń mańyzdy máselelerine qatysty kelisilgen ádisterdi ázirleý úshin syrtqy ister mınıstrlerine, keminde jarty jylda bir, turaqty túrde keńes ótkizýge tapsyrma berýdi usynamyn. Aımaqtan tys seriktestermen aradaǵy yntymaqtastyqqa keler bolsaq, Qazaqstan kópjaqty formattar aıasynda Ortalyq Azıa memleketteriniń is-qımyldar tujyrymdamasyn qabyldaýǵa bolady dep sanaıdy. Biz belgilengen geografıalyq shekaramyzdyń sheńberinde qalyp qoımaýymyz kerek dep oılaımyn. Ortalyq Azıa kóshbasshylarynyń Konsýltatıvtik kezdesýine shaqyrylǵan qonaq retinde ózge de shekaralas memleketterdiń, máselen Reseı men Qytaıdyń joǵary laýazymdy ókilderi qatysýyna bolar edi. Bul Ortalyq Azıa elderine, ásirese naqty máselelerdi qarastyrý kezinde paıdaly bolady.
EKİNSHİ. Biz, memleketter basshylary óńirdegi áli de saqtalyp otyrǵan turaqsyzdyq faktorlaryn barynsha joıý úshin barlyq múmkindikti jasaýǵa tıispiz. Memleketaralyq shekaralardaǵy árbir myltyq daýsynyń jańǵyryǵy eki elge ǵana emes, búkil óńirge jaǵymsyz áser etedi. Kerisinshe, dál qazirgi daǵdarys jaǵdaıynda memleketterimiz qaıshylyqtardy eńserý isinde órkenıettiliktiń, jaýaptylyqtyń úlgisin kórsetýge tıis. Shekarany zańdy túrde rásimdeý úderisiniń óte kúrdeli ári qıyn ekenin óz tájirıbemizden bilemiz. Daýly máseleler shynaıy tatý kórshilik pen halyqaralyq quqyqtyń irgeli qaǵıdattaryna qurmet kórsetý arqyly tek qana beıbit jolmen sheshilýi múmkin. Bunyń basqa joly joq. Bul keshendi problemalardyń elemeýdiń nemese sozbalańǵa salýdyń saldary qıyn bolady, tipti Ortalyq Azıadaǵy yntymaqtastyqty damytýǵa baǵyttalǵan barlyq kúsh-jigerimizdi joqqa shyǵarýy múmkin. Postkeńestik keńistikte óziniń shekarasyn tolyq delımıtasıa jasaǵan memleket retinde, Qazaqstan, ózara tıimdi sheshimder izdestirýge barynsha kómek kórsetýge daıyn. Naqtyraq aıtqanda, shekarany delımıtasıalaýdyń ózara tıimdi tásilderin ázirleý úshin sarapshylar alańyn qurýdy usynamyz. Bul jumysqa tájirıbeli zańgerler, kartograftar, shekarashylar jáne basqa da mamandardy tartý kerek. Osy iste úılestirý mindetin Syrtqy ister mınıstrler keńesine júkteýge bolady.
ÚSHİNSHİ. Kópjaqty yqpaldastyqtyń berik ekonomıkalyq bazasyn qurý da ózekti másele bolyp otyr. Keıingi jyldary bul baǵytta edáýir jetistikter bar. Sońǵy 5 jylda Qazaqstan men Ortalyq Azıa elderi arasyndaǵy taýar aınalymy 42 paıyzǵa artyp, 6,3 mıllıard dollarǵa jetti. Ózara saýdany keńeıtý úshin zor múmkindikter bar ekenin eskere otyryp, bolashaqta biz bul kórsetkishti 15 mıllıard dollarǵa deıin jetkizbekpiz. Anyqtama: 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstan men Tájikstan arasyndaǵy saýda aınalymy 1,5 esege (1,16 mlrd doll.), Túrikmenstanmen – 2 esege (254 mln doll.), Ózbekstanmen – 33 paıyzǵa (4,3 mlrd doll.), Qyrǵyzstanmen – 15 paıyzǵa (970 mln doll.) artty.
Sanksıalyq soǵystar men proteksıonızmniń órshýine baılanysty jaqyndap kele jatqan ǵalamdyq resessıanyń qaýpi aımaqtyq ekonomıkalyq yntymaqtastyqty damytýdy údetý máselesin aldyńǵy shepke shyǵaryp otyr. Óndiris jáne saýda salasyndaǵy jetkizý jelileriniń úzilýi saldarynan barlyq jerde aımaqtandyrý úrdisi anyq baıqalady. Osy turǵydan kelgende, elderimiz arasyndaǵy saýdaǵa qatysty meniń keltirgen kórsetkishterim áleýetimizdiń barlyq múmkindigi tolyq paıdalanylmaı otyrǵanyn kórsetedi. Ortalyq Azıanyń ekonomıkalyq kooperasıasy basty ósim kózi, keminde elderimizdiń ulttyq ekonomıkasyn damytýdyń qozǵaýshy kúshi bolýǵa barlyq negiz bar. Ekonomıkalyq áleýetimiz ben tıimdi geografıalyq ornalasýymyzdy tolyqqandy paıdalaný úshin qurylymdyq jáne ınfraqurylymdyq shekteýlerdi joıýdy kózdeıtin tyǵyz yqpaldastyq ornatý mańyzdy. Shekaralyq saýda-ekonomıkalyq habtar jelisin qurýǵa baǵyttalǵan naqty sharalar qabyldaǵan jón bolar edi. Bul Ortalyq Azıa elderiniń biryńǵaı taýar ótkizý júıesine tirek qyzmetin atqarady jáne ony odan ári keńeıtýge bolady.
Qazaqstan qazirdiń ózinde bul baǵytta qyrǵyz jáne ózbek seriktesterimen naqty qadamdar jasap jatyr. Atap aıtqanda, qazaq-ózbek shekarasynda «Ortalyq Azıa» halyqaralyq ónerkásiptik kooperasıa ortalyǵynyń jobasy, al qazaq-qyrǵyz shekarasynda Indýstrıalyq saýda-logıstıkalyq keshen júzege asyrylyp jatyr. Tájikstanmen kóterme saýda-taratý ortalyǵyn qurý týraly kelisim bar, Túrikmenstanmen astyq termınalyn salýdy josparlap otyrmyz. Bul jobalar ózara saýda aınalymynyń kólemin arttyrýda ortaq múddemizge saı jáne Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq naryǵy men ózge de elderge eksportqa shyǵarýǵa múmkindik beredi. Qalyptasqan dástúrli tásilderden bólek taýardy eksportqa shyǵarýdyń zamanaýı joldaryn keńirek paıdalaný qajet. Atap aıtqanda, jýyrdaǵy barlyq jerde bolǵan shekteýler men lokdaýndar elektrondy komersıany damytýdyń asa qajet ekenin kórsetti.
Qazaqstan Ortalyq Azıa elderiniń básekelik ustanymdaryn eskere otyryp, aldaǵy onlaın-kórmege ónimderimizdi birlese shyǵarýdy uıymdastyrýdy usynady. Máselen, Alibaba alańynda ótken sońǵy kórmede tek Reseı ǵana 50 myńnan astam taýar túrin usyndy. Bıyl Qazaqstan Alibaba platformasynda Ulttyq pavılonyn ashqan 18-shi el boldy. Pavılon 2022 jyly 24 maýsymda ashyldy. Onda 130-ǵa jýyq kompanıa 7500 taýar túrin usynyp otyr. 2020 jyldan bergi jalpy saýda 167 mıllıon dollardy qurady. Biraq, árıne, buǵan toqmeıilsýge bolmaıdy. Áli de áleýetimiz bar. Aımaqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq turaqtylyǵyn nyǵaıtý qazir kóp jaǵdaıda ınvestısıa tartýǵa baǵyttalǵan sharalardyń tıimdiligine baılanysty.
Halyqaralyq sarapshylar aldaǵy 10 jylda bizdiń shetelden tikeleı ınvestısıa tartý jónindegi áleýetimizdi shamamen 170 mıllıard dollar, sonyń ishinde shıkizattyq emes sektorǵa shamamen 70 mıllıard dollar kóleminde bolady dep boljap otyr. Bul rette, aımaqtyq jobalarǵa tikeleı jáne portfeldik ınvestısıalardy yntalandyrý úshin «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy tıimdi platforma bola alady. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy álemdik qarjy ınstıtýttarynyń tájirıbesi men jańa tetikterin usyna alady.
Ortalyqqa qazirdiń ózinde álemniń 64 elinen 1400-den astam kompanıa tirkelgen. «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵyna tirkelgen sheteldik kompanıalardyń kópshiligi óz bıznesterin Qazaqstan aýmaǵynda ǵana emes, kórshiles elderde de júrgizgisi keledi. Aımaqtyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý úshin jańa «AIFC Multipass» ónimi ázirlendi. Bul – «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵy seriktesteriniń iskerlik maqsatpen qatysýshy-memleketterdiń aýmaǵynda kedergisiz júrýine múmkindik beretin erekshe mártebege ıe vıza. Bul Ortalyq alańy ekijaqty jáne kópjaqty yntymaqtastyqtyń kez-kelgen formatyn ótkizýge ashyq.
TÓRTİNSHİ. Aımaqtyń kólik baılanysyn arttyryp, birtindep tranzıtke jaǵdaı jasaý kerek. Kartaǵa kóz salsaq, Reseı, Qytaı, Ońtústik Azıa, Taıaý Shyǵys jáne Ońtústik Kavkazdyń túıisken jerinde ornalasqan Ortalyq Azıanyń geografıalyq ereksheligi aıqyn kórinedi. Jańa geosaıası jaǵdaıda transkontınentaldyq saýdany damytýda jáne ilgeriletýde bizdiń aımaqtyń róli edáýir artady. Osy rette Qazaqstan Transkaspıı halyqaralyq kólik baǵytyn belsendi túrde damytyp otyr. Bul baǵyttaǵy konteıner tasymaly 2017 jyldan beri 3 esege, ıaǵnı 25 myńǵa deıin ósti. Budan bólek, Qazaqstan «Mazarı-SHarıf – Kabýl – Peshevar» baǵytyndaǵy temirjol qurylysyna atsalysýǵa ázir. Naqty aıtqanda, temirjol qurylysyna qajetti materıaldarmen qamtamasyz etip, vagondar usyna alamyz. Óz tarapymyzdan seriktesterimizdi Shyǵys Azıa men Parsy shyǵanaǵy elderin baılanystyratyn eń qysqa baǵyt«Qazaqstan – Túrikmenstan – Iran» temirjolyn belsendi paıdalanýǵa shaqyramyz.
Meniń jýyrdaǵy Iranǵa saparym barysynda alǵashqy konteınerlik poıyz Qazaqstannan Túrikmenstan, Iran arqyly Túrkıaǵa jóneltildi. Bul jańa logıstıkalyq sheshim 6 myń shaqyrymnan astam joldy 12 kúnde júrip ótýge múmkindik beredi. Sondaı-aq Qazaqstannyń Aqtaý jáne Quryq porttary Taıaý Shyǵys pen Eýropa elderiniń naryǵyna shyǵýǵa septigin tıgizedi. Túrkmenbashy portynyń ınfraqurylymyn tabysty damytyp kele jatqan Túrikmenstan da bul ustanymdy qoldaıtynyna senimdimin. Degenmen, bizdiń elderimizge óz aramyzdaǵy kólik komýnıkasıasyn damytý máselesin esten shyǵarýǵa bolmaıdy. Qazir biz bul baǵytta Ózbekstanmen belsendi túrde yntymaqtastyq ornattyq. «Darbaza – Maqtaaral» temirjol jelisiniń iske qosylýy ótkizý áleýetin 2 ese arttyrýǵa, al júk tasymaldaý merzimin 1,5 ese qysqartýǵa múmkindik beredi.Sondaı-aq «Túrkmenbashy – Garabogaz – Qazaqstan shekarasy» jańa avtojolyn salýdy quptaımyz. 2025 jyldan bastap «Jańaózen – Túrikmenstan shekarasy» avtojoly ýchaskesin qaıta salý jumystaryn júrgizý josparlanyp otyr. Bul baǵyttaǵy jumystardy úılestirý kólik-logıstıka salasyndaǵy jobalarymyzdyń paıdasyn meılinshe arttyra túsedi. Sondyqtan úkimetterimizge tranzıttik tasymaldar úshin tarıf saıasatyn ońtaılandyrý jáne ákimshilik rásimderdi jeńildetý máseleleri boıynsha tyǵyz yqpaldastyq ornatý qajet. Árıne, Ortalyq Azıa tek qurlyqtaǵy kópir jáne shıkizat resýrstaryn jetkizýshi qyzmetimen ǵana shektelip qalmaýy kerek. Shynaıy ornyqty ekonomıkalyq model qalyptastyrý aýqymdy ındýstrıalızasıa men ekonomıkanyń jańa perspektıvti salalaryn tez damytýdy qajet etedi.
BESİNSHİ. Klımattyń qazirgi syn-qaterleri, sý jáne energetıka resýrstaryna suranystyń artýy Aral teńizi basseıininiń sý resýrstaryn tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etý jóninde naqty sharalar qabyldaýdy talap etýde. Klımattyń ózgerýi jónindegi Halyqaralyq sarapshylar tobynyń baıandamasyna sáıkes bizdiń aımaqtyń temperatýrasy planetanyń basqa bólikterine qaraǵanda áldeqaıda jyldam jylyp keledi. Klımattyń ózgerýi aımaǵymyzdaǵy sýdyń basty kózi muzdyqtar kóleminiń kishireıýine ákep soqtyrady. Olardyń Ortalyq Azıadaǵy kólemi sońǵy 50 jylda 20, tipti 30 paıyzǵa kishireıgen. Bolashaqta bul Syrdarıa men Ámýdarıa ózenderiniń aǵysyn birneshe ese qysqartady. Bunyń barlyǵy aımaqtyń azyq-túlik, energetıka jáne ekologıa salalaryndaǵy qaýipsizdigine úlken qater tóndirip otyr. Sondaı-aq shuǵyl shara qabyldaýdy talap etedi. Bul rette, Qyrǵyzstannyń 2022 jyldy Taýlardy turaqty damytýdyń halyqaralyq jyly dep jarıalaý jónindegi bastamasyn qoldaımyz. Budan bólek, Tájikstannyń 2025 jyldy Muzdyqtardy saqtaýdyń halyqaralyq jyly dep jarıalaý jónindegi usynysyn da ýaqytyly engizilgen bastama dep sanaımyz.
Kúsh-jigerimizdi jumyldyrmaı, Ortalyq Azıadaǵy klımattyń ózgerý saldaryn eńserý múmkin emes. Sondyqtan birlesken is-qımyldardy úılestirý úshin Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne aımaqtaǵy klımattyń ózgerýine qatysty kelisilgen saıasat júrgizý jónindegi Ortalyq Azıa elderiniń jobalyq keńsesin qurýdy usynamyz. Múmkindikti paıdalanyp, osy ózekti máselege qatysty asa mańyzdy derekter keltire keteıin. Úkimetaralyq sarapshylar tobynyń klımattyń ózgerýi jónindegi 1,5 gradýs týraly arnaıy baıandamasynda ǵasyr sońynda Ortalyq Azıadaǵy temperatýra Selsıı baǵany boıynsha 6 gradýsqa deıin kóteriledi dep boljanǵan. Bul jahandyq temperatýranyń boljamdy kóterilýinen eki ese artyq. Qazirgi tańda Qazaqstan Respýblıkasynda 2724 muzdyq bar. Eń úlkeni Tuıyqsý muzdyǵynyń kólemi sońǵy 38 jylda 1 shaqyrymǵa deıin kishireıgen. Bul muzdyq jyl saıyn 58 mıllıon tonna kóleminiń shamamen 1 mıllıon tonnasyn joǵaltady. Bul 2040 jylǵa qaraı sý resýrstarynyń 20 paıyzdan astam azaıýyna alyp keledi.
Qazaqstan transshekaralyq ózenderdiń sý resýrstaryn ózara tıimdi paıdalaný maqsatymen birlesken gıdroenergetıkalyq jobalardy júzege asyrýǵa basa mán beredi. Osy oraıda Qyrǵyzstanda Qambarata GES-1 qurylysynyń jobasy talqylanýda. Keshe biz, úsh prezıdent bul máseleni egjeı-tegjeıli talqyladyq jáne aldyn ala naqty ári paıdaly ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkizdik. Gıdroelektr stansıasy Ortalyq Azıa elderiniń energetıkalyq qaýipsizdigin nyǵaıtýǵa, aýyl sharýashylyǵy óndirisin keńeıtýge múmkindik beredi.
Sondaı-aq, Araldy qutqarý halyqaralyq qory aıasynda memleketterimizdiń ózara is-qımylyn jandandyrýǵa shaqyramyz. Onyń uıymdyq qurylymy men sharttyq-quqyqtyq bazasyn jetildirý jónindegi aımaqtyq jumys tobyndaǵy qyrǵyz tarapynyń jumysyn oń baǵalaımyz. Atalǵan Qor aıasynda qyrǵyz tarapymen aradaǵy tolyqqandy yntymaqtastyqtyń qaıta jańǵyratynyna senim bildiremiz.
Qurmetti áriptester!
Ortaq tarıh, aınymas dostyq jáne tatý kórshilik – baýyrlas halyqtardyń etene jaqyn bolýynyń myzǵymas negizi. Osyǵan baılanysty qarym-qatynastarymyzdy odan ári nyǵaıtý jáne mádenı-gýmanıtarlyq kún tártibiniń jańa mazmuny boıynsha óz oıymdy ortaǵa salýdy jón kórdim. Bilim jáne ǵylym salasyndaǵy yntymaqtastyqty keńeıtý – ózekti másele. Joǵary bilim berýdiń Ortalyq Azıadaǵy birtutas keńistigin qurý jónindegi byltyr qol qoıylǵan deklarasıa osyǵan negiz bolady. Qazaqstan bul bastama aıasynda joǵary oqý oryndary arasynda stýdent almasý isin keńeıtý jónindegi áriptesteriniń usynystaryn qoldap, Ortalyq Azıa elderiniń jastaryn oqytý úshin kvota sanyn edáýir arttyrdy.Sondaı-aq biz ozyq joǵary oqý oryndarymyzdyń jáne úzdik mektepterimizdiń fılıaldaryn aımaq memleketterinde ashýǵa ázirmiz. Máselen, jaqynda Bishkekte Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń fılıaly ashyldy. Ózbekstanmen ózara tıimdi negizde bilim berý ortalyqtaryn ashý máselesi pysyqtalýda.
Ortalyq Azıa halyqtarynyń tarıhı jáne mádenı mol murasyn nasıhattaýdy birlesken jumystyń mańyzdy baǵyty dep sanaımyn. Osy oraıda etnogeografıalyq jáne tarıhı zertteýlerdi uıymdastyrý, sondaı-aq ǵylymı eńbekterdi jarıalaý maqsatymen elderimizdiń Ǵylym akadamıalary arasynda tyǵyz baılanys ornatý usynylady. Ulttyq arhıv ortalyqtary men kitaphanalardyń yntymaqtastyǵy negizinde arhıv jáne zertteý málimetterin almasý úshin Birikken onlaın-platforma qurýdy usynamyn. Bul ǵylym salasyndaǵy kooperasıany tereńdetýge múmkindik beredi. Búkil aımaqqa zıan keltiretin aqparattyq keńistiktegi jaǵymsyz qubylystardyń aldyn alý úshin kúsh-jiger biriktirgen jón. Bul jumystardyń maqsaty – dostyǵymyzǵa syzat túsirmeý.
Memleketaralyq jáne etnosaralyq arazdyqty qozdyrý arqyly elderimizdi alalaýǵa jáne qarym-qatynastarymyzǵa syzat túsirýge baǵyttalǵan kez kelgen áreketke tótep berý úshin birigýimiz qajet. Ókinishke qaraı, áli kúnge deıin buqaralyq aqparat quraldarymyz aımaq elderinde bolyp jatqan oqıǵalar týraly jańalyq taratý jaǵynan aqsap turǵany baıqalady. Múmkindiginshe, bul úrdisti ózgertý kerek. Bálkim, búkilaımaqtyq telearna nemese aqparattyq ınternet-saıtyn ashqan jón bolar. Osy máselelerdi egjeı-tegjeıli pysyqtaý úshin Ortalyq Azıanyń salalyq mekemeleri men aqparattyq agenttikteri basshylarynyń jıynyn turaqty túrde ótkizip otyrý paıdaly bolmaq. Aımaqty birtutas mádenı keńistik retinde kórsetý maqsatymen «Ortalyq Azıanyń mádenı astanasyn» jyl saıyn tańdaý tájirıbesin engizgen jón.
Qurmetti áriptester!
Búgingi Samıttiń qorytyndysy Ortalyq Azıadaǵy beıbitshilik, qaýipsizdik jáne órkendeý úshin aımaqtyq kooperasıany damytýdyń jańa kezeńi bolady dep sanaımyn.
Qazaqta «Tatýlyq – taýsylmas baqyt» degen danalyq bar. Ýaqyt synyna tótep bergen tyǵyz ári senimdi qarym-qatynasymyz, ortaq tarıhı jáne rýhanı tamyrymyz elderimiz arasyndaǵy dostyǵymyzdyń sarqylmas kózi bolatynyna senemin.