Qasym-Jomart Toqaev: Bizge eń aldymen myzǵymas birlik qajet

Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!

Jýyrda Májilis jáne máslıhat depýtattarynyń saılaýy ótti. Úkimet qaıta jasaqtaldy. Osylaısha, aýqymdy saıası ózgeristiń alǵashqy kezeńi aıaqtaldy deýge bolady. Biz bılik tarmaqtarynyń tepe-teńdigin ornyqtyrdyq. Endi elimizdegi qoǵamdyq-ekonomıkalyq qatynastardy qaıta qurýymyz kerek. Jurtshylyq bul reformalarǵa zor úmit artyp otyr. Sondyqtan biz naqty is-sharalarǵa basa mán berýge tıispiz. Men Parlament sesıasynyń ashylýynda zańnamalyq turǵydan sheshilýge tıis birqatar máseleni atap óttim.

Al búgin áleýmettik-ekonomıkalyq saladaǵy maqsat-mindetterdi aıqyndap alýymyz kerek. Úkimet jáne barlyq deńgeıdegi ákimder soǵan súıenip jumys isteıtin bolady. Osy basqosýǵa máslıhattardyń ókilderi qatysyp otyr. Bul da – naqty saıası ózgeristerdiń nyshany. Atqarýshy jáne ókildi bılik arasynda tıimdi qarym-qatynas ornatý óte mańyzdy. Qajet bolsa, olar birin-biri tolyqtyryp, qoldap otyrýy kerek. Munyń bári memlekettik saıasatty tıimdi júzege asyrýǵa múmkindik beredi. Sondaı-aq el múddesin eskere otyryp sheshim qabyldaýǵa jol ashady.

Qurmetti keńeske qatysýshylar!

Reformalardyń nátıjesinde elimizde kóp nárse ózgerdi. Mysaly, alǵash ret Premer-Mınıstrdiń kandıdatýrasyn saılaýda jeńiske jetken partıa usyndy. Muny saıası jańǵyrýdyń taǵy bir mańyzdy qadamy deýge bolady.

«Kúshti Prezıdent – yqpaldy Parlament – esep beretin Úkimet» konsepsıasy naqty jumys isteı bastady. Saıası reformalar damýdyń jańa kezeńine jol ashyp berdi. Sonymen birge ekonomıkany túbegeıli jańǵyrtýdyń berik negizin qalady.

Árkim myna máseleni aıqyn túsinýi kerek. Qazaqstan – osy geosaıası aımaqta aýqymdy, demokratıany arqaý etken reformalar jolyna túsken birden-bir memleket. Sondyqtan bizge ońaı bolmaıdy. Biraq bul joldy qalaıda júrip ótýge tıispiz. Endi jumysqa jumyla kirisemiz.

Osynda otyrǵan árbir memlekettik qyzmetshi ózine orasan zor mindet júktelip otyrǵanyn sezinýge tıis. Bul – eń aldymen, barsha Qazaqstan halqynyń aldyndaǵy jaýapkershilik. Sizderdiń sheshimderińiz ben is-áreketterińiz eldiń búgini men bolashaǵyna tikeleı áser etedi. Sondyqtan kúndelikti máselelerdi shuǵyl sheshýmen ǵana shektelmeý kerek. Sizder memleketshil-reformator bolýlaryńyz qajet.

Reformalarymyzdyń túpki maqsaty – halyqtyń ómirin jaqsartý. Ol úshin turǵyndardyń tabysyn kóbeıtý kerek. Jaıly ómir súrýine jaǵdaı jasap, qaýipsizdigin qamtamasyz etý qajet. Azamattardyń ózin-ózi damytýyna barlyq múmkindik jasalýǵa tıis. Munyń bárin myqty naryqtyq ekonomıka bolsa ǵana, tabysty júzege asyra alamyz.  

Nam neobhodımo pereıtı k realnoı rynochnoı ekonomıke, naselennoı na obespechenıe nýjd grajdan. Poetomý vperedı slojnyı perıod.

My jıvem v ochen trýdnoe vremá. Razryv tradısıonnyh ekonomıcheskıh ı logıstıcheskıh svázeı soprovojdaetsá rekordnoı ınflásıeı, zamedlenıem mırovoı ekonomıkı, narastanıem dolgovogo bremenı gosýdarstv.Mnojatsá torgovye barery, ı rastet vzaımnoe nedoverıe mejdý gosýdarstvamı. Vse eto – novaıa normalnost a skoree – nenormalnost mırovoı ekonomıkı. Prırodnaıa renta bolshe ne ıavláetsá ýstoıchıvym ıstochnıkom blagosostoıanıa strany.

Qazaqstan munaı jáne gaz óndirýshi el retinde jańa geoekonomıkalyq jaǵdaıǵa beıimdelýi kerek. Ekonomıkany ártaraptandyrý – ýaqyt talaby ári strategıalyq mindet. Biz bul týraly únemi aıtyp júrmiz. Biraq isimizden sózimiz kóp bolyp tur. Dereý iske kóshpesek, álemdik básekede ozyq bola almaımyz, ıaǵnı álem ekonomıkasynda  kósh sońynda qalýymyzǵa týra keledi. Jańa ǵana elimizdiń damý barysy týraly Úkimettiń esebin tyńdadyq. 

V proshlom godý nasha ekonomıka vyrosla vsego na 3,2%, hotá eto neplohoı pokazatel, a za 3 mesása tekýshego goda – na 4,9%. Sıfry neplohıe, no ýdovletvorenıa ı optımızma vnýshat onı ne doljny. Nýjno ıskat dopolnıtelnye ıstochnıkı rosta. Pravıtelstvo doljno byt po-horoshemý bolee ambısıoznym v tom, chto kasaetsá obespechenıa ekonomıcheskogo rosta. Eto velenıe vremenı, velenıe tekýsheı sıtýasıı.

Inersıonnye tempy rosta ekonomıkı za poslednıe 10 let prıvelı k tomý, chto nasha strana zastrála v «lovýshke srednego dohoda». Eslı seıchas ne sozdat prochnyı fýndament dlá kachestvennogo ekonomıcheskogo rosta, to stagnasıa dohodov naselenıa ne za goramı.

Po raschetam ekspertov, dlá perehoda Kazahstana v kategorıý stran s vysokım ýrovnem dohoda neobhodımo obespechıt ejegodnyı rost na ýrovne 6%, to estv poltora raza vyshe tekýshıh tempov.

Sondyqtan naryqqa qatysýshylardyń bári batyl ári shuǵyl sharalar qabyldaýǵa tıis. Memlekettiń qoldaýyna ıe bolyp otyrǵan iri bıznes ókilderi aıryqsha ról atqarady. «Tabysty osy jerden taýyp, shetelde shashý» ádetinen arylý kerek. Esesine eldegi áleýmettik máselelerdi sheshýge kóbirek úles qosýǵa umtylǵan jón. İri kásipkerler Qazaqstanda tapqan tabysyn basqa jaqta emes, óz elimizdegi bıznesin damytýǵa jumsaǵany abzal. Jumysyn osy talapqa beıimdeı alǵan iri kásipkerler naǵyz ulttyq bıznes-elıtaǵa aınalady. Halyqtyń qurmetine bólenip, memlekettiń qorǵaýy men qoldaýyna ıe bolady. Sonymen qatar bizge «kásipkerlerdiń jańa tolqyny» kerek. Memlekettiń resýrsyna arqa súıemeı, boıyndaǵy daryny men iskerligi arqyly turaqty ári myqty kásip qura bilgen «tyń kúshter» qajet.

Vsem ızvestno takoe ponátıe, kak «sosıalnyı lıft». Eto sıstema, prı kotoroı lúboı ınısıatıvnyı ı trýdolúbıvyı chelovek mojet ýverenno prodvıgatsá po karernoı lestnıse ı v obshestvennoı ıerarhıı.

Analogıchno, nam nýjno postroıt effektıvno deıstvýıýshıı «ekonomıcheskıı lıft» dlá predprınımateleı.

Poetomý v dopolnenıe k obshesıstemnym meram vajno prodvıgat naıbolee ýspeshnyh ı chestnyh predprınımateleı regıonalnogo masshtaba. Onı doljny stat lokomotıvamı razvıtıa novoı, ıa by skazal, spravedlıvoı ekonomıkı.

Negizi, ár aımaqta sondaı kásipkerler bar. Mine, osy azamattar naǵyz qoldaýǵa laıyq. Olardyń isin elge tanytyp, kásibin memlekettik deńgeıge shyǵarǵan abzal. Sonymen qatar olardy búrokrattar men kúshtik qurylymdardyń zańsyz áreketterinen qorǵaý qajet. Men ózim de osyndaı kásipkerlerdi ara-tura qabyldap, qoldaý kórsetip júrmin. İri jáne orta bıznes salasynda júıeli jumys júrgizý kerek. Osy eki baǵyt ekonomıkalyq saıasattyń asa mańyzdy jańa baǵdaryna aınalýǵa tıis. Endi aldaǵy jumystyń naqty baǵyttaryna toqtalaıyn.

PERVOE. My nablúdaem nebyvalyı za poslednıe 15 let rost sen na prodovolstvennye tovary. V fevrale tekýshego goda ınflásıa sostavıla 21,3%, dostıgnýv svoego pıka.

Jurttyń aı saıyn jumsaıtyn qarjysynyń teń jartysynan kóbi azyq-túlik alýǵa ketedi. Úkimettiń áreketi jetkiliksiz bolyp otyr. Tyıym salý jáne shekteý sharalary ýaqytsha ǵana áser etedi. Mundaı qadamdar qıyndyqtyń betin qaıtarsa da, odan birjola qutylýǵa múmkindik bermeıdi, tipti, máseleni ýshyqtyrady deýge bolady.

Aýyl sharýashylyǵy jáne óndiris salasynyń damýynda naqty nátıje joq. Azyq-túlik ınflásıasynyń basty sebebi de – osynda. Elimizde óndiriletin taýardyń kólemi ishki suranysty qamtamasyz etýge jetpeıdi. Importqa táýeldimiz.

K voprosý nasyshenıa rynka otechestvennoı prodýksıeı, ýdeshevlenıý faktorov proızvodstva neobhodımo podhodıt bolee kompleksno, vdýmchıvo, bez lozýngov ı obeshanıı. Nýjno proıtıs po vseı sepochke ot proızvodstva do realızasıı ı ponát, chto prıvodıt k ýdorojanıý.

Deıstvýıýshaıa model ýpravlenıa agropromyshlennym kompleksom ne raskryvaet potensıal otraslı. Pered Pravıtelstvom stoıt zadacha obespechenıa ýstoıchıvogo rosta agropromyshlennogo kompleksa.

Pomımo ývelıchenıa obema vypýskaemoı otechestvennoı prodýksıı dlá borby s rezkımı skachkamı sen vajno pravılno ıspolzovat stabılızasıonnye fondy. Segodná onı deıstvýıýt razroznenno ı, mojno skazat, neprozrachno. Regýlárno vyıavláútsá korrýpsıonnye sqemy.

Poetomý predstoıt, v tom chısle, bolee aktıvno ıspolzovat potensıal Prodkorporasıı dlá zakýpa ı ıntervensıı po osnovnym tovarnym pozısıam, ýsılıt koordınasıý raboty Prodkorporasıı so stabfondamı SPK. Edınoobrazıe podhodov, orıentasıa goskompanıı na snıjenıe kolebanıı sen pozvolát polýchıt rynochnyı antıınflásıonnyı ınstrýment.

Agroónerkásip keshenin damytýǵa bólinetin búdjet qarajaty tıimdi jumsalýǵa tıis. Muny muqıat qadaǵalaý qajet. 2019-2021 jyldary ónim óńdeýge berilgen sýbsıdıany alaıyq. Bul qarajattyń teń jartysy sýbsıdıa alam deýshilerdiń 10 paıyzynyń ǵana qolyna tıgen. Sýbsıdıa alǵan keıbir pysyqaılar óndiristi órkendetýdiń ornyna búdjet qarjysyn qaltasyna basyp, shalqyp ómir súrgen. Al qarapaıym sharýalar úshin sýbsıdıa alý – qıamettiń qıyny. Onyń ústine, sýbsıdıa berý júıesi óte kúrdeli jáne qajetti málimet kópshilikke qoljetimdi emes. Sýbsıdıa bólýdi retteıtin jańa sıfrlyq júıe bul túıtkildi sheshe almaı tur. Árıne, birshama jumys atqaryldy. Muny joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Biraq bul baǵyttaǵy jumysty aıaǵyna deıin jetkizý kerek.

Dalee. Neobhodımo ýskorıt rabotý po sozdanıý sovremennoı ınfrastrýktýry hranenıa ı sbyta selhozprodýksıı. Vo mnogom ımenno eó otsýtstvıe prıvodıt k ızbytochnym posrednıcheskım strýktýram ı nakrýtke sen.  Prı ejegodnom sbore bolee 8 mıllıona tonn ovosheı ı kartofelá obshaıa vmestımostovoshehranılısh sostavláet vsego 1,7 mıllıona tonn.
Da ı to, eto, pohoje, zavyshennaıa sıfra. Prı etom 60% ovoshehranılısh ne oborýdovany holodılnymı ýstanovkamı, srok eksplýatasıı 30% skladskıh pomeshenıı prevyshaet 20 let.  V rezýltate poterı prı hranenıı dostıgaıýt astronomıcheskıh 35, a ınogda 40% ot obemov zagotovlennoı prodýksıı. Pravıtelstvo doljno sıstemno zanátsá reshenıem etoı problemy.

Neobhodımo pomoch bıznesý v sozdanıı ınfrastrýktýry ovoshehranılısh, optovo-raspredelıtelnyh sentrov ı selskıh servısno-sbytovyh kooperatıvov.

Bul – memleket pen jekemenshiktiń seriktestigi úshin zor múmkindik. Jaqynda Premer-Mınıstrdiń orynbasary Serik Jumanǵarınge bul másele boıynsha tıisti tapsyrmamdy berdim. Agroónerkásip keshenine qatysty máseleniń bári basqa salalarǵa da qatysty ekenin umytpaǵan jón. Taǵy da qaıtalap aıtamyn. Joǵary ónim alýdy qamtamasyz etý kerek. Ashyq básekelestik bolýǵa tıis. Bir sózben aıtqanda, osy saladaǵy basty túıtkilderdi dereý sheshý kerek. Sonda ǵana baǵanyń kúrt ósimin tejeýge múmkindik týady.

Osobo hochý otmetıt, chto ınflásıa v Kazahstane ımeet takje monetarnyı harakter. Poetomý k reshenıý voprosov ınflásıı doljen polnosenno podklúchıtsá Nasıonalnyı bank. Zadacha kontrolá ınflásıı – pervoocherednaıa dlá Nasıonalnogo banka ı Pravıtelstva. Ojıdaıý slajennoı ı professıonalnoı raboty.

Kak ıa ýje otmetıl, vajneıshım prıorıtetom ıavláetsá narashıvanıe sobstvennogo proızvodstva. Bolshe goda nazad po moemý porýchenıý byl prınát Zakon «O promyshlennoı polıtıke». On sozdal ýslovıa dlá razvıtıa obrabatyvaıýshego sektora. Odnoı ız ego glavnyh novell bylo trebovanıe po obespechenıý otechestvennyh predprıatıı dostýpnym syrem.  Odnako osnovnoı obem proızvodımogo metala po-prejnemý ýhodıt na eksport, a eto nedopolýchennaıa dobavlennaıa stoımostvnýtrı strany. Pravıtelstvo prorabatyvaet dopolnıtelnye normatıvno-pravovye mehanızmy, kotorye neobhodımo vvestı v pervoı polovıne etogo goda. Model prostogo eksporta syrá ýje ne rabotaet. Trebýetsá sozdanıe novyh zavodov ı peredelov vnýtrı strany. Eto zadacha novogo porádka.

Aktýalnym ostaetsá vopros lokalızasıı otechestvennyh predprıatıı. Ýroven lokalızasıı sledýet neýklonno povyshat, ıdtı ot prostogo k slojnomý. Takıe prımery ýje ımeıýtsá, no esttakje fakty podmeny ponátıı za schet lojnoı lokalızasıı. Eto vedet k sýbsıdırovanıý ımporta, chto nejelatelno. Nam nýjna podlınnaıa ındýstrıalızasıa.

EKİNSHİ. Inflásıa ósken saıyn halyqtyń naqty tabysy qunsyzdanyp jatyr. Jurttyń tabysyn áleýmettik salanyń shyǵysy esebinen arttyrýdyń da shegi bar. Biz osy shekke jetken sıaqtymyz. Buǵan qosa tutyný nesıeleriniń kólemi artyp barady. Bul áreket – ınflásıa kezinde jan baǵýdyń amaly. Biraq mundaı ahýaldyń áleýmettik jáne saıası saldary óte aýyr bolýy múmkin. Tipti bankterdiń ózine qaýip tóndirýi yqtımal.

Nesıeni, eń aldymen, paıda ákeletin bızneske, ıaǵnı tıimdi jobalarǵa berý kerek. Sonda jalaqysy joǵary jumys oryndary paıda bolady. Jurttyń kásipkerlikpen aınalysýǵa yntasy artady. Bir sózben aıtsaq, azamattardyń tabysyn kóbeıtýge múmkindik týady.

Poetomý krıtıcheskı vajno vovlech otechestvennye bankı v rabotý po sozdanıý blagoprıatnyh ýslovıı dlá bıznesa ı ınvestısıı. Neobhodımo rasshırıt vozmojnostı bankovskogo sektora po kredıtovanıý krýpnyh ınvestısıonnyh ı ınfrastrýktýrnyh proektov. Sootvetstvýıýshee porýchenıe mnoıý dano v ramkah Ýkaza o merah po rasshırenıý kredıtovanıa ekonomıkı.

Vmeste s tem za bortom dostýpnogo bankovskogo kredıtovanıa ostaetsá malyı ı srednıı bıznes. Prı etom my znaem, chto ý bankov dengı est ı onı gotovy fınansırovat prozrachno rabotaıýshıh predprınımateleı.

Poetomý, pomımo perenastroıkı raboty samıh bankov, nýjno ýsılıt sıfrovızasıý denejnyh potokov ı ıntegrasıý ınformasıonnyh sıstem bankov ı organov gosdohodov. Eto pozvolıt ýkrepıt doverıe bankov k bıznesý, osobenno malomý ı srednemý.

ÚSHİNSHİ. Makroekonomıkalyq saıasatty óte baıypty júrgizý kerek. Búdjet tapshylyǵyn, memleket qaryzyn, Ulttyq qordan aýdarylatyn transfertti jáne basqa da makrokórsetkishterdi retteý qajet. Iá, ekonomıkamyz ósip jatyr. Biraq salyq túsimderiniń ishki jalpy ónimge qatysty ósý qarqyny – turaqsyz. Keıbir mamandar «Salyq jeńildikteri óte kóp bolǵan soń, túsim azaıyp jatyr» deıdi. Budan basqa da sebepter aıtylady. Jalpy, sońǵy bes jylda búdjetke 30 trıllıon teńge kem túsken. Árıne, bul sıfrdyń durys-burystyǵyn tekserý qajet. Talaı jyldan beri jalǵasyp kele jatqan osy máseleni túpkilikti sheshetin ýaqyt jetti. 

Nalogovye lgoty sledýet pereorıentırovat v osnovnom na prıvlechenıe ınvestısıı v proızvodstvo prodýksıı s vysokoı dobavlennoı stoımostú ı stımýlırovanıe tehnologıchnogo eksporta. Eto kak by zadacha ıdealnogo porádka.

No hotel by, chtoby vse ponálı moıý pozısıý: vsú ekonomıcheskýıý polıtıký my doljny podchınıt zadache dıversıfıkasıı ekonomıkı, ee ındýstrıalızasıı ı, v konechnom schete, prıvlechenıý ınvestısıı. Akımy vseh ýrovneı doljny povsednevno dýmat o prıvlechenıı ınvestısıı ı sozdanıı rabochıh mest, a Pravıtelstvo obázano ım pomogat v etom.

S drýgoı storony, kak ıa vsegda govorıl, nalogovaıa polıtıka doljna byt stımýlırýıýsheı ı gıbkoı. Naprımer, segodná v Kazahstane ımeetsá mnojestvo mestorojdenıı tverdyh poleznyh ıskopaemyh, kotorye prı tekýshem nalogooblojenıı razrabatyvat ekonomıcheskı neselesoobrazno ı nevygodno.

Syre prosto lejıt v zemle, zachastýıý rádom s monogorodamı, hotá moglo by ıspolzovatsá na blago grajdan. Pochemý by, po prımerý slojnyh neftegazovyh mestorojdenıı, ne oblegchıt dlá takıh malorentabelnyh novyh proektov nalogovoe bremá v obmen na sozdanıe rabochıh mest, stroıtelstvo pererabatyvaıýshıh moshnosteı, vypolnenıe sosobázatelstv?

Pravıtelstvo doljno podýmat na etot schet. Nýjno zanátsá etoı rabotoı, ýchestee prı razrabotke novoı nalogovoı polıtıkı.

V selom, nalogovaıa polıtıka doljna byt gıbkoı. V konse konsov, eto ne sváshennoe pısanıe. Prejde vsego, vy doljny prıvlekat ınvestısıı. Seıchas za ınvestısıı ıdet ogromnaıa, naprájennaıa borba na vneshnıh rynkah, ı zdes nam ýpıratsá v stený nı v koem slýchae nelzá.

Qazir jańa Búdjet kodeksi daıyndalyp jatyr. Osy rette búdjet erejelerine jáne ony múltiksiz saqtaý qajettigine nazar aýdarǵym keledi. Mundaǵy eń basty qaǵıda – kórpege qaraı kósilý. Ulttyq qorǵa jarmasa berýdi doǵarý qajet. Men bul týraly osyǵan deıin de talaı ret aıttym.

Nasfond – eto sredstva býdýshıh pokolenıı. My doljny ıspolzovat ego resýrsy tolko v neobhodımyh slýchaıah, v krızısnye perıody.

Sledýet v polnoı mere ıspolzovat ınstıtýt gosýdarstvennogo-chastnogo partnerstva ı podýshevogo fınansırovanıa, osobenno dlá prıvlechenıa ınvestısıı v sosıalnýıý ınfrastrýktýrý.

V dekabre proshlogo goda mnoıý podpısany zakonodatelnye popravkı, napravlennye na vnedrenıe novoı modelı GCHP.  Prınáty mery dlá obespechenıa prozrachnostı prosedýr otbora chastnyh partnerov, ogranıcheno ýchastıe kvazıgosýdarstvennyh predprıatıı.  Tem samym sozdany ýslovıa dlá vovlechenıa bıznesa v realızasıý gosýdarstvennyh proektov.  Dannyı ınstrýment doljen maksımalno ıspolzovatsá prı realızasıı novyh nasıonalnyh proektov.

Porýchaıý Pravıtelstvý podgotovıt Kompleksnýıý programmý GCHP v sosıalnoı sfere.

TÓRTİNSHİ. Ekonomıkany monopolıadan aryltý – mańyzdy mindet. Bul baǵytta naqty jumys bastaldy. Nátıjesi qazirdiń ózinde jaman emes. Biraq munymen shektelýge bolmaıdy. Elimizde mekemearalyq komısıalar quryldy. Olardyń aldyna naqty mindetter qoıyldy. Osyǵan oraı zańsyz shyǵarylǵan aktıvterdi qaıtarý, ádilettilikti qalpyna keltirý, adal básekelestikke jaǵdaı jasaý kerek. Munyń bári – ýaqytsha mindet emes. Kerisinshe, bular – jańa ekonomıkalyq saıasattyń basty qaǵıdattary.

Taýar naryǵynyń monopolıalyq qurylymy áli de ózgere qoıǵan joq. Onyń ústine bıznes, ásirese, orta bıznes qarqyndy damymaı otyr. Sondyqtan tyń sharalardy qolǵa alý qajet. Úkimet osyǵan qatysty naqty usynystar berip, bir sheshim qabyldaýǵa tıis.

Kelesi. «Strategıalyq nysandar» uǵymyn aıqyndaý tásilin qaıta qaraý qajet.

Bálkim, aımaqtyq mańyzy bar strategıalyq nysan uǵymyn engizý kerek shyǵar. Bul – álemdik tájirıbe. Bárin oılanbaı ózgerte berý ekonomıkalyq qaýipsizdikke nuqsan keltirýi múmkin. Qazirgi geosaıası jaǵdaıda bul máseleniń ózektiligi tipti arta tústi.

Qazaqstan salmaqty jáne derbes ekonomıkalyq saıasat júrgizýi kerek. Qoǵamdyq resýrstar qoljetimdi bolýy úshin ashyq aýksıon qaǵıdattaryn basshylyqqa alý qajet. Bıznes ókilderi barlyq mindettemelerin adal oryndaý úshin tıimdi baqylaý júıesin ornatý kerek. Monopolıserge qarsy qozǵalǵan ister boıynsha sapaly jumys atqarylýǵa tıis. Ol úshin qazylardyń bilikti bolýy asa mańyzdy.

Qazir zańsyz shyǵarylǵan aktıvterdi memleketke qaıtarý jumysy jandana tústi. Qaıtarylǵan aktıvter men múlikter qoldy bolyp ketpeýi kerek. Barlyq qarajat tolyǵymen ekonomıkany damytýǵa jumsalýy qajet. Osy oraıda qarjyny qaıtaryp, elimizdi órkendetýge atsalysqysy keletin azamattarǵa mynany aıtqym keledi. Jańa ındýstrıalyq jobalarǵa qarjy salyńyzdar. Qazaqstanda jańa óndirister ashyp, jańa jumys oryndaryn quryńyzdar. Sonda mundaı aktıvterge jáne onyń ıelerine qatysty eshqandaı másele týyndamaıdy. Taǵy da qaıtalap aıtamyn. Biz adal ári ashyq jumys isteıtin bıznes ókilderine barlyq jaǵdaıdy jasaımyz.

V selom, Pravıtelstvý ı akımam sledýet znachıtelno aktıvızırovat rabotý po prıvlechenıý ınvestısıı. Ia ob etom ýje skazal, no, s ýchetom ısklúchıtelnoı vajnostı, povtorú. Da, v proshlom godý byl prıvlechen rekordnyı za poslednıe 10 let obem prámyh ınostrannyh ınvestısıı – 28 mıllıardov dollarov. Odnako naıbolshıı obem vlojenıı, bolee 43% ot obsheı sýmmy, tradısıonno shel v gornodobyvaıýshıı sektor, togda kak ınvestısıı v obrabatyvaıýshýıý promyshlennostsostavılı vsego pátýıý chast Poetomý nam nýjna gıbkaıa, adaptırovannaıa k nashım potrebnostám ı realıam nalogovaıa polıtıka, vysokaıa mobılnostı fınansovaıa chıstoplotnostvseh gosýdarstvennyh slýjashıh.

Neobhodımo vystroıt effektıvnýıý sıstemý prıvlechenıa ı, samoe glavnoe, «prızemlenıa» ınvestısıı. Zarýbejnym ınvestoram sledýet predlagat vkladyvat v konkretnye proekty, formırovat gotovye paketnye reshenıa.

Pravıtelstvo prodýktıvno rabotaet s krýpnymı zarýbejnymı partneramı v konkretnyh otrasláh, no nado narashıvat ýsılıa.

Neobhodımo sozdat ınteraktıvnýıý ınvestısıonnýıý kartý, zapýstıt sıfrovýıý bazý dannyh ınvestorov ı ınvestısıonnyh proektov kajdogo regıona.

Nedavno ıa naznachıl zamestıtelem Premer-mınıstra – mınıstrom ınostrannyh del Mýrata Nýrtleý. Ý nego znachıtelnyı opyt raboty v mejdýnarodnoı sfere. Po raspredelenıý obázannosteı on býdet takje zanımatsá prıvlechenıem ınvestısıı. Nadeıýs, rezýltaty v etoı otraslı býdýt polýcheny.

K etoı rabote sledýet prıvlech ı Nasıonalnýıý palatý «Atameken».

Schıtaıý neobhodımym za kajdym znachımym ınvestısıonnym proektom zakrepıt soprovojdenıe so storony sotrýdnıkov prokýratýry. Eto pozvolıt naladıt sıstemý kollektıvnoı otvetstvennostı ı osvobodıt gosslýjashıh ot opasenıı prınát nepravılnoe reshenıe.

Takaıa mera doljna povysıt effektıvnostraboty po prıvlechenıý ınvestısıı ı poslýjıt garantıeı bezopasnostı ınvestısıı ınostrannyh predprınımateleı. Praktıka prokýrorskogo soprovojdenıa ınvestısıonnyh proektov sýshestvýet v mıre. Eto ne novaıa praktıka. My ee doljny ıspolzovat ý nas v Kazahstane s ýchetom vseh polojıtelnyh aspektov. Prokýrorskoe soprovojdenıe neobhodımo ne dlá togo, chtoby prepátstvovat realızasıı teh ılı ınyh proektov, a naoborot, chtoby podskazyvat, kak lýchshe sdelat, chtoby tot ılı ınoı ınvestısıonnyı proekt polýchıl svoe razvıtıe.

Schıtaıý, chto vse eto býdet sposobstvovat ýlýchshenıý ınvestısıonnogo klımata v nasheı strane. A ýlýchshenıe ınvestısıonnogo klımata v Kazahstane – zadacha strategıcheskogo porádka.

PÁTOE. Predstoıt kardınalno perestroıt rabotý po dalneıshemý razvıtıý ınfrastrýktýry, v pervýıý ochered komýnalnoı.

Nedovolstvo grajdan etoı zımoı vyzvala neýdovletvorıtelnaıa, po sýtı, provalnaıa rabota po obespechenıý teplom.

Bolee polovıny TES nahodátsá v zone rıska, ýroven ıznosa v nekotoryh gorodah prevysıl 80%. Srednıı ıznos teplovyh seteı po strane sostavıl okolo 54%. A v 80 gorodah s sentralızovannym teplosnabjenıem etot pokazatel – ot 75 do 92%.

V seláh modernızasıı komýnalnoı sfery ıa porýchal obespechıt perehod na novýıý tarıfnýıý polıtıký «Tarıf v obmen na ınvestısıı».  V tekýsheı sıtýasıı Pravıtelstvý prıdetsá reshıt «zakonservırovannye» godamı problemy, no drýgogo pýtı net.

My ne odnı v dannom regıone, ý vseh seny na toplıvo vyshe, chem ý nas.  V nekotoryh stranah, v nashem blıjaıshem okrýjenıı, sena na toplıvo pochtı v dva raza vyshe, chem ý nas. Sledovatelno, vse sýbsıdıı gosýdarstva ýhodát v ekonomıký drýgıh stran.

My lıbo postepenno povysım tarıfy ı prıblızım ıh k rynký, lıbo ostanemsá vovse bez ınfrastrýktýry vo vseh gorodah ı selah.

Naprımer, v proshlom godý perekrestnoe sýbsıdırovanıe sen ı tarıfov tolko za schet Fonda «Samrýk-Kazyna» prevysılo 1 trıllıon tenge. Eto ochevıdnoe ıskajenıe prınsıpov rynochnoı ekonomıkı.

Vmeste s tem perehod ot perekrestnogo sýbsıdırovanıa sen ı tarıfov doljen byt osýshestvlen plavno. Nýjno, prejde vsego, ýchıtyvat ýroven dohodov konkretnyh grýpp potrebıteleı.

Zdes zabegat vpered nı v koem slýchae nelzá. Shapkozakıdatelstvo toje doljno polnostú otsýtstvovat. Nýjno provodıt polıtıký plavno, gıbko, spokoıno, no ıdtı vpered. Drýgogo pýtı net. Sıdet na meste s sýshestvýıýshımı tarıfamı ýje nevozmojno.

Taǵy bir máseleni arnaıy eskertkim keledi. Tarıfti ósirýden túsken qosymsha qarjy tek qana komýnaldyq ınfraqurylymdy jańǵyrtýǵa jumsalýy kerek. Sondaı-aq jańa qýat kózderin iske qosýǵa jáne jumysshylardyń jalaqysyn kóterýge baǵyttalýy qajet. Monopolıserdiń mindetteri muqıat naqtylanyp, tolyǵymen oryndalýǵa tıis. Sondyqtan Úkimetke qarjynyń jumsalýyn baqylaıtyn qatań amal-tásilder engizýdi tapsyramyn. Oǵan sıfrlyq baqylaý júıesin de engizý kerek. Jurt komýnaldyq qyzmet úshin tólegen aqshasy qaıda ketip jatqanyn
kórip otyrýǵa tıis. Qazirgi zamanǵy aqparattyq tehnologıa buǵan tolyq múmkindik beredi.

Janar-jaǵarmaıdyń baǵasyn kóterý máselesine de dál osylaı qaraǵan jón. Túsken qarjyny deldaldar, ıaǵnı alypsatarlar ıemdenip ketpeýi qajet. Ony jańa munaı-gaz jobalaryn júzege asyrýǵa jáne munaı óńdeý zaýyttaryn jańǵyrtýǵa jumsaý kerek.

Poetomý Pravıtelstvo doljno prınát dopolnıtelnye mery po povyshenıý nalogovoı otdachı dlá gosýdarstva prı peresmotre sen na nefteprodýkty.  

V selom, po tarıfnoı polıtıke porýchaıý Pravıtelstvý prorabotat vopros vvedenıa «sosıalnyh norm potreblenıa» regýlırýemyh tovarov ı ýslýg. V konse konsov, eto mejdýnarodnaıa praktıka.

 «Sýdyń da suraýy bar». Ony neǵurlym kóp tutynsań, soǵurlym kóp aqsha tóleısiń. Bul – jurtty únemshil bolýǵa úıretetin ádiletti jáne qarapaıym ustanym. Damyǵan elderdiń turǵyndary ár nárseniń qadirin biledi. Únemshildik olardyń ómir saltyna aınalǵan. Tipti sý men jylýdy ysyrap etpeýdi balalarǵa jastaıynan úıretedi. Bizdiń azamattarymyz da osyndaı únemshil bolýy kerek. Ásirese, sýdy únemdep tutynýymyz kerek. Men sý tapshylyǵynyń artyp jatqanyn udaıy aıtyp júrmin. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, 2040 jylǵa qaraı sýǵa degen suranys 50 paıyzǵa artady. Qazaqstan 2050 jylǵa qaraı «sýǵa óte muqtaj» elderdiń sanatyna kirýi múmkin.

My medlenno, no verno prıblıjaemsá k kategorıı vododefısıtnyh stran.  

Qazir elimizde 600 myńnan astam adam taza aýyzsýǵa zárý. Bul – aýyldaǵy aǵaıyn ǵana emes, qala halqy úshin de óte ózekti másele. İri shaharlardyń ınfraqurylymy jyldan-jylǵa artyp kele jatqan suranysqa jaýap bere almaı otyr. Tipti Astananyń ózinde sý tapshylyǵy qatty sezile bastady. Basty sebeptiń biri – qurylystyń kóbeıýi. Únemshil bolmasaq, taza sý beretin jańa nysandardy iske qosqanmen, tapshylyqty joıa almaımyz.

Dlá nas eto ochen aktýalno. Tak, Kazahstaný trebýetsá v 3 raza bolshe vody na dollar proızvodımogo VVP, chem Rossıı ılı SSHA, ı v 6 raz bolshe, chem zasýshlıvoı Avstralıı.

Analız raboty predprıatıı, otvetstvennyh za sentralızovannoe ýpravlenıe vodohozáıstvennymı obektamı, pokazal ıh nızkýıý effektıvnost Drýgımı slovamı, vodý my ne ekonomım.

Zaımy ot mejdýnarodnyh fınansovyh organızasıı na rekonstrýksıý vodohozáıstvennyh ı gıdromelıoratıvnyh sıstem, doljnym obrazom ne osvaıvaıýtsá. Ostro stoıt kadrovyı vopros. Pravıtelstvo opredelılo bazovyı výz dlá podgotovkı spesıalıstov vodnoı otraslı.

Teper neobhodımo perezagrýzıt samý sıstemý ýpravlenıa. «Kazvodhoz» sledýet pereformatırovat v fınansovo stabılnýıý organızasıý. Ona vozmet na sebá lıdırýıýshýıý rol v transformasıı vodnoı otraslı. Tak doljno byt.

Qazir 500-den astam gıdrotehnıkalyq nysan ábden tozyp tur. Tipti onyń 200-inde tótenshe jaǵdaı týyndaý qaýpi bar. Kezinde keıbir sý qoımalary buzylyp, qaıǵyly oqıǵa bolǵanyn bilesizder. Osyndaı jáıttiń aldyn alý úshin gıdroqurylymdar jan-jaqty tekserilýge tıis. Apattyq jaǵdaıda turǵan jáne qaraýsyz qalǵan nysandardy baqylaýǵa alý kerek. Qaýip-qaterler kartasyn jasaý qajet. Tótenshe jaǵdaıǵa ákep soqtyrýy múmkin qaterlerdiń aldyn alý úshin naqty sharalardy qolǵa alǵan jón. Sondaı-aq Sý resýrstaryn basqarýdyń biryńǵaı aqparattyq-saraptamalyq júıesin jasaý kerek.

Eshe odna problema – eto blagoýstroıstvo gorodov. Dannym voprosom doljny zanımatsá akımy vseh ýrovneı.

Izvestno, chto narádý s sosıalno-ekonomıcheskımı faktoramı ýroven razvıtıa regıonov opredeláetsá vneshnıı oblıkom zdanıı, ıh sootvetstvıem sanıtarnym normam, ozelenenıem terrıtorıı, sostoıanıem obshestvennogo prostranstva, nalıchıem detskıh sportıvnyh ploshadok ı prochee. Estlı ý nas vse eto? Dýmaıý, chto net.

V obshestve takje aktıvno obsýjdaetsá vopros effektıvnogo ýpravlenıa jılym fondom. Reforma, napravlennaıa na vnedrenıe ınstıtýta OSI, ne dovedena do konsa. Narádý s OSI po-prejnemý fýnksıonırýıýt KSK.

Voobshe, my s etoı reformoı OSI sılno oshıblıs. No seıchas akımy vmeste s Pravıtelstvom doljny naıtı vyhod ız etoı sıtýasıı, potomý chto polojenıe dostatochno sereznoe.

V takıh ýslovıah glavnaıa zadacha – obespechıt lúdeı kachestvennymı ı prozrachnymı ýslýgamı – ne vypolnáetsá. V to je vremá dannaıa reforma predpolagala sozdanıe pervoı stýpenı v sısteme mestnogo samoýpravlenıa. Poetomý ostavlát bez doljnogo vnımanıa etý zadachý nelzá.

Ia nadeıýs na podderjký ı aktıvnoe ýchastıe depýtatov vseh ýrovneı, býd to maslıhaty, Majılıs, Senat. Zdes prısýtstvýet Albert Raý. Vy zanımalıs etım voprosom. Mne kajetsá, nýjno bolee serezno podoıtı k reshenıý etoı zadachı.

V selom, trebýetsá vyverennaıa ınfrastrýktýrnaıa polıtıka.

Kak ıa ýje skazal v nedavnem vystýplenıı v Parlamente, nam nýjen Nasıonalnyı ınfrastrýktýrnyı plan do 2029 goda, orıentırovannyı na konkretnye rezýltaty, podkreplennyı fınansırovanıem s dostıjımymı srokamı ıspolnenıa.

Eshe odın vopros. Konechno, mojet etot vopros ne prezıdentskogo ýrovná, no ıa doljen o nem skazat. Ko mne postoıanno obrashaıýtsá ız vseh oblasteı s jalobamı o brodáchıh sobakah, kotorymı nıkto ız predstavıteleı vlastı na mestah ne zanımaetsá, ssylaıas na sootvetstvýıýshıı zakon. No, ıdá po takomý pýtı, my mojem poterát kontrol nad sıtýasıeı. To ı delo poıavláútsá soobshenıa, chto svora brodáchıh sobak napala na lúdeı ı deteı.

Da, my doljny berejno otnosıtsá k jıvotnym, no ne pozvolát ıh agressıý k lúdám, osobenno v otnoshenıı deteı. Mejdý tem kolıchestvo jertv napadenıa brodáchıh sobak ývelıchıvaetsá. Eto nedopýstımo. Ia proshý vas vseh prınımat mery. 

ALTYNSHY. Ulttyń deni saý jáne saýatty bolýy – óte mańyzdy másele. Osyny eskermesek, ekonomıkany reformalaý bos áýreshilik bolady. Bul – memlekettiń mindeti. Eń aldymen, adamdarǵa sapaly medısına qoljetimdi bolýy qajet. Densaýlyq saqtaý júıesinde sheshimin tappaǵan másele óte kóp. Mindetti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý júıesi osy salany damytýǵa tyń serpin beredi dep úmittenemiz. Alaıda bul júıedegi qarjy aınalymyna baqylaý jasalmaıdy.

Nızkıı ýroven ınformatızasıı prıvel k sýshestvennomý povyshenıý nagrýzkı na medpersonal. Deıatelnostregıonalnyh komıssıı Fonda medstrahovanıa ne prozrachna, chto prıvodıt k rostý rasqodov na zdravoohranenıe.

Na fone beskontrolnogo potreblenıa medpomoshı chıslo dorogostoıashıh dıagnostıcheskıh ýslýg ývelıchılos v 11 raz. Stasıonary strany v konse proshlogo goda ıspytyvalı ostryı defısıt sredstv. Eto oznachaet, chto otvlekaıýtsá sredstva ot deıstvıtelno vajnyh napravlenıı. Pravıtelstvý sovmestno s akımamı regıonov sledýet provestı revızıý deıatelnostı regıonalnyh fılıalov Fonda medısınskogo strahovanıa.

Korrýpsıonnye rıskı sohranáútsá ı v voprosah lekarstvennogo obespechenıa. Etomý sposobstvýet neeffektıvnaıa sıstema planırovanıa.  Do sıh por medısınskıe organızasıı «vrýchnýıý» formırýıýt potrebnostv lekarstvennyh sredstvah. Neredkı slýchaı znachıtelnogo zavyshenıa sen na medısınskýıý tehnıký. Vse eshe ne reshen vopros zapýska ıntegrasıonnoı platformy zdravoohranenıa. Rabota vedetsá ı plany ý Pravıtelstva bolshıe, no vajna effektıvnaıa ı operatıvnaıa realızasıa.

Qazirgi zamanda damýdyń basty kilti – bilim. Biz zaman talabyna barynsha beıim, sondaı-aq jarqyn bolashaqty óz qolymen qalaıtyn jasampaz urpaq tárbıeleýimiz kerek. PISA halyqaralyq zertteýine qarasaq, elimiz sońǵy 10 jylda orta bilim sapasy boıynsha 80 eldiń ishinde elýinshi-alpysynshy orynnan kóterilgen joq. Demek, jaǵdaıymyz máz emes.

Basty túıtkildiń biri – balalardyń bilimin birjaqty baǵalaý. Elimizde bilimniń sapasyna emes, kórsetkishtiń joǵary bolýyna basa mán beriledi. Oqýshylardyń biryńǵaı ulttyq testileýden alǵan baǵasy men mekteptegi baǵasy eki túrli. Aıyrmashylyq 30 paıyz nemese odan da kóp bolýy múmkin. Sondaı-aq osyndaı alshaqtyq halyqaralyq jáne ulttyq baǵalaý kezinde baıqalady. Ashyǵyn aıtsaq, munyń bári jappaı beleń alǵan kózboıaýshylyqtyń kesirinen bolyp otyr. Ózińdi óziń aldaý jarǵa jyǵady.

Nado prodýmat kak obektıvno osenıvat polýchennye znanıa v shkole. V to je vremá net smysla sozdavat novye vedomstva ılı sentry testırovanıa, sertıfıkasıı ı prochee. Cherez eto my prohodılı. Eto toje ıstochnık korrýpsıonnyh rıskov. Poetomý Pravıtelstvo doljno dat svoı rekomendasıı na etot schet.  

Jalpy, jas urpaq bilimdi bolmasa, eldiń ósip-órkendeýi jaıly sóz qozǵaýdyń ózi artyq. Búgingi bilimdi jastar erteń Qazaqstandy alǵa jeteleıtin mamandarǵa, kásipkerlerge, basshylarǵa aınalady. Sondyqtan men bilim máselesine erekshe mán beremin.

Taǵy bir nazar aýdaratyn másele – jas urpaqtyń qaýipsizdigi. Balalarǵa qatysty jantúrshigerlik qylmystar jıilep ketti. Mundaı oqıǵalar mektepte, kóshede, tipti, úıde bolyp jatyr. Soraqy jaǵdaılar oqýshylardyń ózine qol jumsaýyna sebepker bolyp otyr. Tipti ata-analardyń ózderi balasyna qorlyq kórsetip, onyń arty qaıǵyly jaǵdaıǵa ulasyp jatady.

Otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý jumysy álsiz. Jaýapty mekemeler men quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmeti oıdaǵydaı nátıje bergen joq. Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý saıasatyn qaıta qaraýymyz kerek. Áıelder men balalardyń quqyqtaryn qorǵaý sharalaryn zańmen kúsheıtý kerek. Otbasy qundylyqtaryn dáripteý isine erekshe kóńil bólgen jón. Taǵy da eskertemin, biz qoǵamdaǵy, kóshedegi, tipti ár úıdegi qaýipsizdikti qamtamasyz etpesek, damyǵan elderdiń qataryna qosylýymyz qıyn bolady. Azamattarymyz erkin júrip-turatyn qaýipsiz qoǵam qurýymyz qajet.

Dalee. V ramkah effektıvnogo razvıtıa chelovecheskogo kapıtala gosýdarstvennaıa sosıalnaıa podderjka doljna stat tochechnoı ı adresnoı.

Tekýshıı obem sosıalnyh garantıı̆ doljen ne sokrashatsá, a pereraspredelátsá v polzý deıstvıtelno nýjdaıýshıhsá v nıh grajdan. Gosýdarstvo býdet pomogat tem, kto bez etogo ne mojet oboıtıs.

Osnovoı vsego doljna stat ýprejdaıýshaıa sosıalnaıa polıtıka, napravlennaıa v bolsheı mere ne na vyplatý podderjıvaıýshıh posobıı, a na sozdanıe prodýktıvnyh rabochıh mest.

Eto pozvolıt obespechıt realızasıý prınsıpa «vseobsheı zanátostı».

Qazir eńbek naryǵynda jastardyń úlesi artyp keledi. Úkimetke jáne ákimderge 2030 jylǵa qaraı 3 mıllıon 300 myń adamdy jumysqa turǵyzý týraly tapsyrma berildi. Onyń 2,2 mıllıony jastar bolýǵa tıis. Jańa jumys oryndary ýaqytsha emes, turaqty bolǵany jón.

Elimizde aımaqtardyń jumyspen qamtý kartalary bekitilgen. Soǵan sáıkes jyl saıyn shamamen 950 myń adamǵa jumys taýyp berý kózdelgen. Ol úshin búdjetten 130 mıllıard teńge bólindi. Osy qarjynyń arqasynda, ıaǵnı sýbsıdıa arqyly 150 myń adam jumysqa ornalasady. Onyń bári – jastar jáne áleýmettik turǵydan osal sanattaǵy azamattar.

Jastardyń kásipkerlik bastamasyna qoldaý kórsetý úshin 40 mıllıard teńge bólindi. Qarajat aımaqtarǵa berildi. Qazir bıznes salasyndaǵy úzdik ıdeıalardy tańdap alý úshin konkýrstar bastaldy. Halyqty, jastardy jumyspen qamtý – Úkimet úshin asa mańyzdy mindet. Ákimder bul jumystyń nátıjelerin turaqty túrde baıandap turýy kerek.

SEDMOE. Na osobom kontrole nýjno derjat voprosy povyshenıa dohodov ı kachestva jıznı v selskıh regıonah.

Pravıtelstvom razrabotana Konsepsıa razvıtıa selskıh terrıtorıı na 2023-2027 gody.

Akımy doljny prınát mery dlá ee effektıvnoı realızasıı.

Chtoby sozdat blagoprıatnyı ınvestısıonnyı klımat ı «tochkı rosta» na ýrovne kajdogo raıona, monogoroda ı goroda, nýjno opredelıt ıh konkýrentnye preımýshestva ı vybrat otraslevye prıorıtety.

Dlá povyshenıa dohodov selchan doljny byt sozdany ýslovıa dlá selhozkooperasıı s ýchetom ýspeshnogo opyta otdelnyh regıonov.

Vajno dovodıt do samyh otdalennyh selskıh okrýgov ınformasıý ob ınstrýmentah gospodderjkı, takıh kak mıkrokredıtovanıe ı garantırovanıe lıchnyh podsobnyh hozáıstv, stımýlırovanıe servısno-sbytovyh kooperatıvov.

Áleýmettik, ınjenerlik ınfraqurylymdy damytý jáne joldardy jóndeý arqyly aýyldyń turmys sapasyn jaqsartý – ákimderdiń basty mindeti. Aýyl turǵyndary taza sýmen jáne turaqty elektr qýatymen tolyq qamtamasyz etilýge tıis. Sondaı-aq mobıldi baılanys jáne ınternet qoljetimdi bolýy kerek. Elge qaptaǵan statısıka emes, naqty nátıje, jyldam ınternet, sapaly baılanys kerek.

VOSMOE. Effektıvnoe reshenıe vseh vysheýkazannyh voprosov nevozmojno bez kardınalnogo sovershenstvovanıa gosýdarstvennogo ýpravlenıa.

V nastoıashee vremá nachata poetapnaıa desentralızasıa polnomochıı gosýdarstvennyh organov. Okolo 500 fýnksıı Pravıtelstva peredano mınısterstvam.

My prıstýpılı ko vtoromý etapý admınıstratıvnoı reformy, kotoryı predýsmatrıvaet peredachý fýnksıı ot mınısterstv v akımaty. Neobhodımo, chtoby reshenıa prınımalıs na mestah, blıje k lúdám ı ıh zaprosam.

No desentralızasıa ne doljna stat prosto perekladyvanıem otvetstvennostı na akımaty. Peredavat fýnksıı selesoobrazno s odnovremennym nadelenıem mestnyh vlasteı neobhodımymı kadrovymı ı fınansovymı resýrsamı. S rasshırenıem polnomochıı neobhodımo sorazmerno povysıt personalnýıý otvetstvennostpolıtıcheskıh slýjashıh za razvıtıe kýrırýemyh otrasleı ı prınımaemye ımı reshenıa.

V konse proshlogo goda ıa porýchal provestı analız kachestvennogo sostava vıse-mınıstrov. Opredelennaıa rabota provedena, kajdomý doljnostnomý lısý dana osenka v sootvetstvıı s ego lıchnymı ı professıonalnymı kompetensıamı. V nastoıashee vremá analogıchnyı analız osýshestvláetsá v otnoshenıı zamestıteleı akımov oblasteı.

Pravıtelstvo ı Admınıstrasıa doljny ýchıtyvat rezýltaty osenkı prı prınátıı kadrovyh reshenıı: kak prı prodvıjenıı, tak ı prı osvobojdenıı ot zanımaemyh doljnosteı.

Neobhodımo ýsılıt potensıal mestnogo samoýpravlenıa. V dannom kontekste ochen mnogoe býdet zavıset ot kachestva raboty vnov ızbrannyh maslıhatov.

V selom, mestnoe samoýpravlenıe ıgraet ogromnýıý rol v ýpravlenıı nashım gosýdarstvom. Poetomý proshý obratıt samoe sereznoe vnımanıe.

Soglasno poslednım sosıologıcheskım oprosam, na segodná doverıe grajdan k maslıhatam nevelıko – vsego 53%.

Obrashaıýs k prısýtstvýıýshım zdes predsedatelám maslıhatov. Vasha pervoocherednaıa zadacha – otstaıvat ınteresy mestnyh jıteleı, prı etom ne skatyvatsá na relsy legkovesnogo popýlızma. Depýtaty doljny pereıtı k ejednevnoı kropotlıvoı rabote nad aktýalnymı problemamı elektorata, proıavlát prı etom professıonalızm ı otvetstvennost Vzaımodeıstvıe s akımatamı sledýet vestı v konstrýktıvnom rýsle, obespechıvaıa prozrachnostprınımaemyh ıspolnıtelnymı organamı reshenıı.

Bul – Parlament pen Úkimettiń ózara birlesken jumysyna da qatysty másele. Parlament depýtattarynyń oı-pikiri atqarýshy bılikti betaldy synnyń astyna alýdy ǵana kózdemeýge tıis. Úkimettiń de, Parlamenttiń de maqsaty – bir. Bul – halyqtyń qamy jáne eldiń múddesi.

Qazirgi kúrdeli geosaıası jaǵdaıda bizge, eń aldymen, myzǵymas birlik qajet. Sondyqtan azamattarymyz Parlamenttiń jańa quramyna erekshe úmit artyp otyr. Al Úkimet Parlamentke óz jumysy jóninde esep beredi. Jergilikti depýtattar aımaqtaǵy tekserý komısıalarymen tyǵyz qarym-qatynas ornatýy kerek. Bul komısıalardyń róli edáýir artyp, jaýapkershiligi kúsheıtiledi. Aldaǵy eki jylda pılottyq joba retinde aýdan jáne oblystyq mańyzy bar qala ákimderin tikeleı saılaý ótedi. Osy oraıda qajetti normatıvtik bazany jáne jol kartasyn ázirleý qajet. Úkimet bul jumysty Ortalyq saılaý komısıasymen jáne oblys ákimderimen birlesip júrgizedi. 

Biz qoǵamdy demokratıalandyrý jáne bılik quzyretterin tómenge berý úderisin jalǵastyramyz. «Jergilikti ózin-ózi basqarý týraly» zańnyń qabyldanýy bul baǵyttaǵy taǵy bir mańyzdy qadam bolmaq. Qazir tıisti zań jobasy Májilistetalqylanyp jatqanyn bilesizder.

Aýyl ákimderi kún saıyn turǵyndardyń muń-muqtajyn tyńdap, máselelerin sheshedi. Sondyqtan olar elimizde aıryqsha ról atqarady. Aýyl ákimderiniń 64 paıyzy jergilikti jurttyń tikeleı saılaýymen qyzmetke keldi. Muny, shyn máninde, zor jetistik deýge bolady. Turǵyndardyń máselesin jedel ári tıimdi sheshý úshin olarǵa kóbirek múmkindik berilip jatyr. Bul jumys ta jalǵasyn tabady. Sonymen qatar barlyq deńgeıdegi ákimderdiń jumysyn jyl saıyn baǵalaý júıesin engizý kerek.

«Halyq únine qulaq asatyn memleket» bolý úshin azamattarmen tyǵyz qarym-qatynas ornatý aıryqsha mańyzdy. Árbir aımaqtyń óz ereksheligi jáne «álsiz tustary» bar. Ókinishke qaraı, ákimder sony bile tura, aldaǵy qıyndyqtardy ýaqtyly baǵamdaı almaıdy. Jaýapkershilikti ózine alyp, der kezinde sheshim qabyldaýdan qashady.

Jańa jyldan beri Prezıdent Ákimshiliginiń qoǵamdyq qabyldaýynda
811 adam boldy. Sonyń 730-yn kesteden tys, ıaǵnı taban astynda jedel túrde qabyldaýǵa týra keldi. Olardyń arasynda barlyq aımaqtyń turǵyndary bar. Prezıdenttiń atyna jazylǵan aryz-shaǵymdardyń sany úsh jylda eki ese ósti.

Segodná Admınıstrasıeı sovmestno s Pravıtelstvom gotovıtsá k zapýský edınyı Sentr prıema grajdan, kotoryı pozvolıt zadat standart prámoı kommýnıkasıı pervyh rýkovodıteleı sentralnyh gosorganov s grajdanamı.

Akımy doljny vystroıt analogıchnýıý rabotý na mestah.

Kachestvo vseı vertıkalı kommýnıkasıı s naselenıem doljno obespechıt Pravıtelstvo. Metodologıý ı kontrol vozlagaıý na Admınıstrasıý Prezıdenta.

Elimizde zań men tártip qatań saqtalýy qajet. Men bul týraly únemi aıtyp júrmin. Zań ústemdigi bolmasa, turaqtylyq ta bolmaıdy. Al turaqtylyq joq jerde eshqandaı damý da bolmaıdy. Sondyqtan azamattarymyz zańǵa baǵynýy kerek, al quzyrly organdar zań buzýshylyqtyń aldyn alýǵa tıis. Qoǵamnyń qaýipsizdigin jáne turaqtylyǵyn saqtaý – memlekettiń basty mindeti. Órkenıetti elderdiń bárinde solaı. Ákimder – memlekettiń jergilikti jerdegi ókili. Sondyqtan bul jumysqa basa mán berý qajet.  

Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!

Men búgin reformalarymyzdy júzege asyrýdaǵy birqatar olqylyqtarǵa, túıtkilderge toqtaldym. Negizgi másele – jumystyń sapaly oryndalmaýynda. Sol sebepti naqty nátıjege qol jetkize almaı otyrmyz. Onyń túrli sebebi bar. Keıbir memlekettik qyzmetshiler, basshylar óz jumysyna selqos qaraıdy, belsendi emes. Ózine jaýapkershilik alýdan tartynady. Bul, ásirese, búdjet qarjysyn ıgerý isinde qatty baıqalady. Olar jumysty sapaly oryndaýǵa emes, tapsyrmany der kezinde baqylaýdan alýǵa basa mán beredi. Sonyń zardabyn bárimiz tartyp otyrmyz.

Jarıa etilgen kóptegen reforma áli de baıaý júrip jatyr. Ony moıyndaýymyz kerek. Sondyqtan Úkimet eski jumys tásilin túbirimen joıý úshin erik-jiger tanytýǵa tıis.

Qazir memlekettik josparlaý júıesinde 163 qujat bar. Onyń árqaısysy ortasha alǵanda 40 is-sharany qamtıdy. 2010 jyldan beri sozylyp kele jatqan tapsyrmalar bar. Tapsyrmalardyń ózektiligin qaıtadan muqıat qaraý qajet. Qaǵazbastylyq kerek emes.

Men sońǵy kezdegi jahandyq úrdisterdi eskerip, 2050 – Strategıasyn jańartýdy tapsyrdym. Bul uzaq merzimge arnalǵan qujat bolýǵa tıis. Onda áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq-saıası damý jolyndaǵy negizgi basymdyqtar aıqyndalýy kerek. 2025 jylǵa deıingi ulttyq damý jospary ózektiligin joǵaltty dep oılaımyn. Sol sebepti jańa qujat ázirleý qajet. Onda elimizdiń orta merzimge arnalǵan maqsat-mindetteri naqty belgilenýge tıis. Bul qujat memleketimizdi damytýǵa qatysty barlyq máseleni qamtýy qajet. Saılaý aldyndaǵy baǵdarlamam da eskerilýi kerek. Oǵan Májilis saılaýynda jeńiske jetken «Amanat» partıasy baǵdarlamasynyń negizgi tustaryn qosqan jón. Basqa partıalardyń oryndy usynystaryna da basa mán bergen abzal.

Bizge ulttyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdiń tyń tásilderi qajet. Sol úshin tıisti strategıany zaman talabyna saı qaıta qaraý kerek. Syrtqy saıasat tujyrymdamasy da jańartylýǵa tıis. Bul qujat múlde basqa geosaıası jaǵdaıda qabyldanǵan. Qazir kóp nárse ózgerdi. Iaǵnı, ishki qaýipsizdikti saqtaý, qorǵanys qabiletin kúsheıtý, Qazaqstannyń jáne búkil Ortalyq Azıa aımaǵynyń halyqaralyq deńgeıdegi bedelin arttyrý máseleleri basty nazarda bolýy kerek.

Qurmetti jıynǵa qatysýshylar!

Qazir – erekshe tarıhı kezeń. Ǵylym men tehnologıa ǵana emes, qoǵamdyq qatynastar da túbegeıli ózgerip jatyr. Memleketterdiń damý baǵdary jáne basymdyqtary basqasha sıpat aldy. Mundaı kezde batyl ári jyldam áreket jasaý qajet. Arqany keńge salyp otyrýǵa ýaqyt joq. Júktelgen mindetterdi oryndaý úshin dereý iske kirisý kerek. Tapsyrmalar múltiksiz jáne ýaqtyly oryndalýǵa tıis. Áıtpese, saldary aýyr bolady. Reformalardyń nátıjesin árbir azamat naqty sezinýi qajet. Aldaǵy jumystyń basty ólshemi – osy!

Barshańyzǵa tabys tileımin!